Çocuklarda obeziteyi engellemek için...

Aile Hekimliği Uzmanı Dr. Ali Cerrahoğlu, çocuklarda obeziteyi engellemek için neler yapılabileceğini anlattı

Giriş: 18.12.2014 - 09:52 Güncelleme: 18.12.2014 - 09:52

Damla ÇELİKTABAN / HT MAGAZİN

Dünyadaki obezite haritası her geçen gün ürkütücü boyutta genişliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün her yıl duyurduğu obeziteyle ilgili oranlar artık konunun ciddiyetini gözler önüne seriyor. Örneğin; dünyada 2008’de 400 milyon obez varken; 2014’te bu sayı 700 milyona çıkmış durumda. ABD’de 1980’lerden bu yana çocuklarda obezite 3 kat arttı.

Obeziteye karşı muhteşem üçlü

Bulgaristan'da gerçekleştirilen Avrupa Obezite Kongresi'nde sunulan araştırmalar fazla kilolara karşı mücadelede önemli ipuçlarını gözler önüne seriyor. -

İngiltere'deki Obezite Enstütüsü'nün gerçekleştirdiği bir araştırmaya göre düzenli olarak yoğurt, makul miktarda badem ve yeşil çay tüketmek obeziteyle savaşta büyük ölçüde etkili oluyor. -

Dünya nüfusunun 2.1 milyarını tehdit eden obezitenin yüzde 32'si işlenmiş gıdaların çokça tüketildiği gelişmiş ülkelerde görülüyor.

Bulgar araştırmacılar ise günde iki defa yoğurt tüketmenin obezite riskini azalttığını belirtiyor.

Ancak işlem görmüş, düşük yağlı ve meyveli yoğurtlar, tam yağlı yoğurtlara göre daha fazla kalori içerdiğinden dikkatli olmak gerekiyor.

Evde yapılan yoğurtlar ise obeziteye karşı olan mücadelede bir numaralı tercih olarak karşımıza çıkıyor.

Zira hazır satılan yoğurtlarda sağlığa zararlı olabilen birçok katkı maddesi bulunabiliyor.

Aynı zamanda Navarre Üniversitesi'nde görev yapan Profesör Miguel Martinez-Gonzalez tarafından yürütülen bir araştırmada bilinenin aksine, az yağlı yoğurdun değil, tam yağlı yoğurdun kilo kaybına yardımcı olduğu ortaya çıktı.

Araştırmada her gün 125 gram tam yağlı yoğurt yiyen kişilerin az yağlı yoğurt yiyenlere oranla yüzde 19 daha fazla kilo kaybettiği görüldü.

Yoğurdun yanında zeytinyağı ve sebzelerin ağırlıkta olduğu Akdeniz tipi beslenme şeklinin de aşırı kilolara karşı verilen mücadelede etkili olduğu belirtiliyor.

ABD'deki Purdue Enstitüsü fazla kilolardan kurtulmak için öğün aralarında işlenmiş, ambalajlı ve şekerli atıştırmalıklar yerine badem tüketmeyi tavsiye ediyor.

Maastricht Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmada da uzun yıllardan beri diyetlerin vazgeçilmezi olan yeşil çayın kilo vermekteki olumlu etkisi vurgulanıyor.

Türkiye’ye baktığımızda; 15 yaş üstü nüfusta obez ve fazla kiloluların oranının yüzde 52, yaşı 6-18 arası olan nüfusta kilolu ve şişman olanların oranının yüzde 22.5 olduğunu görüyoruz. Bu veriler, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu tarafından açıklanan verilerdir. Sağlıksız beslenme ve hareketsizlik nedeniyle şişman çocuk sayısı her yıl biraz daha artıyor. Aile Hekimliği Uzmanı Dr. Ali Cerrahoğlu çocuklarda obeziteyi engellemek için neler yapılabileceğini anlattı.

RAKAMLAR KORKUTUYOR

Yapılan araştırmalar ve ulaşılan rakamlar, özellikle son on yılda sadece yetişkinlerde değil, çocuklarda da obezite ve aşırı kiloyla ilgili korkutucu bir artış olduğunu ortaya koyuyor. Çocuklardaki aşırı kilonun iki ana nedeni var. Sağlıksız beslenme ve hareketsizlik!

