Egzamayı, mantarla karıştırmayın
Prof. Dr. Ertuğrul Aydemir, halk arasında mantarla karıştırılan egzamayı ve egzamadan korunmanın yollarını anlattı
Sık rastlanan bir cilt hastalığı olan egzamayı İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ertuğrul Aydemir’e sorduk. İşte egzama türleri, belirtileri ve egzamadan korunmanın yolları...
Egzama nedir ve belirtileri nelerdir?
Egzama yaygın olarak görülen kaşıntılı bir hastalıktır. Egzama halinde ciltte kaşıntı, kızarıklık ve bazen de sulanma görülebilir. Egzama kronikleştiğinde ise kimi zaman deride kalınlaşma, kaşıntıya ikincil gelişebilen bir belirti olabiliyor.
Kaç tür egzama vardır?
Egzamanın iki farklı türü vardır. Kontakt egzama (temas egzaması) ve atopik egzama (kalıtsal ve yapısal egzama)
Cilde dışarıdan temas eden maddelerin yaptığı egzamalara kontakt egzama diyoruz yani temas egzaması. Bu tür egzamalar alerjik de olabiliyor veya bir temas sonrası tahriş nedeniyle gelişebiliyor. Ev hanımlarının el egzamaları bunun tipik örneğidir.
Atopik egzama ise bünyeseldir ve tamamen kişinin kalıtsal özelliklerine bağlı olarak gelişen bir egzama türüdür. Genellikle bebeklikte başlar ve ilerleyen yaşlara doğru şeklini değiştirerek devam eder. Atopik Egzamanın önemli bir bölümü ilk iki yaşta kaybolur. Bir grup 5-7 yaş, bir grubu ise ergenlikte kaybolur. İyileşmeyen -ki düşük orandadır- egzamalar 40 yaş üzerine kadar sürebiliyor.
Mevcut atopik egzamayı birçok faktör de tetikleyebiliyor; sıcak, soğuk, dıştan temas eden tahriş edici her türlü malzeme, yünlü giysiler, stres neden olabiliyor ve bazen kaşıntı evresi çok rahatsız edici boyutlara ulaşabiliyor. Bu da kişinin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebiliyor. İstikrarlı bir tedavi süreci egzamada önem taşıyor, ancak iyilik haline erişse bile egzamanın tekrarlama riski her zaman vardır.
Belli bir meslek grubu var mıdır egzamaya yakalanan?
Kontakt yani temas egzaması, bazı meslek gruplarında daha yoğunlukla görülebiliyor. Örneğin, inşaat işçilerinde çimento temasından ileri gelen egzamalara sık rastlanıyor. Temas egzamasında kişide hangi maddenin etkili olduğunu bulup ondan uzaklaştırmak gerekiyor. Ancak atopik egzama tamamen yapısaldır, kişinin kalıtsal yapısıyla ilgilidir.
Dış etkenler atopik egzamada değil, kontakt egzamada etkilidir. Ancak kontakt (temas) egzamasında olay ciddi tahriştir. Her türlü su, sabun, deterjan bunların sık teması tahrişe neden olur. Bu tahriş de yavaş yavaş gelişerek egzamaya zemin hazırlar ancak bu uzun vadeli bir durumdur.
Egzamadan korunmak için yapılabilecek bir şey var mı?
Egzamanın türüne bağlı olarak korunma yolları olabilir. Alerjik temas egzaması ise o zaman söz konusu tetikleyicilerden uzak durmak gerekir. Alerjiyi yapan maddeyle temastan kaçınmak gerekir. Örneğin, alerjik egzama en çok nikel temasında görülür. Bunun dışında değişik ilaçlar, metaller, boyalar neden olabilirler.
Kimi zaman parfümler bile sebep olabilir. Kişide hangi maddenin etkili olduğunu bulup ondan uzaklaştırmak en iyi korunma şekli olacaktır. Kuaförlerde saç boyası teması nedeniyle sık görülür. Bunun yanı sıra temas egzamasının diğer nedeni olan tahrişe bağlı egzamada doğrudan temizleyiciler, çözücüler, su, sabun, deterjan gibi maddeler etkilidir. Sonuçta bu temizleyicilerin kiri alabilmesi için muhakkak bunları eritmesi gerekir. Bunları eritirken cildin de doğal yağını, nemini erittiğini söyleyebiliriz. Cilt buna bir süre dayandıktan sonra direncini yitirir ve kronik egzama başlar.
