WhatsApp dünyada yeni bir çağ başlattı

Sema EREREN/HABERTÜRK PAZAR

Atatürk Havaalanı’nda geçtiğimiz hafta meydana gelen terör saldırısından birkaç dakika önce havaalanı polislerinin eli WhatsApp’a gitti: “Bu havada montla dolaşıyor”, “Abi hırsıza benziyor, takip mi etsek?”... WhatsApp artık cumartesi akşamı nereye gideceğini tartışan gençlerin hâkimiyetinden çoktan çıktı. Siyaset arenasında propaganda, karalama kampanyaları ve kulisler buradan yapılıyor. Aile meseleleri de orada konuşuluyor, iş dedikodusu da... Artık ona rağbet dünyada SMS’den epey fazla. Fenerbahçe Teknik Direktörü Vitor Pereira, oyuncularının antrenman programına uyup uymadıklarının kontrolünü WhatsApp’tan yürütüyor. Belediyeler WhatsApp hattı kurdu, vatandaş sorunlarını anında bildiriyor. Cep telefonu operatörlerinin kârlarından yemeye başlayan WhatsApp’ın maharetleri bunlarla sınırlı değil elbette.

Akıllı telefon piyasanın büyümesi, mobil kullanıcıların SMS ücreti yakınmalarının artması ve veri tabanlı mesajlaşma piyasasının iyiden iyiye ısınmasını fırsat bilen eski Yahoo çalışanları Brian Acton ve Jan Koum tarafından 2009’da ABD California’da kurulan WhatsApp, bugün kayıtlı kullanıcı sayısı en yüksek olan siber hizmetler arasında başı çekiyor. Üzerinden gerçekleşen iletişim trafiği, Ağustos 2012’den Ocak 2013’e kadar yüzde 75 oranında arttı, 2012’de toplamda yüzde 500’e ulaşarak rekor kırdı.

Uygulamayı 2014’te 4 milyar doları nakit, 12 milyar doları hisse ve 3 milyar doları da tedbirli hisse olmak üzere 19 milyar dolara Facebook satın aldı. Facebook-WhatsApp evliliği, teknoloji piyasasındaki şirket alımları tarihine geçti. 147 milyar dolarlık Time Warner’ın AOL’i satın almasından bu yanaki en büyük teknoloji piyasası alımı olan bu evlilik, yalnızca Silikon Vadisi’nin değil, aynı zamanda California Eyaleti’nin en büyük alımıydı.

Kullanmıyorsanız da yakın zamanda WhatsApp’a sizin de teslim olma ihtimaliniz çok yüksek. Çünkü şirketin planları arasında 600 milyon yeni kullanıcı kazanmak var.

Peki bu iletişim devrimini yapan Brian Acton ve Jan Koum kim? İşin sırrı ne?

UKRAYNA’DAN MİLYAR DOLARLIK SERVETE

Ukrayna’da dinlenme korkusuyla telefonda konuşmaktan çekinen bir ailenin üyesi Jan Koum... 16 yaşındayken annesiyle antisemitist ortamdan kaçarak ABD’ye, Silikon Vadisi’ni oluşturan şehirlerden Mountain View’a göç etti. Anne-oğul devlet desteğiyle küçük bir eve yerleşip yemek fişiyle karınlarını doyurdukları bir hayata başladı. Annesi bebek bakıcılığı yaparken, Koum bir markette temizlik görevlisi olarak işe girdi. Bu arada annesinin kanser olduğu haberini aldı. Üstelik İngilizce’si zayıf olduğundan okuluna adapte olamamış, 2’nci el kitap dükkânlarından satın aldığı bilgisayar kitaplarıyla programlama öğrenmeye başlamıştı.

Koum’un arkadaşı ve daha sonra ortağı olacak Brian Acton ise Facebook ve Twitter tarafından işe alınmayan bir yazılımcıydı. Koum, Acton’la tanışmasından 6 ay sonra Yahoo ile iş görüşmesi yapmış, altyapı mühendisi olarak çalışmaya başlamıştı. San Jose Devlet Üniversitesi’ne bir yandan devam etse de daha sonra eğitimini yarıda bıraktı. Yahoo’dan istifa edip biriktirdiği para tükenince yeni arayışlara girdi. Arkadaş yemeğinde ortaya çıkan uygulama fikri, telefon rehberindeki isimlerin yanı sıra Facebook’taki “Şu anda meşgulüm” durumu gibi bilgilerden ibaretti.

