Güney Kore'deki rüşvet skandalları

Cuma günü ise ülkeyi 2012’den beri yöneten Devlet Başkanı Park Geun Hye, başta Samsung’dan aldığı rüşvet olmak üzere hakkındaki birçok iddia nedeniyle anayasa mahkemesi tarafından görevinden alındı.

Peki büyüme hikâyesi tüm dünyada örnek alınan Güney Kore’de neler oluyor? Olanlar basit bir rüşvet skandalından mı ibaret, yoksa dünyanın en güçlü ekonomileri arasında yer edinmeyi başarmış bu küçük ülke, yarım asrı aşkın statükosunun yerle bir olmasına mı tanıklık ediyor?

Samsung skandalının Güney Kore’yi ne kadar derinden sarstığını anlayabilmeniz için, öncelikle şunu bilmeniz gerekir. Samsung Koreliler için bir şirket değildir. Pek çoğumuzun kullandığı akıllı telefonların, tv’lerin üreticisi olarak bildiğimiz şirket, Güney Kore’de ‘Samsung Cumhuriyeti’ olarak anılır.

Kore Savaşı’ndan sonra ülkenin küllerinden doğmasının lokomotiflerinden biri olarak milli sembol haline gelen şirket, aynı zamanda Güney Korelilerin günlük yaşantısının vazgeçilmez bir parçasıdır.

Bir Güney Koreli olarak Samsung’un ünlü tıp merkezinde doğabilir, Samsung tarafından kurulan prestijli üniversitelerden birinden mezun olabilir, Samsung’un inşa ettiği sitelerden birinde oturabilir, Samsung’un eğlence parklarından birine tatile gidebilir, yaşam sigortanızı Samsung’dan alabilir, hatta yeterince zekiyseniz Samsung’un 80’den fazla şirketinden birinde çalışabilirsiniz.

Bu durumda şirketin genel merkezindeki ‘evlilik bürosunda’ evlenerek, düğün töreninizi başkent Seul’daki son derece lüks düğün salonunda indirimli olarak yapabilirsiniz. Evinizdeki tüm elektronik eşyalarda Samsung logosu olması ihtimalinin ne kadar yüksek olduğunu da siz tahmin edin.

GÜNEY KORE’NİN ‘ZENGİN KLANLARI’

1938’de, kurutulmuş balık ve meyve ticareti yapmak için kurulan, Korece ‘üç yıldız’ anlamına gelen Samsung, geçtiğimiz yıl dünya çapında 262 milyar dolarlık satış gerçekleştirmiş global bir dev.

Cebinizdeki son model akıllı telefondan, dünyanın en uzun binası Dubai’deki Burj Khalifa’ya kadar Samsung logosunun üzerinde bulunduğu sayısız eser var. Aynı zamanda, Güney Kore’de ‘Chaebol’ (Korece Zengin Klanı anlamına geliyor) olarak anılan, milyarlarca dolarlık değerler yaratmasına ve tüm dünyaya yayılmasına rağmen hâlâ kurucu aileler tarafından kontrol edilen şirketlerden en büyüğü.

Bu aile şirketleri, 1961’de darbeyle başa geldikten sonra ülkeyi hızlı bir ekonomik reform programına sokarak modern Güney Kore’nin mimarı kabul edilen Park Chung Hee’nin projeleriydi. Kore savaşının bittiği 1953’te Güney Kore dünyanın en yoksul ülkelerinden biriydi. Bugün ise 1.4 trilyon dolarlık milli geliriyle dünyanın 11. ekonomisi durumunda. Bu muazzam büyüme hikâyesine tüm dünyada gıptayla bakılırken, hikâyenin baş aktörleri konumunda bahsi geçen aile şirketleri yer alıyor.

Devletten her türlü desteği alan bu şirketler, başta teknoloji olmak üzere birçok sektörde dünyanın önde gelen oyuncuları arasına girdi. Ülkelerini büyük bir yoksulluktan muazzam bir refaha doğru taşırken, Güney Kore’de devletin bile gücünün üzerinde olduklarını hissettiren, günlük hayatın her alanını domine eden imparatorluklar haline dönüştüler. Sadece Samsung’un faaliyetleri ülke ekonomisinin yüzde 20’sine yakınını oluşturuyor. Aralarında LG, Hyundai ve Daewoo’nun da bulunduğu diğer 9 aile şirketiyle birlikte, ülkenin en büyük 10 Chaebol’u ülke ekonomisinin de yaklaşık yüzde 80’ine tekabül ediyor.

