Filmdi gerçek oluyor

ALPER ÖCAL - HABERTURK.COM

aocal@haberturk.com

Gerçeği söylemek bilimsel açıdan beyinde çok daha basit bir süreci izliyor. Bilimin bu tespitine yıllar evvel "

Geriye kalan ortalama insanoğlunun da hafıza ve gerçeklik arasındaki iletişimiyletamamen barışık olduğunu söylemek güç. Hatırlamak istemediklerimiz ve unutmaktan korktuklarımızla aynı anda yaşamak ve başa çıkmak zorundayız.

Bir an için dahi olsa, herkes aklından evdeki gardrob misali hafızasını düzenleyebilmeyi geçirmiştir. Kulağa hoş geliyor. Oysa başrollerinde Jim Carrey ve Kate Winslet ile belleğimize kazınan Eternal Sunshine of the Spotless Mind ya da Türkçe ismiyle "Sil Baştan" filmi bu ütopyaya empati kurma fırsatı vermişti. Sıradışı bir drama olarak beyaz perdeye aktarılan hikâye, aslında anıların varoluşumuzdaki yerinin ve etkisinin düşünüldüğünden çok daha farklı olabileceğini gösteriyordu. Tabi bilim kurgu türünün insanı can evinden vurabileceğini de.

Montauk durağı sadece Joel ve Clementine'in değil, keşke formunda istisnasız hepimizin geçtiği bir yer.

Sinema sektörü hafıza konusunu yıllardır işliyor. Gerçeğe Çağrı ismiyle 1990 yılında vizyone giren ve dönemin efsaneleri Arnold Schwarzenegger ile Sharon Stone'un oynadığı filmde, kahramanımızın beynine yüklenen sahte anılarla olan yaşantısını ve mücadelesine tanıklık etmiştik. 20 yıl sonra Christopher Nolan'ın çok ses getiren eseri Inception ise rüyalar aracılığıyla insanların bilinçaltına bir fikri yerleştirmeyi amaçlayan imkânsız bir görev işleniyordu.

Dün yediğini hatırlayamamakla bir anda10 yıl önce yaşanmış bir detayı tüm kareleriyle hatırlamak arasındaki makas artık günbegün daralıyor. 10 Şubat'ta gösterime giren "Memory Hackers" ya da "Hafıza Korsanları" belgeselinde hafızanın ne denli eğilip bükülebilir olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor.

Hastalarına sahte hatıralar yükleyen psikologlar ve farelerin hafızasını değiştirip silebilen türden nörologlardan oluşan lokomotif bellek araştırmacıları izleyiciyi bilimin uç noktalarıyla burun buruna getiriyor.

12 yaşındaki Joel Hausler üstün otobiyografik anlamına gelen hipertimezi teşhisi konulmuş en genç insan. Belgeselin en ilgi çekici öznelerinden biri. 8 yaşından bu yana yaşadığı her ânı tüm detaylarıyla hatırlıyor. Olağanüstü hafızasına rağmen IQ durumu bundan etkilenmemiş fakat hayatındaki önemli unsurları havadan sudan gelişmelerden ayrıştırmakta zorlanıyor.

Yani beyin mükemmel olması için tasarlanmamış ve öyle olması da beklenmemeli. Bilakis sürekli değişen ve kolay işlenebilir bir yapısı var.

Londra South Bank Üniversitesi'nden Kriminal psikolog ve hafıza bilimcisi Dr. Julia Shaw klinik deneylerinde bir grup insanı, hiçbir zaman gerçekleşmemiş olaylar üzerinden suçlu olduklarını ikna etmeyi başarmış. 2016 Haziran'ında Hafıza İlüzyonu isimli bir kitabı da çıkacak olan Shaw'un yaptığı, bundan 66 sene önce Akira Kurosawa tarafından çekilen kült Rashomon filmini gerçeğe dönüştürmekten farksız.

Eski bir anıyı hatırlamak, nostalji yapmak revize sürecinin bir parçası ve beynin işleyişini bozuyor. Hatırladıkça bir nevi beynimize olan sadakatimiz azalıyor.

Peki ya unutamayanlar ? Onların farkı ne ?

Yapılan araştırmalarda anatomik farklılığa rastlanmıyor fakat analitik düşünmeyle ilgili ön loblar ile hafıza kayıt merkezi olarak bilinen bölge (hipokampus) arasında ekstra bağlantılar söz konusu. Sınırları ise kurdukları bağ kadar geniş olabiliyor. Yani bizzat deneyimlemedikleri sürece başkalarından özel değiller. Mesela kendilerine gösterilenrastgele bir listeyi anımsamaktadiğer insanlara göre daha iyi olmadıkları ortaya çıkıyor. Hatta olmamaış olayları olmuş gibi hatırlayabiliyorlar.

Unutamayışları doğuştan gelen bir hediye ya da lanet de değil. Süper hafızasıyla bir dönem medyanın ilgi odağı olanNima Veiseh 16. yaş gününde kız arkadaşıyla tanıştıktan sonra unutamamaya başlamış. Jill Price ise 12 yaşından bu yana her detayı hatırlıyor.

Hafızayla oynamak pek çok komployu da beraberinde getirse de şimdilik bilim adamlarının hedefi gizemi çözerek Alzheimer ve demans gibi önlenemeyen hastalıkların çaresini bulmak. Psikolog Merel Kindt uyguladığı terapi sayesinde araknofobi hastasının hafızasını silerek masada tarantulayla oynayacak duruma getirerek biraz büyük bir adım atmış. Belki bir gün geleceğe dönmektense geçmişimizi yeniden yazabiliriz.