Türkiye'de kaç Alzheimer hastası var?

Sinem CAN / HABERTÜRK

Yaşlanan nüfusun artmasıyla birlikte nedeni hala tam olarak bilinmeyen Alzheimer'ın görülme sıklığı da artıyor. Halen dünyada 35 milyon, Türkiye'de ise 400 bin Alzheimer hastası bulunuyor. Yapılan tahminlere göre bu rakamların 2030'da iki, 2050'de ise üç katına çıkması bekleniyor.

Bellek ve diğer zihinsel işlevlerle ilgili beyin hücrelerinin ilerleyici şekilde kaybıyla kendini gösteren Alzheimer'ın nüfusun yaşlanması ile birlikte önemli ölçüde artması bekleniyor. Dünya Sağlık Örgütü'nün öngörülerine göre hasta sayısı 2030'da iki, 2050'de üç katına çıkacak.

Türk Nöroloji Derneği Üyesi, Türkiye Alzheimer Derneği Ankara Şubesi Başkanı Prof. Dr. Esen Saka Topçuoğlu, Alzheimer hastalığının sık görülmesi ve ağır özürlülük oluşturması nedeniyle yalnız sağlık sorunu değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik bir sorun olduğuna dikkat çekti. Prof. Dr. Topçuoğlu, "Tahmini olarak dünyada 35 milyon, Amerika'da 5 milyon, Türkiye'de 400 bin Alzheimer hastası var. Nüfusun yaşlanması ile birlikte bu rakamların 2030'da iki, 2050'de üç katına çıkması bekleniyor. Hastalığın görülme sıklığı yaşa göre değişiyor. Kabaca 65 yaşında yüzde 1 olduğu, her 5 yılda bir ikiye katlandığı, 85 yaş üzeri yüzde 38 - 50'ye varan rakamlara ulaştığı söylenebilir. 65 yaş üzerinde sıklık yüzde 10'dur. Bu sayıda hastaya ne sağlık sisteminin ne de ekonominin hazır olmadığı söylenebilir" dedi.

Beynin korkutan 11 sinyali!

Alzheimer, beyin hücrelerinin zamanından önce ölmesiyle ortaya çıkan bir hastalıktır. Hücre ölümüyle birlikte beyin yavaş yavaş büzüşmeye başlar ve küçülür.

Bu sebeple günlük aktiviteler bozulur, ilerleyen dönemde hasta kendisini ifade edemez, çevreyle ilişkileri bozulur, muhakeme yeteneği ve algılama bozulur.

İleri dönemlerde hastada kişilik değişiklikleri ve birtakım psikolojik belirtiler ortaya çıkar. Alzheimer hastalığı bulaşıcı bir hastalık ve kanser hastalığı değildir. Hastalığı demans (bunama) tiplerinden biri olarakta tanımlayabiliriz.

Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de risk yaratan bazı durumlar tanımlanmıştır. Bunlar: Yaş (Değiştirilemez faktör), Geçmişte depresyon, Damar hastalıkları (Kalp krizi, tansiyon yüksekliği, kolestrol yüksekliği...),

Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları, düşük eğitim düzeyi, APOE4 gen taşıyıcılığı, Kalıtsal faktörler, Beyinde protein birikmesi. -

Alzheimer hastalığı kimlerde, ne kadar sıklıkla görülür? Alzheimer, sıklıkla 65 yaşın üzerindeki kişilerde görülür. Hem kadın hem de erkekte görülen bu hastalığın, kadınlarda daha fazla görüldüğü saptanmıştır.

Yapılan araştırmalar, 65 yaşın üstündeki ortalama her 15 kişiden birinde bu hastalığın görüldüğünü ortaya koyuyor. 80-85 yaşın üzerindeki her iki kişiden birinde Alzheimer görülüyor.

Alzheimer hastalığının belirtileri nelerdir? Günlük yaşamı etkileyecek kadar unutkan olma (kişilerin adlarını ve olayları hatırlayamama), gündelik işleri yapamama (yemek yapmak gibi), kelimeleri bulurken zorlanmak,

Tarihleri ve bilinen yolları hatırlayamama, basit konularda bile karar vermede güçlük çekme, hesap yapamama, pratik düşünmede zorluk çekme, eşyaların yerlerini karıştırmak (koyarken başka yere koymak), davranışlarda ve ruh halinde değişiklik,

Karakter özelliklerinin değişmesi, insanları suçlama, sorumluluk sahibi olmaktan kaçmak.