Çocuklarımızı obeziteden korumanın da yine iki basit formülü var: Sağlıklı beslenme ve spor! Ancak her ne kadar çözümü kolay görünse de; gerek ebeveynler gerek eğitimciler çoğu zaman basit ama aslında önemli hatalarla çocuklarımızı yanlış yönlendiriyoruz. Örneğin; derste yaramazlık yapan bir çocuğa şınav çekme ya da koşma cezası vermek, çocukta spor yapmanın kötü bir olay olduğu algısına neden olabiliyor. Aynı şekilde sınavda iyi not alan bir çocuğu çikolata ya da hamburgerle ödüllendirmek de bu gıdaların güzel ve sağlıklı olduğunu düşündürebiliyor.

SAĞLIKLI BEDEN, SAĞLIKLI ZİHİN

Sağlıklı ve fiziksel açıdan aktif olan çocuk, akademik olarak daha başarılı olur; başarılı çocuk da daha sağlıklı olur. Fiziksel aktivite; zihinsel becerileri, konsantrasyonu, dikkati ve sınıftaki davranışlarını olumlu etkiler. Çocukların sağlıklı ve aktif olması, okullar için de çok önemlidir. Dolayısıyla çocukların spor yapması okulların da amaçları arasında olmalı. Hedefimiz; sadece eli kalem tutan nesiller değil, aynı zamanda eli top tutan çocuklar yetiştirmek olmalı!

Sağlık Bakanlığı'ndan sağlıklı beslenme önerileri

Çeşitli besinler tüketiniz

Öğün atlamayınız

Özellikle kahvaltı yapmadan güne başlamayınız.

Her gün 3 ana, 2- 3 ara öğün tüketmeye özen gösteriniz.

Sofrada kullandığınız yemek tabaklarınızın boyutunu küçültünüz. -

Ayaküstü atıştırmalıklar ve fast food yemek tercihlerinden kaçınınız.

Yemeklerinizi küçük lokmalar halinde uzun süre çiğneyerek tüketiniz.

Sağlıklı beslenmek için mevsiminde doğal ve taze besinler tercih ediniz. -

Şeker tüketiminizi azaltınız.

Tuz tüketiminizi azaltınız. Sofranızdan tuzlukları kaldırınız. Az ama iyotlu tuz tüketiniz.

Tam tahıl ürünlerini tercih ediniz.

Kahvaltılık gevrek tüketecekseniz şeker eklenmemiş olanlarını tercih ediniz.

Günde en az 8-10 bardak su içiniz.

Doymuş yağlar içeren hayvansal kaynaklı yağlar,

(tereyağ, iç yağ, kuyruk yağ) yerine doymamış yağ asitlerini içeren bitkisel sıvı yağları (zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısırözü yağı vb.) tercih ediniz. Trans yağdan kaçınınız.

Gazlı içecekleri tüketmeyiniz. Şekerli içecekleri tüketmekten sakınınız.

Yarım yağlı süt, ayran gibi içecekleri ve vitamin mineral açısından zengin taze sıkılmış az miktarda meyve sularını tercih ediniz.

Yiyecek alışverişlerinize tok karnına ve önceden hazırladığınız alışveriş listenizle çıkınız.

Besinleri satın alırken ambalajlarını kontrol ediniz. -

Ambalajda yırtık, yıpranmış olanlarını ve teneke kutuda bulunan gıdalarda ise ezik, bombe yapmış ürünleri tercih etmeyiniz.

Gıdaları satın alırken etiketlerini okuyunuz.

Almak isteğiniz gıda ürünün ambalajında son kullanma tarihi, içindekiler ve kalori değeri gösteren tabloları kontrol ediniz.

Sağlıklı beslenmek için saflaştırılmamış (işlem görmemiş) ve zenginleştirilmiş tahıl ürünleri tercih ediniz. Örneğin; tam buğday ekmeği gibi.

Vücut ağırlığınızı dengede tutmaya özen gösteri- - niz.

Öğünlerinizde tüketeceğiniz besinleri 4 temel besin grubunu içerecek şekilde planlayınız.