SAMSUNG İMPARATORLUĞU VE TAHT OYUNLARI

Öte yandan 2014’te Samsung imparatorluğunda taht el değiştirdi. Samsung’un kurucusunun oğlu olan ve şirketi 1987’den beri yöneten Lee Kun Hee, kalp krizi sonucu şirketin günlük yönetiminden elini çekmek zorunda kaldı.

Bu da taht sırası üçüncü nesle geldi demek oluyordu. ‘Jay’ lakabıyla tanınan, 6 milyar dolarlık kişisel servetiyle imparatorluğun 46 yaşındaki veliaht prensi Lee Jae Yong, artık Samsung’un en güçlü yöneticisiydi.

Samsung grubunu oluşturan 80’den fazla şirketin ciddi bir kısmında Lee ailesi yalnızca küçük hissedar konumundadır. Sadık yöneticiler ve imtiyazlı hisseler sayesinde kontrolü ellerinde tutarlar. Jay de kâğıt üstünde hâlâ yalnızca Samsung’un elektronik şirketinin başkan yardımcısı olarak görünüyordu.

6 MİLYAR DOLARLIK PRENS 6 M 2 HÜCREYE SIĞAR MI?

Ve Samsung’da kontrolü babadan oğula geçirmenin yolu, iki önemli şirketi birleştirmekten geçiyordu. Jay’in yüzde 23’üne sahip olduğu Cheil adlı şirket, ailenin Samsung şirketler grubu üzerindeki kontrolünü sağlayan bir holding olarak görülebilir. İşte bu şirket, grubun en değerlisi Samsung Elektronik’te de önemli bir hisseye sahip olan ve grubun inşaat kolunu oluşturan Samsung C&M adlı şirketle birleştirilmek isteniyordu. 8 milyar dolarlık teklifin çok düşük olduğu ve hissedarlara yarar sağlamayacağı eleştirilerine rağmen Temmuz 2015’te birleşme gerçekleşti.

Böylece Samsung’da kontrolü elinde toplayan Jay, bir süre sonra dikkat çekici bu birleşmenin gerçekleşmesi için rüşvet vermekle suçlandı. Devlet başkanı Park Geun Hye ile üç defa görüştüğü, birleşmenin gerçekleşmesi karşılığında Park’ın en yakınındaki isim olan Choi Soon Sil’e toplamda 38 milyon dolar rüşvet verdiği iddia ediliyor.

Bunun karşılığında, birleşen iki şirkette de hissedar olan ve onayı olmazsa birleşmenin gerçekleşemeyeceği, 457 milyar dolar büyüklüğündeki Güney Kore Emeklilik Fonu’na da baskı yapıldığı öne sürülüyor. Fonun başındaki isim geçtiğimiz yılın son günü tutuklandı.

Başkan Park adına kabine üyelerini seçtiği, ülkedeki birçok önemli meselede söz sahibi olduğu iddia edilen, hatta başkan Park’ın konuşmalarını yazmaktan kıyafetlerini seçmeye kadar hayatının her alanını kontrol ettiği belirtilen Choi Soon Sil de geçen aralık ayında tutuklandı ve hâlâ hapiste. Başkan Park’a gelince...

Başkent Seul’de 1.5 milyondan fazla kişinin katıldığı, ülke tarihinin en kalabalık gösterilerinde protesto edildikten sonra, aralık ayında parlamentoda yapılan oylamada 300 parlamenterden 256’sının oyuyla görevinden geçici olarak uzaklaştırılmıştı.

Geçen Cuma günüyse, rüşvet almak, şantaj yapmak, görevini kötüye kullanmak ve anayasayı ihlal etmekle suçlanan Park’ın başkanlığı, anayasa mahkemesinin oybirliğiyle aldığı kararla düşürüldü. Ülke, 2 ay sonra genel seçime gidecek. Dokunulmazlığı kalkacağı için tüm suçlamalardan yargı karşısına çıkacak olan eski başkanın sadece Samsung değil, ülkenin diğer önde gelen şirketleriyle de on milyonlarca dolarlık rüşvet ilişkileri olduğu iddia ediliyor. Bu da soruşturmaların Samsung dışındaki Güney Koreli devleri de kapsayabileceğine işaret ediyor.