Alzheimer hastalığı yavaş ilerleyen, ancak zaman içinde günlük yaşamı etkileyerek, hastayı geri dönüşsüz bir şekilde bakıma muhtaç bırakan bir hastalık... Ve üç evreye ayrılır...

Birinci evrede, unutkanlık, bildiği yerleri tanıyamama, bazı kelimeleri bulamama, işine ve hobilerine karşı ilgisini yitirme gibi erken belirtiler verir ve genellikle birey hasta olduğunu kabul etmek istemez.

İkinci evrede, bellek kaybı belirginleşir, yakınlarının isimlerini unutur, yolunu kaybeder, konuşma bozukluğu artar, yıkanma, giyinme gibi gündelik işlerinde yardıma ihtiyaç duyar ve hayaller görebilir.

Üçüncü evrede, artık aile üyelerini tanıyamaz, yemek yemede ve yürümede güçlük başlar, idrar ve dışkı kaçırma olabilir ve ciddi düzeyde davranış bozukluğu görülür.

Alzheimer hastalığını tamamen ortadan kaldıracak bir tedavi bugün için maalesefki yok. Ancak belli bir süre hastalığın ilerleme hızını durduracak ya da yavaşlatacak bazı yeni tedavi olanakları bulunmuyor.

Tedavide amaç hastanın günlük yaşam aktivitelerini daha uzun süre korunmasını sağlamaktır. Hasta ve hasta yakınlarının yaşamlarının kolaylaşmasına yardımcı olmaktır.

Alzheimer hastası ve yakınlarının bilmesi gerekenler: Öncelikle hastanın kendisine, cesaret ve güven duygusunu aşılamak gerekir. Hastaya her zaman yardım edilmeli ve bu yardımın hastaya kabul ettirilmesi gerekir.

Hastanın hislerini paylaşmak gerekir. Gerekirse hasta, doktora nasıl bir durumda olduğunu anlatmalı ve bu yönde de tedavi uygulanmalıdır.

Yapılacak işler için bir kağıda notlar alınmalıdır. Aynısı eşyaların yerini bulmak için de yapılmalıdır.

Alzheimer hastalarının araba sürmesi tehlikelidir. Bu yüzden bir kişinin, hastaya eşlik etmesi (şoför olarak) gerekir.

Hastanın sağlığına ve beslenmesine dikkat edilmelidir.

Hasta hobileri kısıtlanmamalıdır. Önceden yaptıklarını yapmaya devam etmelidir. Fakat çalışmayı bırakması gerekebilir.

Hastalık ilerlemeden, hastanın ilerideki bakım durumu görüşülmelidir.

Alzheimer, sadece kişinin kendisine değil, ailesine de maddi ve manevi yük getirdiğinden, bu hastalıkla yaşamaya alışmak ve başedebilmek için destek almak gerekir.

Alzheimer hastalığı konusundaki bilincin ve dayanışmanın geliştirilmesi amacıyla 21 Eylül Dünya Alzheimer Günü olarak çeşitli etkinliklerle bu konuda bilgiler verilir. - -

Unutkanlık, günümüzde pek çoğumuza "Acaba Alzheimer başlangıcında mıyım?" sorusunu sorduruyor. Oysa günlük yaşamda karşılaştığımız unutkanlıkların tümü, yoğunluktan kaynaklanıyor.

Yaşımız ilerledikçe beynimizin fonksiyonlarında kayıplar yaşandığı gerçeği ise unutmamamız gerekenlerin başında geliyor.Peki beynimiz nasıl yaşlanıyor?Nöroloji Uzmanı Prof.Dr. Türker Şahiner, sağlıklı bir beynin yaşlanmasını on yıllık dilimlerle anlatıyor

Beynimiz de tıpkı diğer organlarımız gibi zaman içinde bazı değişimler yaşıyor. İyi genler ve sağlıklı bir yaşam tarzı, bu değişimin geciktirilmesini sağlasa da süreci tamamen durdurmak mümkün olmuyor. Nöronlar arasındaki bağlantılar bozulur. -

Genel kanının aksine beyindeki sinir hücreleri (nöronlar) yaşla birlikte toplu şekilde yok olmaz. Araştırmalar, ilerleyen yıllarla birlikte bazı nöronların kaybedildiğini, ancak yavaş da olsa yeni nöron üretiminin de olduğunu göstermektedir.

