‘Ruzi Nazar’ın vefatını ben de CIA’dan öğrendim’

Kürşad OĞUZ/HT PAZAR

koguz@haberturk.com

97 yaşında ölen ve Fethiye’ye gömülen Ruzi Nazar, arkasında hararetli spekülasyonlar da bıraktı. Onu övenler de oldu, ajanlık faaliyetlerini vurgulayıp “Gizlice gömüldü” diyenler de. 2 yıl önce “CIA’nın Türk Casusu” adıyla onun biyografisini yazan eski MİT mensubu Enver Altaylı, son dönemde en yakınındaki kişiydi... CIA bu ölümün ardından ne yaptı? Manavgat-Fethiye hattında neler yaşandı? Nazar’ın sırları ve mezarı ne olacak? Enver Altaylı’ya sorduk

1917’de Sovyetler’de doğan, Kızılordu’dan sonra Naziler, ardından Amerikalılar ile çalışan; Aralık 1959’dan itibaren 12 yıl yaşadığı Ankara’da “CIA casusu” olarak görev yapan; Türkiye’deki darbelere adı yakıştırılan efsane Özbek Ruzi Nazar, son 5 yılını geçirdiği Türkiye’de 30 Nisan’da vefat etti. Hayatı türlü badireler ve akıl almaz maceralarla geçen Nazar, ileride daha çok konuşulacak, belli. “CIA’nın Türk Casusu” adıyla onun biyografisini yazan eski MİT mensubu Enver Altaylı, bu söyleşide bunun ipuçlarını veriyor...

■ 2 yıl önce biyografisini yayımladığınız Ruzi Nazar, sırlarıyla vefat etti ve sonra bir sürü spekülasyon çıktı. Son dönemde görüşmüş müydünüz?

Ruzi Nazar ABD Virginia’da, üst düzey bürokratların oturduğu Falls Church’te yaşıyordu. 90 yaşına gelince, bakıma ihtiyaç duyuldu. Ailesiyle görüşerek en mükemmel şartların Türkiye’de temin edileceği kararına vardık ve getirdik. Ben Manavgat’ta yaşıyorum, tanıdığım hastane sahibi bir arkadaşım var. Hastaneye 500 metre uzaklıkta, koruması, havuzu olan mükemmel bir sitede yer kiraladık. Hastaneden profesyonel bakıcı ve Türkmenistan Özbeklerinden, anadilini konuşabileceği Leyla adlı bir hanımı da yanına aldık.

‘SÜLEYMAN DEMİREL ARADI’

■ Ne zaman oldu bu?

5 yıl önce. Ben Manavgat’ta olmadığım zaman eşim ilgilenirdi çünkü aile dostumuzdu, evlerimiz de yakındı. Doktor nezaretinde yiyecekleri hazırlanırdı, düzenli kontrolü olurdu, her gün yürüyüş yapardı. Sağlıklıydı, neşesi yerindeydi, televizyon izlerdi. Vefatından sonra dünyanın her tarafından beni çok insan aradı. Süleyman Demirel, kendisi yoğun bakıma kaldırılmadan 3 gün önce aradı. “Ruzi Bey vefat etmiş. Büyük hizmetleri vardı, Allah rahmet eylesin” dedi.

■ Ona danışmanlık yapmıştı...

Ruzi Bey yakın dostları olmasına rağmen ne Özal’a ne Demirel’e danışmanlık yaptı. İkisini de çok severdi ama. İlk defa söylüyorum, 90’larda Süleyman Demirel Başbakan olduktan sonra ABD’ye gittiğinde Ruzi, CIA’da Süleyman Demirel’e Türkiye’ye yönelik tehditler konusunda muhteşem bir brifing verdi. Bu kadar yakın dosttular.

■ Ruzi Nazar o zaman aktif miydi?

Emekli olmuştu ama bir kartları vardır, CIA’daki bütün dokümanları o kartla girip okuyabilirler. Ruzi iyice yaşlanana kadar o kart elindeydi. Orada analizler var; Rusya’da, Orta Asya’da ne olmuş?.. Emekli olduktan sonra da Amerikalılar onun bilgi ve tecrübelerinden yararlandı. Ruzi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı da Özal- Demirel çizgisini devam ettiren bir devlet adamı olarak gördü.

■ Ölmeden önce neden bakımevine yatırıldı?

Türkiye’de değildim. Oğlu Erkin Nazar’ın düşüncesi, annesi Ermelinda’yı da getirmekti. Manavgat- Side çok sıcak olduğu için “Annem rahatsız olur” diye düşünmüş, Fethiye’de anne-babası için ev tutmuş. Fakat Manavgat’taki kira sözleşmesi feshedildiği için birkaç gün önceden Fethiye’ye götürmek mecburiyetinde kalmış. Bakıma ihtiyaç olduğu için de bakımevine koymuş. Orada bir kopukluk olmuş. Oğlu Amerika’da büyüdüğü için bilmiyor tabii. Ben Türkiye’de olsaydım bu olmazdı. Fethiye’ye 27 Nisan’da götürmüşler, 30 Nisan’da vefat etti.