Park Guen Hye, aynı zamanda modern Güney Kore’nin mimarı kabul edilen Park Chung Hee’nin kızı. Dolayısıyla görevden alınışı bazıları tarafından yarım asrı aşan Başkanlık Chaebol ittifakında bir dönüm noktası olarak görülüyor.

Aslında Jay mahkemede ilk raundu kazanmış gibiydi. Savcının hakkında verdiği tutuklama talebi, bu yılın ocak ayında başkent Seul’daki bir mahkeme tarafından, delil yetersizliğinden reddedilmişti. Ancak şubat ayında farklı bir mahkeme, yeni ortaya çıkan deliller ışığında tutuklama talebini kabul etti. Ülkenin en güçlü adamı olarak görülen Jay, ellerinde kelepçelerle hapse götürüldü. 6 metrekarelik tek kişilik bir hücrede kalan Jay, şimdilik bir süre daha burada olacak gibi görünüyor.

BİR PAKET FISTIK BİR ÜLKENİN KADERİNİ DEĞİŞTİREBİLİR Mİ?

Skandallar, Lee ailesine yabancı değil. Baba Lee Kun Hee, rüşvet ve vergi kaçırma suçlarından 2 kez hapis cezası alsa da cezalar önce ertelendi daha sonra da devlet başkanları tarafından affedildi.

Jay ise rüşvet vermediğini, aksine kendisine şantaj yapıldığını iddia ediyor. Jay ile birlikte 5 üst düzey Samsung yöneticisi daha tutuklu. Galaxy Note 7 model akıllı telefonların yanması yüzünden 2016’da zor günler geçiren Samsung’un, davalar nedeniyle büyük ekonomik sorunlar yaşaması beklenmiyor. Ancak Lee ailesine mensup birinin tutuklanabilmesi, Güney Kore’de yeni bir dönemin başladığına dair işaret olabilir.

Bu yeni dönemin başlangıcı aslında bir paket makademiya fıstığında saklı. 2014’ün Aralık ayında, New York’tan Seul’e hareket edecek Kore Havayolları’na ait uçağın business bölümünde, havayolu şirketinin yönetim kurulu başkanının kızı da oturuyordu. Aynı zamanda şirketin başkan yardımcısı olan Cho Hyun Ah’a da diğer business yolcuları gibi bir paket makademiya fıstığı ikram edildi.

Öfkeden çılgına dönen genç kadın, özür dilemek için önünde eğilen hostesleri elindeki dosyalarla döverek hakaret etti. Hareket etmiş uçağı geri çevirterek kabin amirini uçaktan attırdı. Suçları, fıstığı tabak yerine paketiyle servis etmekti. Basit gibi görünen bu olay, bardağı taşıran damla oldu.

Chaebol veliahtlarının şımarıklığının sembolü haline gelen olay ülkede geniş yankı buldu. Birkaç gün içinde şirketteki tüm yetkileri elinden alınan genç kadın, uçak güvenliğini tehlikeye atmaktan 1 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Ancak Chaebol’lere olan tepki dinmedi. Başkan Park aleyhine yapılan gösterilere geniş katılımın ve Samsung’un veliaht prensinin tutuklanmasının arkasında bu sembolik olayın ateşlediği toplumsal kıvılcımın olduğu söylenebilir.

Daha önce bu şirketleri karşılarına almaya korkan siyasetçi ve yargı mensupları, toplumun geniş kesiminden de aldıkları destekle artık daha rahat hareket edebiliyor. Samsung ve Güney Kore’nin diğer dev aile şirketleri hem ülkenin en büyük işverenleri, hem de milli kimliğin önemli parçaları haline gelmiş olsalar da halk, özellikle de gençler bunların ‘dokunulmaz’lığından rahatsızlık duyuyordu. Şimdi Jay ve eski Devlet Başkanı Park aleyhindeki davalar, bu dokunulmazlık zırhında ciddi bir delik açabilir.