Beyin de asıl gerçekleşen sinir hücrelerinin küçülmeye başlamasıdır. Bunun bir sonucu olarak nöronlar arasındaki bağlantılar zaman içinde bozulmaya başlar. Bu, kimyasal ileticilerin kabiliyetinin zayıflaması anlamına gelmektedir.

Bu değişiklikler, yaş ilerledikçe beynin içinden geçen sinir akımlarının iletimine etki etmeye başlar ve bilişsel işlemin yavaşlayarak hafızamızdaki kayıtlı bilgiye erişiminde gecikmelere neden olur.

20'li yaşlar: Zihin kapasitesi dorukta - - Bu yaşlardaki insanlar uzun süreli anılar oluşturmak ve karmaşık muhakemeler yapabilmek açısından, zihinsel kapasitelerinin en üst noktasında olurlar. Bu yaşlar, yaratıcılığın zirve yaptığı yıllardır.

Birçok yazar, sanatçı ve müzisyen bu yaşlarda en önemli eserlerini ortaya koyarlar. Önemsiz derecede olsa da, beyinde nöron küçülmesi gibi minik fiziksel değişiklikler 20'li yaşlarda başlar.

30'lu yaşlar: İlk gerileme dönemi - - Bu yıllarda beyin hacmi, nöron küçülmesi yoluyla (önemsiz derecede bile olsa) ağır olarak gerilemeye devam eder. Yapılacak bilişsel testler, bazı bölgelerde meydana gelen küçük gerilemeleri tespit edebilir.

Fakat gerilemeye dair bu küçük işaretler, genellikle ne birey, ne de çevresindekiler tarafından fark edilir.

40'lı yaşlar: 'Evin numarası neydi?' - - Bu yaşlardaki pek çok insan, başta aktif (kısa dönem) hafıza alanı olmak üzere bazı zihinsel işlemlerde biraz yavaşladıklarını hissedecektir.

Telefon numaralarını hatırlamak, kafadan hesap yapmak veya hafızaya dayalı zorlu kâğıt oyunları oynamak, önceki yıllara göre daha yorucu olacaktır. Beyin hacmindeki yavaşlama ise devam edecek hatta hızlanacaktır.

50'li yaşlar:İki işi birden yapmak zor - Ellili yaşlar bir eşiktir. Bu yaşlardaki kişilerde yeni bir şey öğrenmek daha fazla zaman gerektirir. Kelimeleri ve isimleri hatırlamak eskiye oranla daha uzun sürer.

Aynı anda birden fazla işle meşgul olmak ise daha zordur. Bu dönemde ayrıntılara olan ilgi azalır, yaşanmış bir olayın gerçekleştiği yeri ve zamanı hatırlamak zorlaşır. Görsel ve mekânsal işlem yapmak ise daha güçtür.

60'lı yaşlar: 'Dilimin ucunda çıkaramıyorum' - - Bu yaşlarda beyin hacmindeki kayıplar devam eder. Beynin hafıza ve diğer bilişsel becerileri için gerekli olan yapılar tehlikeye açıktır. Söz konusu yapılar, gençlik yıllarına oranla yüzde 25 küçülmüş olabilir

50'li yaşlarda kendini göstermeye başlayan bilişsel değişiklikler, 60'lı yaşlarda daha fazla fark edilir hale gelir. Bilişsel işlem yapma hızı yavaşladığı için yeni bilgi öğrenme veya karmaşık zihinsel işlerde uzmanlaşmak zorlaşır.

Ayrıca odaklanmak ve dikkat dağıtıcı unsurlardan etkilenmemek güçleşir. Bu dönemde beyin yeni anılar oluşturmak ve anıları hatırlayacak çağrışımlar bulmakta zorlanır.

Bu yaşlarda, "Dilimin ucunda" deneyimleri giderek sıklaşır. Çünkü beyin, isim, tarih ve kelimelere erişebilmek için daha fazla emek harcamak zorundadır.

70'li yaşlar: Bilişsel beceride ciddi gerileme - - 70 ve 80'li yaşlarındaki insanların bilişsel kabiliyetleri büyük farklılıklar gösterir. Birçoğu bu yaşlarda uyanıklığını korumak bir yana, bilgi edinmeye devam eder.

Bedenleri yüksek tansiyon, diyabet, aşırı alkol kullanımı gibi sağlık sorunları nedeniyle tahrip olmuş insanlarda ise hafıza ve genel bilişsel becerilerde ciddi gerilemeler gözlemlenir.

Bunayacak kimseler bu bozukluğun belirtilerini genellikle 75-80 yaşları arasında göstermeye başlar.