Belli aralıklarla ağırlığınızı ölçünüz. (En sık hafta- - da bir defa)

Öğün saatlerinizi planlayınız ve öğün atlamayınız. -

Her gün ortalama 6-8 saat uyumaya özen gösterin

Günde en az 5 porsiyon(en az 400 gr) taze sebze ve meyve tüketilmelidir. Günlük alınan sebze ve meyvenin en az iki porsiyonu yeşil yapraklı sebzeler,

(Yeşil sebzelerin doğrandığı zaman 2-3 su bardağını dolduran miktarı) veya portakal, mandalina gibi turunçgiller veya domates olmalıdır.

OBEZİTENİN SEBEPLERİ

Obezitenin artmasındaki en önemli etken beslenme alışkanlıklarımızda yıllar içinde oluşan olumsuz değişiklikler:

Zararlı gıdaların fiyatı azaldı: Eskiden fiyatları çok daha yüksek olan fast food gıdalar artık son derece ucuz olduğu için rahatlıkla ulaşılabilir durumda. Hamburger, kola, pizza, çikolata, pasta günümüzde en ucuz gıdalar arasında.

Çevresel etmenler: Aşırı gıda alımını teşvik eden ve fiziksel aktiviteyi engelleyen bir çevre. Başta reklamlar ve televizyon geliyor. Çocuk, televizyon izlerken ya da bilgisayarının başındayken sürekli gıda reklamlarının bombardımanı altında kalıyor.

Porsiyonlar büyüdü: Artık yediğimiz yiyeceklerin porsiyonları ve kalorileri eskiye oranla çok fazla. Örneğin; yirmi yıl önce bir kişi 330 kalorilik bir hamburger yerken, bugün bir hamburgerde en az 590 kalori oluyor. İki dilim pizza yirmi yıl önce 500 kaloriyken bugün tam 850 kalori.

Çocuklarda besin alerjisine dikkat!

Bir anda musluk gibi akmaya mı başladı burnu? Ya da gözlerinden şıpır şıpır yaşlar damlamaya? Acaba grip mi oldu derken, öksürüğüne cildinde kırmızı kırmızı döküntüler mi eklendi?

Tam bir panik haline sokuveriyor anneleri bu semptomlar. Zira minik yavruları tam da ek besinlere başlamıştı. Anne sütüne katı gıdalara alışacak olma mücadelesi eşlik edecekti ki bir de bu şikayetler baş gösteriverdi!

İşte tam da sorun burada. Altı aydan sonra bebeğinizin beslenmesine eklenen besinlerden biri veya birkaçı bu gribi andıran besin alerjisine yol açmış olabiliyor.

Besin alerjisi deyince hemen paniğe kapılmamak gerekiyor. Çünkü bunu anlamak son derece basit. Sadece ilk 6 aydan sonra ek besinlere geçişte önemli bir kurala dikkat etmek yeterli!

Bebeğinize vereceğiniz her bir yeni ek gıdayı mutlaka üç gün arka arkaya verin. Ve üç gün bir tek o besini verirseniz, üç gün içinde bu belirtiler ortaya çıkıyorsa besin alerjisi olduğunu anlayabilirsiniz.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Altay Yücel, besin alerjisinin zaman içinde geçebileceğini belirtiyor ama tedavide ilk basamak, alerjiye yol açan besinin diyetten tamamen çıkarılmasını önerisinde bulunuyor.

Mevsim meyve sebzelerinden yedirin - ZBebek beslenmesinde anne sütünün eşsiz üstünlüğü tartışılmaz. Bebeğiniz altı aylık olduğunda ise artık ek besinlerin zamanı gelmiş bulunuyor...

O güne dek sadece sıvı beslenmeye alışkın olan minik yavrunuz artık katı gıdalarla tanışacak olmanın biraz hazzını biraz da sıkıntısını yaşayacak şüphesiz.

Zira çiğneme faktörü girecek işin içine. Anne sütü yeterli olmadığı durumlarda, aylık kilo alımları yetersiz olan (ayda 500 gr'dan az) bebeklerin ek gıdalarla tanışması en erken 4 aya kadar da inebiliyor.

Ek besinlere geçişte öncelikle mevsim sebze ve meyvelerinin tüketilmesi önemli. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Altay Yücel, patates, havuç ve kabak ile başlanıp mevsimine göre karnabahar, brokoli, brüksel lahanası, bal kabağı...