2009’da push bildirimleri hizmete sokan Apple, kullanıcı uygulamayı açık tutmadığı zaman bildirmeye başlamıştı. Aslında WhatsApp’ın dönüm noktası da bu teknoloji oldu. Artık biri WhatsApp durumunu değiştirdiğinde rehberindeki herkesin cep telefonuna bildirim gidiyordu. Koum’un arkadaşları WhatsApp’ı “Geç kalktım”, “Oraya geliyorum” gibi durum bildirimi için kullanmaya başladı ve uygulama zamanla anlık mesajlaşma programına dönüştü. Koum mesajlaşma eklentili WhatsApp 2.0’ı AppStore’a koyduğunda kullanıcı sayısı bir anda 250 bine fırladı. Yahoo’dan ayrılan bazı çalışanlar, WhatsApp’a yaklaşık yüzde 30 hisse karşılığı 250 bin dolarlık yatırım yaptı ve 2014’te 19 milyar dolar edecek çalışma ofisi kuruldu.

INSTAGRAM GİBİ 20 ŞİRKET SATIN ALIRDI

SMS hizmetinin çok daha aktüel ve interaktif versiyonunu sağlayan WhatsApp, yatırımcıların dikkatini çekerek sermaye artırımına gitti ve dünya genelindeki veri tabanlı mesajlaşma şirketleriyle kıyasıya mücadeleye girdi. 2012’de WhatsApp kullanıcıların mesaj hacmi günde 10 milyara yükselince Google’ın şirkete, Facebook’un Instagram için biçtiği değer olan 1 milyar dolarlık teklif yaptığı söylentileri ortaya çıkmıştı. 2013’te WhatsApp kullanıcılarının mesaj hacmi günde 27 milyara yükseldi. ABD, Avrupa, Asya ve gelişmekte olan ülkelerdeki aktif kullanıcı sayısı 400 milyon kişiye ulaştı. Şubat 2014’te Facebook, 450 milyon aktif kullacısı ve 55 çalışanı olan WhatsApp’ı, 3 milyar doları tedbirli hisse olmak üzere 19 milyar dolara satın aldı. Bu her kullanıcıya 42 dolar değer biçtiği anlamına geliyor. Bu arada Facebook, Instagram için 1 milyar dolar ödemişti. Instagram ile WhatsApp mukayese edilse de, Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg, WhatsApp’ın çok daha değerli olduğunu düşünüyor. Çünkü WhatsApp’ın aktif kullanıcı oranı Instagram’ınkinin 2 katından fazla.

WHATsapp’ı AYRICALIKLI KILAN NEYDİ?

Global teknoloji üzerine araştırmalar yapan Prof. Serguei Netessine ve Prof. Karan Girotra ise bu küçük ve yeni şirket için Mark Zuckerberg’in 19 milyar dolar ödenmesine tüm dünya gibi şaşırıyor ve “O parayla Sony’yi satın alabilirdi” diyor. Peki Facebook neden ortalama 60 milyon dolar fonu olan şirkete milyar dolarlar ödedi? Çünkü WhatsApp’ın yüzde 75’i aktif kullanıcı ve Facebook’un sosyal medya hizmetini artık kullanmamasından korktuğu genç insanlardan oluşuyor. Dahası WhatsApp’in reklam olmadan abonelik felsefesi, Facebook’un yürütemediği reklamsız iş modelini, nasıl yürütmesi gerektiğini anlamasını sağlayabilir.

ÖNCÜ İSPANYA VE HOLLANDA

Mobil güvenlik ve mesajlaşma konularında uzman olan Pamela Clark-Dickson’a göre WhatsApp’ınbaşarısının ardındaki sır, gitgide pahalılaşan SMS ücretlerine karşı koyan bir uygulama olması... WhatsApp’in ilk popüler olduğu ülkelerden İspanya ve Hollanda’da telefon operatörlerinin mesaj ücretlerine yaptığı büyük zamlar... WhatsApp problemi kökünden çözdü. Çok geçmeden sınırsız mesajlaşma paketleriyle atağa geçen operatörler için artık çok geçti. Genç popülasyon hızla ağı yaygınlaştırdı. Sınır tanımaksızın dünyanın her yerine yüksek ücretler ödemeden anlık mesaj gönderebiliyor olmak büyük ilgi çekti. Ovum Ltd.’ın araştırmasına göre, WhatsApp, dünyada cep telefonu operatörlerinin mesajlaşmadan gelen kazançlarını 2013 itibarıyla 32.5 milyar dolar düşürdü, rakam 2016 itibarıyla 55 milyar dolara ulaştı. WhatsApp, birçok telefon operatörünün kârlarından yemeye devam ediyor.