En önemli risk faktörü yaş ve eğitim düzeyi

Alzheimer'ın tam olarak nedeninin bilinmediğini ancak hem genetik hem de çevresel etkenlerle beyin hücrelerinin önce birbirleri ile bağlantıları ve fonksiyonlarının bozulduğunu, ardından da bu hücrelerin hasarlanarak öldüğünü anlatan Prof. Dr. Topçuoğlu, şu bilgileri verdi:

"Alzheimer'da en önemli risk faktörü yaştır. Bu nedenle toplumlar yaşlandıkça, hastalığın görülme oranı artıyor. Düşük eğitim ve kültürel seviyede hastalık daha fazla görülüyor. Eğitim ve kültürel seviyenin yüksek olmasının, daha fazla ve daha sağlam hücreler arası bağlantının gelişmesi yani kognitif rezervin artmasına neden olarak hastalığın gelişmesini önlediği ya da geciktirdiği düşünülmektedir. Alzheimer hastalığında ailesel yatkınlık vardır. Ailede (anne, baba, kardeş gibi) bir yakınında Alzheimer hastalığı olan bir kişide risk, ailesinde Alzheimer hastalığı olmayandan daha fazladır. Diğer yandan Alzheimer hastalarının yüzde 10'undan daha az bir kısmında hastalık tamamen kalıtsaldır. Bu hastalarda hastalık, çok daha erken yaşta başlayabilmektedir."

Korunmak için alınması gereken önlemler

Güçlü hafıza için bunları tüketin!

Çocukta beyin gelişimi genetik yapı, çocuğun aldığı uyarılar ve yaşadığı deneyimlerin ortak etkisi ile oluşur. Beyin yeni doğanda erişkin beyninin yüzde 25'i, 3 yaşında yüzde 80'i, 5 yaşında ise yüzde 90'ı büyüklüğündedir

Beynin gelişiminin büyük bölümü 5 yaşına gelmeden önce tamamlanır. Beyin, sinir hücreleri ve bunlar arasında bağlantılardan oluşur. Beyinde doğuşta 100 milyar sinir hücresi vardır ve bunların arasındaki bağlantılar zamanla gelişir

Beyin sağlığını korumak için sağlıklı beslenmeye büyük önem verilmesi gerektiğini belirten Uz. Dr. Abdullah Özkardeş, beslenme yetersizliğinin çocuğun gelişme sürecini etkileyen önemli bir başlık olduğunu vurguladı

Hayatın ilk yıllarında görülen beslenme yetersizliği, fiziksel ve ruhsal gelişimi etkiler. Beslenme yetersizliği, çocuğun beyin gelişimini etkilemekte ve beyin hacim olarak küçülmektedir

Beslenme düzeltilmez ise kalıcı beyin etkilenmeleri ortaya çıkabilir" diyen Özkardeş, sağlıklı bir beyin için yapılması gerekenler hakkında şunları söyledi: "Çocuğun gelişiminin yanında yaşlanma ve yaşlılığın beraberinde getirdiği hastalıklar da sorundur

Kalp için sağlıklı olanın, beyin içinde iyi olması genellikle kabul gören bir yargıdır. Beslenme ve nöroloji uzmanları, sağlıklı gıdalar hakkında değerlendirmeler yapmaktadırlar. Beyin üzerine en faydalı gıdalar belirlenmiş ve şu şekilde sıralanmıştır

Beyin için en sağlıklı gıda kızılcıktır. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, sinir koruyucu etkisini göstermiştir ve yaşla birlikte artan koordinasyon ve hafıza kayıplarına karşı da etkili bulunmuştur. Zihinsel ve motor fonksiyonları korurlar.

Yabani yaban mersini antioksidanlarla doludur. Bunlar da serbest radikallere karşı savaşırlar. Yapılan çalışmalar, yaban mersininden zengin diyetin, hafıza ve motor becerileri düzelttiğini ve yaşlanmayla ilgili olan kötüleşmeyi durdurduğunu göstermiştir

Yapraklı yeşillikler daha sonra gelir. Kıvırcık, lahana ve pazı gibi sebzeler homosisteini parçalar. Bunların yüksek seviyede olması, Alzheimer hastalığındaki zihinsel yavaşlama ile ilgilidir

Yağ asitli balıklar ise dördüncüdür. Alabalık, sardunya ve ringa gibi balıklar, omega-3 yağ asitlerinden zengindir. Araştırmalar, bu balıkları haftada en az bir kez yiyen insanlarda Alzheimer hastalığının daha az görüldüğünü göstermiştir