Ispanak, pırasa, semizotu, fasulye, bezelye, lahana, kereviz, kuşkonmaz ve enginarın dönüşümlü olarak ve üçlü gruplar halinde verilebileceğini belirtiyor.

Listeye ilerleyen günlerde sarımsak da eklenebiliyor. Havuç, bezelye, kuşkonmaz, enginar, maydonoz ve semizotunun tam mevsimi.

Meyvelerden ise, elma, armut ile başlanabiliyor ve mevsimine göre şeftali, kayısı, muz, karpuz ve kavun ile devam ediliyor.

Dr. Yücel, çeşit çeşit mevsim meyvelerinin tezgahlarda bolca yerini aldığı bugünlerde elma, muz, şeftali, kayısı, mürdüm eriği, karpuz ve kavun püresi verilebileceğini belirtiyor. Meyveleri önce tek tek tattırmak, sonra iki meyveyi kombinlemek gerekiyor.

1 yaşına kadar yasak olan besinler - 1 yaşına kadar bebeklere yasak olan besinler de var. Örneğin patlıcanda nikotin olduğu ve besleyici değeri az olduğu için...

Bakla da nadir bir hastalık olan "Glukoz 6 fosfat dehidrogenaz eksikliği" olan kişilerde sarılığı tetiklediği için 1 yaşına kadar önerilmiyor. Çilek, domates, tropikal meyveler de alerjik olduğu için 9 ay ile 1 yaşından önce denenmemeli.

İnek sütü, bal, fındık, fıstık ve yumurta beyazının da 1 yaşından önce verilmemesi gerekiyor. Dr. Yücel, inek sütünün 9 aydan sonra karışımlarda kullanılabileceğini, mecbur kalınırsa sulandırılarak kullanılması gerektiğini belirtiyor.

Portakal ve mandalina suyu asitli olduğu için reflüyü artırabildiğinden direkt değil muz, havuç suyu gibi diğer besinlerle karıştırılarak verilmeli. Üzüm suyu ise fazla tatlı olduğundan çocuğun tatlıya alışmaması açısından yine tek başına verilmemeli.

8'nci aydan sonra pütür boyutunun artırılması önemli

Bebeklerde 8. aya kadar muhallebi kıvamında verilen ek besinleri 8. aydan sonra pütür oranı yükseltilmiş olarak vermek önemli bir püf noktası. Örneğin bezelyenin yarısı veya üçte biri oranında büyük parçaları bebek rahatlıkla yutabiliyor.

9 aylık bebeğin artık sofra yemeklerine geçebileceğini, tuzsuz olmak kaydıyla ve çatalla ezilerek tüm gıdaların verilebileceğini, 9 aylık bebekler için artık blender kullanılmaması gerektiğini belirten Dr. Yücel...

"Katı besinlere geçiş sağlıklı bir şekilde yapılabilirse 3 yaşına kadar blender bebeği denilen en ufak pütürde öğüren çocuklar yaratmamış oluruz" diyor.

Annelerin yaptığı yanlışlardan birisi "Bebeğim bu sebze çorbasını sevmedi" deyip bir daha vermemek. Dr. Yücel, bu durumda annelere değişik sebzeler denemelerini, sevmediği çorbaya bir süre ara verip 1 hafta sonra tekrar deneyebileceklerini belirtiyor.

Sebze pürelerinin zeytinyağı ve tahıllarla (bulgur, irmik, pirinç, tarhana, mercimek vb) ile zenginleştirilmesi, 6 ve 7. aydan sonra et ve tavuk, 7-8 aydan sonra da balık ile kombinlenmesi gerekiyor.

Besin alerjilerinin belirtileri - Bağışıklık sistemi aracılığı ile besinlere gösterilen aşırı duyarlılık reaksiyonlarına "besin alerjisi" deniliyor.

Besin alerjisi olan bebeklerde sıklıkla ailede besin alerjisi veya astım, alerjik nezle, egzema gibi diğer alerjik hastalıklar bulunabiliyor. Yani genetik yatkınlık söz konusu. Peki bebeğinizde, çocuğunuzda besin alerjisi olduğunu nasıl anlayabilirsiniz?

