ABD eski başkanının Türkiye belgeleri ortaya çıktı

ABD Dışişleri Bakanlığı düzenli olarak “Dış Politikanın Temelleri” isimli yayınlar çıkarıyor. Amerikan yönetiminde farklı dönemlerde dış politikanın nasıl şekillendiğini gösteren yazışmaların bir araya geldiği yayınlarda günlük kararlardan çok genel politikanın nasıl şekillendiği görülüyor. Bakanlık çarşamba günü bu serinin 1977-80 yıllarını kapsayan yeni cildini yayınladı. Jimmy Carter’ın başkanlık dönemini kapsayan 835 sayfa belgede Türkiye’den de bahsediliyor. Türkiye ile ilgili bölümlerden bazıları şöyle:

"HIZLI HAREKET ETMEYELİM"

Ulusal Güvenlik Danışmanı Zbigniew Brzezinski, 12 Ocak 1978’de Carter’a gönderdiği notta Yunanistan-Türkiye ilişkileriyle ilgili “Yeni Ecevit hükümeti Kıbrıs ve Ege’de yol almaya açık. Ancak Kongre’deki Panama ile ilgili sorunlar nedeniyle çok hızlı hareket etmek istemiyoruz” diyor. Brzezinski, Türklerle Kıbrıs ve ABD-Türkiye Savunma Anlaşması konusunda ilerleme kaydetmek için ‘sessiz bir planlama seansına’ ihtiyaç olduğunu söylüyor.

Bakanlığın 3 Aralık 1980’de hazırladığı “Carter döneminin başarıları” başlıklı bir belgede yönetimin ısrarıyla Kongre’nin (1975’ten beri) Türkiye’ye uyguladığı silah ambargosunu kaldırması ve buradaki tesislerin tekrar açılması başarılar arasında sayılıyor. Amerikan Kongresi’nin Kıbrıs harekâtından sonra uygulamaya koyduğu silah ambargosu 1978’de kaldırılmıştı.

"TÜRKİYE YALPALIYOR"

Brzezinski, 2 Aralık 1978’de Carter’a yazdığı bilgi notunda ABD’nin önündeki riskleri anlatırken “Türkiye gittikçe daha fazla yalpalar hale geliyor” diyor.

Dışişleri Bakanı Vance’in Başkan Carter’a yolladığı tarihi belli olmayan bir bilgi notunda ise “Türkiye’nin ekonomik zorlukları çok derin ve (bu) bir noktada bizim çıkarlarımız için zararlı olacak politik bir kriz yaratabilir. Bizim (bu soruna) yanıt verme kabiliyetimiz sınırlı. Batılı müttefiklerimizi IMF desteğini tamamlayacak çok taraflı anlaşmalar kurmak için yaratıcı düşünmeye teşvik etmeye devam edeceğiz” ifadeleri kullanılıyor. Aynı belgede “istikrarsızlık yaşaması muhtemel ülkeler” arasında Türkiye de sayılıyor.

Dışişleri Bakanlığı Yönetici Sekreteri Peter Tarnoff ve Politika Planlama Direktörü Anthony Lake, 9 Ağustos 1979’da Dışişleri Bakanı Vance’e gönderdikleri “Gelecek 18 ay” konulu bilgi notunda “Türkiye patlayabilecek bir mesele olarak ilerliyor. Bu önemli ilişkiyi devam ettirmek için yeteri kadar yüksek seviyede desteğe devam edebilmek adında Kongre ve kamuda ciddi lobi yapılması gerekiyor” diyorlar. Belgede Bakan Vance’in bu cümlenin yanına “OK” yazdığı görülüyor.

Türkiye’ye yardım 2 Haziran 1980’deki Politika Değerlendirme Komitesi toplantısında tekrar gündeme geliyor. Brzezinski “Müttefiklerimizi Türkiye başta olmak üzere ... bölgede kilit önem taşıyan ülkelere güvenlik desteğini artırmaları için teşvik etmeliyiz. Mısır, Türkiye ve Pakistan’a en azından aynı seviyede ekonomik yardıma devam etmeleri için teşvik etmeliyiz” diyor.

"SOMUT PLANLARI VAR"

Belgelerde ilginç bilgi notlarından birini Time dergisini 15 yıl yönettikten sonra Başkan Carter’ın danışmanı olan Hedley Donovan kaleme almış. Donovan’ın yönetimin Ankara Büyükelçisi olarak atadığı ve 26 Şubat 1980’de göreve başlayan James Spain ile ilgili Başkan Carter’a aktardığı görüşler şöyle: “Geçen gün (James Spain) ile ilginç bir sohbet yaptık. Oldukça somut politika teklifleri var ve bunların Türkiye’nin iç istikrarı ve bir müttefik olarak güvenilirliği için belli zamanda belli iyileştirmeler sağlayacağını tahmin ediyor. Bu teklifleri ABD’nin Türkiye için önümüzdeki yıllardaki programını oluşturuyor.”