Ispanak sıralamada beşinci sıradadır. Ispanak merkezi sinir sistemindeki yaşla ilgili problemleri azaltmaktadır

Alkolik kişiler, kıtlık gibi durumlar, aşırı güç harcanan aktiviteler, esir kampları, bağırsaklardan gıda emilimini azaltan tıbbi veya cerrahi hastalıklar beslenme yetersizliğine yol açar. Anoreksia nevroza gibi psikiyatrik hastalıklar da ortaya çıkabilir

BEYİN BESLENME YETERSİZLİĞİNDEN NASIL ETKİLENİR? - Genel kural olarak beslenme yetersizlikleri, sinir sistemini şöyle etkiler: - A vitamini yetersizliği: Görme ile ilgili problemler olur. Gece körlüğü, A vitamini yetmezliğinin erken bulgusudur.

B1 vitamini yetmezliği: Daha çok alkoliklerde ortaya çıkar. Kol ve bacaklarda güç kaybı ve hissizlik ile beliren polinöropati tablosu (kol ve bacak sinirlerinin hastalığı) oluşabilir

Mental değişiklikler, göz sinirlerinin felci, dengesizlik ile seyreden Wernicke ensefalopatisi (beynin vitamin yoksunluğu nedeni ile oluşan bir rahatsızlığı) gelişebilir. Ayrıca bu vitamin yetersizliğinde beyincik hasarlarına da rastlanabilir.

B6 vitamini yetmezliği: Burada da yine kol ve bacaklarda güç kaybı ve hissizlik ile seyreden polinöropatiler görülebilir. Ayrıca tüberküloz tedavisinde kullanılan INH adlı ilacın yaptığı polinöropati, B6 vitamini verilerek engellenebilir

B6 vitamini yetmezliği: Burada da yine kol ve bacaklarda güç kaybı ve hissizlik ile seyreden polinöropatiler görülebilir. Ayrıca tüberküloz tedavisinde kullanılan INH adlı ilacın yaptığı polinöropati, B6 vitamini verilerek engellenebilir

B12 vitamini eksikliği: Omurilikte hasarlara neden olur. Ayrıca polinöropati tablosu da gelişebilir. - - Vitamin D yetmezliği: Kaslarda yorgunluk, güçsüzlük ve erimeler yapabilir

Vitamin E yetmezliği: Omurilik ve beyincikte hasar ve polinöropati yapabilir

Bu örnekleri artırmak mümkündür. Sağlıklı olmanın önemli öğelerinden biri de sağlıklı beslenmedir. Konuya bu açıdan bakılmalı ve gereken önem verilmelidir

Alzheimer riskini azaltacak davranışların başında genç yaşlardan itibaren kalp ve damar sağlığını korumanın geldiğini ifade eden Prof. Dr. Topçuoğlu, şu uyarılarda bulundu:

"Orta yaşlardaki yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, şişmanlık, iyi tedavi edilmemiş şeker hastalığı, sigara ve aşırı alkol kullanımı hastalık için önemli bir risk faktörüdür ve bu risk faktörlerin kontrolü ile yani kan basıncının normal değerlere indirilmesi, kolesterol,ve şeker değerlerinin kontrolü, sigara ve aşırı alkol kullanımından kaçınılarak hastalık gelişme riskinin azaldığı gösterilmiştir. Ayrıca eğitim ve kültür seviyesi artan toplumlarda da hastalık riski azalmaktadır. Sosyalleşmek, farklı hobilere sahip olmak, egzersiz yapmak, hastalıkta koruyucu hayat tarzıdır. Beslenmeyle ilgili olarak Akdeniz diyetinin (deniz mahsülleri, zeytinyağ, tam tahıllı, sebze ağırlıklı beslenmek, doymuş yağ ve kırmızı eti azaltmak) hastalık riskini azaltabileceği gösterilmiştir."

Kafa travmaları riski 2 – 4 kez artırıyor

Donmak üzereyken bulundu

Tekrarlayan orta ya da ağır dercede kafa travmalarının (bilinç kaybı ya da hafıza kaybına neden olan) hastalık riskini 2 - 4 kez artırdığına işaret eden Prof. Dr. Esen Saka Topçuoğlu, çoğu trafik kazalarıyla gerçekleşen bu kafa travmalarından korunmanın, emniyet kemeri, kask takmak gibi yöntemlerle sağlanabileceğini bildirdi.