Bu tür egzamaların tedavisi bazı ürün ve ilaçlarla yapılabilir ancak bu maddelerden uzak durulmaz ise tekrarlar. Böyle durumlarda eldiven ile iş yapılmasını öneriyoruz ancak Türk kadınları eldiven kullanımını tercih etmiyorlar. Hatta bulaşık makinesine bile bulaşıkları yıkayarak koyuyorlar, sürekli deterjan teması da tabii ilerleyen dönemlerde egzamaya zemin hazırlıyor.
Atopik egzamada kişinin yatkınlığı vardır ancak çevresel faktörler de değişik şekillerde etkiler. Bu durumlarda kişileri bu çevresel koşullardan uzak tutmak gerekir. Yünlü giysiler, cildi kurutucu her türlü durum tetikleyicidir. Kuru cilt atopiklerin başlıca özelliklerinden biridir. Mevcut kuru cilt üzerine bir de kurutucu, tahriş edici etkenler eklendiğinde egzama alevlenmesini çok daha aktif hale getirebilirler.
Bilinen her hangi bir tetikleyici alerjik olay var ise –bebeklerde yiyecekler nedeniyle görülebiliyor, erişkinlerde bu ev tozu akarlarından söz ediliyor– olabildiğince bunlardan uzak durulmasını tavsiye ediyoruz. Stres de tetikleyici bir faktör. Eğer çok etkiliyorsa psikiyatrik bir destek alınması önem taşımaktadır.
Bunun dışında atopik egzamalarda özellikle bahsedilen kuru cildin yumuşatılması çok önemlidir. Cildin kesinlikle nemli tutulması gereki. Bu hastalarda gündelik nemlendirme bir koruyucu ilaç kadar etkili olabilir.
Mantar ve egzama arasındaki farklar nelerdir?
Bu ikisi halk arasında hep karıştırılır. Mantar mikrobik bir olaydır. Bağımsız mikrobik bir olaydır. Bitkilere yakın bir mikrop cinsidir. Daha çok büklüm yerlerini sever, nemli ortamları sever, parmak araları, kasıklar, kalçalar gibi. Çok daha somut ve kolay tedavi olan bir şeydir. Egzama ise tekrarlayan bir özelliğe sahiptir. Nedenler ortaya çıktığı zaman tekrarlar. Bununla ilgili radikal bir çözümümüz ise yok.
Özellikle son yıllarda bebeklerde çok rastlanıyor atopik egzamaya. Anne karnında bebeği atopik egzamadan korumanın bir yolu var mıdır? Hamilelere bununla ilgili bir tavsiyeniz olur mu?
Bununla ilgili hamilelik döneminde alınabilecek bir önlem bulunmuyor. Bazı değişik söylem ve varsayımlar mevcut ancak kanıtlanmış değil. Örneğin, anne sütü alanlarda daha az olduğu söyleniyor. Bu eski bir söylemdir. Ağaz sütündeki bazı koruyucu maddelerin bebeğe geçmesinin katkısı öne sürülüyor. Fakat bunlar tartışma aşamasında. Onun dışında tavsiye edebileceğimiz bir yöntem bulunmuyor, tamamen yapısal ve genetik bir durum. Örneğin, bu kişilerde astım ve alerjik nezle, bahar nezlesi de daha sık görülüyor. Son zamanlarda ileri sürülen bir başka sav da bebekleri çok fazla mikroptan korumamanın, çok steril büyütmemenin önemli bir koruyucu olduğu ileri sürülüyor. Bebekleri fanus içinde büyüttüğümüz zaman, sonradan karşılaştığı dış etkenlere çok daha fazla reaksiyon gösterebiliyorlar. Örneğin, evde hayvan bulunmasının bünyelerde bu tür reaksiyon gösterilmesini azalttığı bile öne sürülüyor.
Gündelik hayatta vücudu nemlendirerek egzamadan korunulabilir mi?
Atopik egzamada bunu yapabilmek mümkün. Çünkü bütün yüzey (özellikle büklüm yerleri diz arkası, dirsek içleri gibi) aday halinde. Nemlendirme bütün vücut için gündelik olarak uygulanmalı. Özellikle banyo sonrasında yapılması daha etkili. Riski sıfır yapmaz ancak en azından azaltır. Kuru ciltte çatlak oluşumu ve bu çatlaklarda kaşıntı hissi ile beraber bir kısır döngü halinde egzama başlayabiliyor.