‘MARGİLAN’A GÖTÜRECEĞİZ’

■ “Fethiye’de gizlice gömüldü Ruzi Nazar” diye haberler çıktı?

Neden gizli olsun? Ben yokum, oğlu Erkin kimseyi tanımıyor, ne yapsın? Bende Ruzi Bey’in kameraya alınmış 5 saatlik mülakatı var. “Türkiye’yi seçtim, burada yaşayacağım ama bir gün vefat ettiğimde beni memleketim Margilan’a götürün, son arzum bu” dedi. Erkin’le de ablası Sylvia Nazar’la da (“Akıl Oyunları”nın yazarı) konuştum. Aile arasında küçük bir mevlit olacak yakında. Ağustosta da Özbekistan’a götüreceğiz. Özbekler vefattan sonra Özbek pilavı verir. Bütün sevenleri gelir, dua edilir...

■ Cenazeyi Özbekistan’a mı götüreceksiniz?

Özbek hükümeti ile konuştum. Vasiyeti olan Margilan’a götüreceğiz. Bugün Özbekistan’ı yönetenlerin birçoğu üzerinde Ruzi Bey’in emeği var, orada çok sevilir. Eski Sovyet cumhuriyetlerinden Amerikalıların en son tanıdığı Özbekistan’dır. Neden? ABD’de bir İsrail lobisi var. Adamların korkuları var, din vs. problem olur diye. Amerikalıların Özbekistan’ı tanımasında Ruzi Bey’in büyük rolü vardır.

■ Fethiye’ye kızı Sylvia Nazar gelecek mi?

Erkin gelecek, Margilan’dan 4 akrabası gelecek, ben de eşimi alıp gideceğim. Kızı Sylvia Özbekistan’a muhakkak gelecek. Buraya gelip gelmeyeceği belli değil. Ruzi 3 defa hacca gitti. Cuma namazı kılardı. “Müslüman’ım. Beni İslami usüllere göre defnedin” derdi. Ölümünden sonra “Alevi mezarlığına gömüldü” diye haberler çıktı. Ayıptır bunlar. Karacaahmet, Bektaşi şeyhidir. Karacaahmet Mezarlığı’nda Bektaşi- Alevi kardeşlerimizin de Sünnilerin de mezarları var. Bunları yazmak ayıp.

‘EMEKLİ MAAŞI 12 BİN DOLAR’

■ Ruzi Nazar, CIA’dan maaş almaya devam ediyor muydu?

Emekli adam, alıyordu tabii.

■ Öldükten sonra oradan arayan oldu mu?

Tabii. ABD’de emekli CIA ajanlarının derneği vardır. Çok etkindir. CIA’nın antiterör bölümünü kuran Duane Claridge dostumdur. Oğlunun adı Tarık. General Dynamics’in yönetim kurulu başkanı. Beni o aradı. Amerikalıların 2 saat sonra vefattan haberleri olmuş. Nasıl oldu bilmiyorum. Arayıp “Ruzi vefat mı etti?” dediler. Vefattan 2 saat sonra aradılar ve ben haberi onlardan aldım, düşünebiliyor musunuz? Yakında Washington Post’ta resimli ilanları olacak. Biyografı olduğum için benden resim istediler. Ruzi ABD’de birinci derece devlet memuruydu, general ayarında. ABD’de bir devlet memurunun aldığı en yüksek emekli maaşını alıyordu.

■ Ne kadar?

Türkiye’ye geldiğinde 9 bin dolara yakındı. ABD Başkanı 12 bin dolar alıyordu o zaman. Şimdi 12 bin dolar olmalı. Vefat ettiği için yarısını hanımı alacak.

■ Eşi II. Dünya Savaşı’ndan hemen sonra evlendiği Alman Ermelinda değil mi?

Evet, 1945’te evlendiler. O da 86 yaşında, Alzheimer’ı var.

■ Kızı, Ruzi Nazar’la ilgili yeni bir kitap yazacak mı?

Hayır. Ruzi Nazar biyografisini yazma, yayımlama haklarının tamamını bana verdi. Film, resim, dizi vs... New York’taki çok önemli bir hukuk bürosu bu anlaşma metnini hazırladı; oğlu Erkin Nazar’ın şahitliğinde, Ruzi Nazar gülerek bunu imzaladı. Sylvia bana göre dünyanın önemli yazarlarından ama ekonomist. Ben Orta Asya ve Sovyetler uzmanıyım. Sylvia benim kadar bilemez. Zaten itirazı olmadı. Ben istemediğim sürece kimse Ruzi’nin biyografisini yazamaz.