İşte belirtileri...

Deride: Kaşıntı, kızarıklık, kurdeşen, dudak ve göz kapaklarında şişlik, egzema

Üst solunum yollarında: Burun tıkanıklığı-kaşıntısı-akıntısı, hapşırma, geniz akıntısı, boğazda kuruluk veya kaşıntı, damakta kaşıntı, kuru öksürük

Gözlerde: Sulanma, kaşıntı, kızarıklık ve göz kapaklarında şişlik

Alt solunum yollarında: Nefes darlığı, hışıltı-hırıltı, öksürük

Sindirim sisteminde: Bulantı-kusma, karın ağrısı, kanlı ve müküslü ishal, kramplar, besini reddetme

Kalp-damarda: Çarpıntı, morarma, tansiyon düşüklüğü, baş dönmesi, bayılma

Anneler dikkat! Besin alerjisini anlamanın püf noktası...

Oysa 6'ncı aydan sonra bebeğinizin beslenmesine eklenen besinlerden biri veya birkaçı bu gribi andıran besin alerjisine yol açmış olabiliyor. Besin alerjisi deyince hemen paniğe kapılmamak gerekiyor.

Çünkü bunu anlamak son derece basit. Sadece ilk 6 aydan sonra ek besinlere geçişte önemli bir kurala dikkat etmeniz gerekiyor. Bebeğinize vereceğiniz her bir yeni ek gıdayı mutlaka üç gün arka arkaya verin.

Ve üç gün bir tek o besini verin ki, üç gün içinde bu belirtiler ortaya çıkıyorsa besin alerjisi olduğunu anlayabilin.

Dr. Özlem Altay Yücel, besin alerjisinin zaman içinde geçebileceğini belirtiyor ama tedavide ilk basamak, alerjiye yol açan besinin diyetten tamamen çıkarılması. Örneğin inek sütü alerjisi en sık görülen alerjilerden biri.

İlk 6 ayda başlıyor genellikle 2 yaşında düzeliyor, nadiren ileri yaşlarda devam ediyor. Tedavide inek sütü ve sütten yapılan gıdalar diyetten tamamen çıkarılıyor. Özel bir formül mama ile beslenme destekleniyor.

Anne-babaların çocuk hastalıkları uzmanı veya çocuk alerji uzmanları bilgisi dahilinde bu alerjileri takip etmesi gerekiyor. Kan veya deride yapılan testler ile alerji takip altında tutuluyor. Bu testlerde düzelme olduğunda yavaş yavaş gıda deneniyor.

Dr. Yücel bazı hafif gıda alerjilerinde örneğin domates yenildiğinde ağız kenarında bir iki döküntü oluyorsa, bir iki ay sonra denendiğinde döküntü ve ek bulgu yoksa gıdanın yavaş yavaş artırılarak verilebileceğini belirtiyor.

Aile yemeğinin önemi

Hep beraber hareket etmeliyiz; çocuk, aile, okul, çevre, arkadaşlar.

Sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite teşvik edilmeli.

Fiziksel aktivite ceza olarak verilmemeli (şınav çekme, koşma cezası vb). n Yiyecekler ödül olarak verilmemeli (çikolata, hamburger vb).

Aileler dikkat!

Beslenme çantasında taze sebze ve meyve, hazır kek ve bisküviler yerine evde hazırlanan yiyecekler bulunması önerildi.

Beslenme çantalarının Sağlık Bakanlığı tarafından önerilen menü örneklerine göre hazırlanmasının gerektiği belirtilirken, içeriklerin sıklıkla kontrol edilmesi gerektiğine dikkat çekildi.

İşte ailelerin dikkat etmesi gerekenler:

Çocuklar beslenme saatlerinde patates kızartması ve çikolata gibi yiyecekler yerine, peynir, yumurta, ekmek, taze sebze ve meyve tüketmeli.

Gazlı ve diğer hazır içecekler yerine de süt, ayran ve taze sıkılmış meyve suyu tercih edilmeli.

Çocukların kemik ve diş gelişimi için günde 2-3 su bardağı süt veya yoğurt, bir kibrit kutusu kadar beyaz peynir tüketmeleri şart.