Çünkü uygulama 109 ülkede kullanılıyor ki bu WhatsApp’ın dünyanın yüzde 55.6’sında aktif kullanılıyor olması demek. Aylık kullanıcı sayısı 1 milyarı çoktan aştı. BioMed Central’ın araştırma sonuçlarına göre dünya genelinde WhatsApp’ın kadın kullanıcı sayısı erkek kullanıcılarından fazla. Hindistan, Meksika, Rusya, Brezilya uygulamaya en çok rağbet eden ülkeler arasında başı çekiyor. 1.5 milyara yakın nüfusu olan Hindistan’da 70 milyon kişi WhatsApp kullanıyor.

SİYASETTE DEVRİM

Dijital stratejistlere göre WhatsApp, siyaset arenasında propoganda, karalama kampanyaları için önemli bir mecra haline geldi, siyasal iletişimde devrim yarattı. Koridor konuşmalarının yerini yavaş yavaş WhatsApp’taki gizli yazışmalar almaya başladı. Siyasi partilerin kapalı kapılar ardında yaptığı geleneksel konuşmalar, geliştirilen taktikler artık WhatsApp’ta. Tıpkı İngiltere’de olduğu gibi... İngiltere’de anti-Boris grupların WhatsApp’la örgütlendiği konuşuluyor.

Öte yandan grev yapan British Medical Association’s Junior Doctors’ Committee doktorları da WhatsApp’tan örgütlenmiş,1 bin sayfalık yazışmaların bir kısmı basına sızınca büyük ses getirmişti. AB referandumunda AB’den ayrılmak istemeyen kitlelerin, kurdukları gizli WhatsApp gruplarında taktik geliştirdikleri ortaya çıkmıştı. Daha bitmedi... 2014 Ebola krizinde BBC kamu sağlığı servisi Batı Afrika’dakiler için WhatsApp’la harekete geçmiş, bu sayede 25 bin kişiye ulaşılmıştı. Sudan’da devletin sıkı denetimindeki basından istediği haber akışını alamayan vatandaş, olan biteni WhatsApp grupları sayesinde öğrenmiş ve bu gruplarla organize olmuştu. Aktivistlerden biri “Facebook da denetim altında, WhatsApp kesinlikle daha güvenli” demişti. Sıra dışı başka bir detaysa WhatsApp’ın beyaz yakalılar arasında örgütlenmeyi ve şirket içi dedikoduyu artırmış olabileceği...

KRİPTOLU DÖNEME OBAMA İSYANI

Birkaç ay önce başlatılan ‘Uçtan uca şifreleme özelliği’ sayesinde WhatsApp kullanıcı sayısını katladı. Yani artık sohbetlerinizde gönderdiğiniz mesajlar ve yaptığınız aramalar özel bir şifrelemeyle korunuyor. WhatsApp ve üçüncü kişiler bunları asla okuyamıyor ve dinleyemiyor. WhatsApp’in siyaset arenasında bu denli etkin kullanılmasının ardında yatan sebep de bu. Ancak ABD Başkanı Obama ve İngiltere hükümeti başta olmak üzere pek çok ülkeden, kötüye kullanılabileceği gerekçesiyle kriptolu sisteme tepki yağdı. Otoriteler ısrar etse de şirketin bilgi paylaşımını durdurmasının, özellikle çocuk pornografisi, uyuşturucu madde satıcılığı ve terörle mücadelenin önüne taş koyabileceği söyleniyor

MÜZİK DE PAYLAŞILABİLİR

2017’de WhatsApp’ın 1.6 milyar kullanıcısı olması bekleniyor. Dedikodulara göre yakın zamanda uygulama üzerinden müzik de paylaşılabilecek. Daha hızlı dönüş alındığından WhatsApp mesajını mail’den daha sık tercih edenler gitgide çoğalıyor. Mesaj yazacak ortamınız yoksa, uygulama sayesinde ses kaydı da yollamak mümkün. Yeter ki internetiniz olsun. Bu arada WhatsApp, bilgisayarlarımıza da girdi. 2010’dan beri sesli arama yapmak da mümkün ki bu durum telefon devlerini de endişelendirmiyor değil. Günde 100 milyon sesli arama yapılıyor. Hatta görüntülü konuşmada dünyanın 1 numarası olan Skype’ın da pabucu dama atılmaya başlandı.

GENÇLERİN GÖNLÜNÜ YENİDEN FETHETTİ

Her ne kadar daha önceden anlık mesajlaşma uygulaması olarak BlackBerry’nin BBM’i, iPhone’un iMessage’ı olsa da bu uygulamalar WhatsApp’tan farklı olarak sadece BlackBerry ve iPhone telefonlar arasında çalışıyordu. Öte yandan Facebook’un mesajlaşma ağı olduğu halde satın aldığı WhatsApp, şimdi Facebook Messenger’ı da solladı. WhatsApp, Facebook’un son yıllarda kaybettiği genç kullanıcı pazarını yeniden fethetti. Uzmanlara göre Facebook’un şaşırtan yatırımının ardında yatan önemli sebeplerden biri de özellikle Güney Amerika, Afrika’daki Facebook’un popüler olmadığı ülkelerde pazar payını artırmak...

DÜĞÜNLERE FACEBOOK, AİLE MESELELERİNE WHATSAPP

University College London’dan antropoloji profesörü Daniel Miller, aynı zamanda “Why We Post’ adlı sosyal medya araştırması projesinin direktörü. Miller, “WhatsApp gibi aplikasyonlar Facebook ve Twitter gibi büyük mecraların panzehiri” diyor. Facebook, onun için bir nevi kamu alanı; nasıl göründüğünü, olduğunu önemseyenler ve çevresine göstermek isteyenler için en önemli sosyal mecralardan. Özellikle düğünler için Facebook ideal, bir nevi şov alanı. Gerçek bir aile tablosu çizmek, herkes tarafından tebrik edilmek Facebook’un maharetli elleri sayesinde mümkün... Miller’a göre ilk çıktığında en çok partiler organize etmek için kullanılan WhatsApp’sa daha küçük gruplara hitap eden, daha özel konuşmalar için mühim olan bir uygulama. Aile meseleleri ve problemler burada çözülür. Facebook’un gözünü korkuttuğu yetişkin kullanıcılar da WhatsApp’ta. “Orada gerçek aile yaşantısının içindeki her şey var” diyor Miller.

Diğer yandan yanlış anlaşılmalar da kaçınılmaz. İyi bir şey söylemeye çalışırken karşınızdakini çıldırtmanız mümkün malum. “Bir tik oldu, telefonunun çekmediği bir yerdesin”, “İki tik oldu, mesajımı gördün ama okumadın”... Daha da beteri “İki mavi tik oldu, okudun ama cevap yazmadın” meselesi! Neyse ki uygulamanın bu özelliğinin önüne geçmek mümkün. Bir de başımıza dert olan WhatsApp gruplarını pas geçmek olmaz. Prof. Daniel Miller “Araştırmalar için görüştüğüm kişilerin spontane olarak kendini içinde bulduğu ama sonra kalıcı hale gelen ortalama 12 grubu var” diyor. Özel ayar yapmazsanız gruplardan gelen yüzlerce fotoğraf telefonunuza kayıt oluyor, grup bildirimleri günün en yoğun saatlerinde çilden çıkarıyor. Eh, gruptan çıksanız ayrı dert...

NEDEN Mİ REKLAM SATMIYORUZ?

Neden reklam amacı gütmediği sorusuna şirket yetkilileri “Mühendislerimiz yeni özellikler ekleyerek uygulamayı zenginleştirmeye zaman ve enerji harcıyor” diyor. Resmi açıklamalara göre daha güvenilir ve büyük kitlelerin erişiminde olmak WhatsApp’ın birinci tutkusuymuş... Kurucuları Koum ve Acton’un amacıysa açık: Reklam bombardımanı olmaksızın insanların mesajlaşmasını sağlamak. Kurucu Koum bir açıklamasında şirketin odağında sadece mesajlaşma olduğunu söylemişti; oyun, reklam ya da hile olmaksızın! Koum’un sohbete odaklanmasının ardında, onun 16 yaşında göç etmiş, uzaktaki akrabalarıyla konuşma arzusu olan bir çocukluk geçirmesi gösteriliyor. Sequoia Capital şirketi de WhatsApp’ın pazarlamaya tek bir kuruş harcamadığına dikkat çekiyor, “ABD’de bu kadar büyüyüp dünyada geniş kitlelerce sevilen ve içeride de takdir edilen başka bir teknoloji şirketi yok” diyor. Ancak Koum, her ne kadar reklamlara karşı olsa da uzmanlara göre uygulamanın ticari amaçlarla kullanımı önümüzdeki yıllarda kaçınılmaz olabilir. Mesela şirketler müşterilerine WhatsApp aracılığıyla toplantı, fatura ödemesi hatırlatması yapabilir.