Göz, cilt ve sindirim sistemlerinin sağlıklı olması için her gün mevsimine göre 5 porsiyon taze sebze veya meyve tüketmeleri büyük önem taşıyor.

Dengeli bir kahvaltı için peynir, haşlanmış yumurta, taze meyve suyu, birkaç dilim ekmek veya bir bardak süt, poğaça ve meyve tüketilebilirler. -

Sağlıklı yaşam için çocuklara el yıkama ve diş fırçalama alışkanlığının kazandırılmalı.

Çocuklar özellikle yemek yemeden önce ve sonra, tuvalete girdikten sonra, oyun oynadıktan sonra eve gelince ellerini ılık akan su altında, sabunla iyice ovuşturarak yıkamayı alışkanlık edinmeli.

HAFTALIK PROGRAM

Pazartesi: Börek veya poğaça, ayran, meyve (Mevsimine göre 1 küçük boy - elma, 1 orta boy portakal, 1 büyük boy mandalina, 1 salkım üzüm veya 5 erik - şeklindeki seçeneklerden biri)

Salı: Haşlanmış yumurtalı sandviç, 5 adet zeytin, meyve suyu

Çarşamba: Peynirli tost veya sandviç, ayran, çiğ sebze (Mevsimine göre 1 - küçük boy domates, 4-5 orta boy yeşil biber, 1 orta boy havuç veya 5-6 - yaprak marul şeklindeki seçeneklerden biri)

Perşembe: Kek (tercihen meyveli), süt, meyve (Mevsimine göre 1 küçük boy - elma, 1 orta boy portakal, 1 büyük boy mandalina, 1 salkım üzüm veya 5 erik - erik şeklindeki seçeneklerden biri)

Cuma: 1 kibrit kutusu peynir, 5 adet zeytin, tam buğday ekmek, süt, çiğ - sebze (Mevsimine göre 1 küçük boy domates, 4-5 orta boy yeşil biber, 1 orta - boy havuç veya 5-6 yaprak marul şeklindeki seçeneklerden biri)

Evde, okulda, her ortamda; sağlıklı yemekler tercih edilmeli. Örneğin; pizzacı ya da kebapçı yerine ailece balık yemeye gidilebilir.

Yemek dışında sağlıklı atıştırma seçenekleri sunulmalı (cips yerine kuruyemiş, şeker yerine meyve).

Beden eğitimi ve fiziksel aktivite programları artırılmalı.

Çocukların hayatında mutlaka yürüyüş ve bisiklet olmalı…

Spor yapmak pahalı değildir

Kasların kasılmasıyla gerçekleşerek enerji harcayan her etkinlik fiziksel aktivitedir. Mutlaka pahalı spor salonlarına üye olmak ya da kurslara katılmak gerekmiyor. Örneğin; yürümek, koşmak, bisiklete binmek, yüzmek, ip atlamak, aktif oyunlar ve antrenmanlar gündelik hayatta kolaylıkla yapılabilecek fiziksel aktivitelerdir. Çocuklar için her gün en az bir saat fiziksel aktivite yapması ve bunun da çoğunun orta veya üstü şiddetinde olması öneriliyor. Haftada en az 3 gün kasları ve kemikleri de güçlendirecek yoğun tempoda egzersiz yapması gerekiyor. En önemlisi de çocuğun bunu sıkıcı bir ders ya da zorunluluk olarak görmesi değil, tüm bu egzersizleri zevkle ve neşeyle yapması gerekiyor!

Ekran bağımlılığına dikkat

Ekran karşısında geçen süre sedanter (hareketsiz) bir davranış olup; hem çocuklarda hem de büyüklerde obezitenin en önemli nedenlerindendir. Çocukların ekran karşısında geçirdiği süre günde en fazla 2 saat olmalı. (Televizyon ve bilgisayar dahil)… Ekran karşısında geçen sürede neredeyse hiç enerji harcanmaz, herhangi bir aktivitede bulunulmaz ve reklamlar vasıtasıyla çocuk daha fazla yemeye teşvik olur… Tüm bu nedenlerden dolayı kesinlikle çocuğun yatak odasında TV olmamalı.

GÜNÜN ÖNEMLİ MANŞETLERİ