EVREN’LE GÖRÜŞTÜ MÜ?

■ İlk söyleşimizde, Ruzi Nazar’ın12 Eylül’ü bir sene önceden söylediğini anlatmıştınız. Kenan Evren de yakın zamanda öldü, hiç onunla münasebeti oldu mu?

12 Eylül Amerika’nın onayı alınarak yapıldı, onayı alan da Kenan Evren. 12 Eylül sebebiyle en çok ıstırap çekenlerden biri benim, idamla yargılandım. Türkiye’yi terk ettim. Türkeş’i mahkûm etmek istiyorlardı ve benden bu doğrultuda ifade vermemi istediler. Yapmadım. Ortanca kızımı 2.5 yaşında gördüm ilk defa, hanımım sahte pasaportla geldi, yakalansa 5 yıl hapis yatacak. Fakat 12 Eylül müdahalesinden başka çare de yoktu bence.

■ Kenan Evren’le görüştü mü, görüşmedi mi?

Görüşmedi, görüşen başka. Kenan Evren buradaki Amerikalılarla falan da görüşmemiştir, adamını göndermiştir.

■ Ruzi Nazar hangi sırlarıyla gömüldü? Bunlar ortaya çıkacak mı?

Ruzi Bey dünyada pek çok insanla görüştü, hayatta olanlar konusunda hiçbir şey söylemem. Ülkesinde başarılı olmuş, hizmeti olan çok ilginç insanlarla görüştü. Onlara desteği oldu. “Bunlar kim?” derseniz,söyleyemem. Ama bu benim elimde. Günü geldiğinde açıklanır. Mesela siz Mısır’da x kişisiniz, oturmuş, görüşmüş, konuşmuştur. “Sana destek verelim, imajını düzeltelim” demiştir. Bunu da yapmıştır.

■ Filmi olacak mı peki?

Hollywood’dan bir grup iletişime geçti. Acelemiz yok. Şimdi kitap İngilizce çıkacak. Ruzi’nin çalışma arkadaşlarından biri okudu, “Bu bir destan olmuş” dedi.

'REAGAN'A BRİFİNG VERDİ, GENÇ VAİZLE NEDEN GÖRÜŞSÜN?'

■■ “Ruzi Nazar’ın Fethullah Gülen ile de bağı vardı” iddialarına ne diyorsunuz?

Ruzi Nazar’ın görev yaptığı dönem 1950- 60’lı yıllarda Fethullah Gülen genç bir vaizdi. O dönemde Ruzi Bey’le Süleyman Demirel, İsmet İnönü, Fethi Tevetoğlu, AYM üyeleri görüşürdü. Dostlarıydı çünkü. Abdi İpekçi ve Çetin Altan’la da görüşmeleri var. Ruzi Bey bir vaizle neden görüşsün? Amerika’da bulunduğu yıllarda da bir defa Gülen’le görüşmemiştir. Ruzi Bey, ABD’de başkanların görüştüğü bir isimdi. Ronald Reagan’a 1988’de Rusya’ya gitmeden 8 saat brifing veren adamdır. Bu adam Türkiye’de bir vaizle görüşür mü? Ruzi Nazar tarihi bir şahsiyet, Türkiye’de CIA’nın istasyon şefliğini de yapmadı.

‘NAZAR’IN ÖZEL ARŞİVİ BENDE’

■■ Ruzi Nazar’ın mirası ne olacak?

Mirasından manevi değeri olan ne varsa, mesela bütün kitaplarını bana verdi. Orta Asya ile ilgili 15 bin cilt... Hepsini 5 sene önce verdi. Onun özel arşivi de bende. Ruzi Nazar kiminle görüştü? Ahmet, Mehmet, Hasan... Ama ben çok edepli biriyim, neyi ne zaman söylemem gerektiğini bilirim.

■■ Ne kadar saklayacaksınız?

Bakalım, hayattayım daha. Muhteşem bir Orta Asya musikisi koleksiyonu var; hiçbir devlette yok, o da bende. Manavgat’ta evimin altında çok güzel bir yer tuttum, orayı hazırlatıyorum. Ruzi Nazar kütüphanesi haline getireceğim. Araştırmacılar gelecek. Benim de muhteşem bir el yazma kitap koleksiyonum var. Onları da oraya alacağım.

BİYOGRAFİ İÇİN CIA'DAN İZİN ALDI MI?

“Türkiye’de hatıratı yayımlanmış MİT Müsteşarı var mı? Yok. Bu gelenektir. Teşkilat bakar, mahsurlu mu diye, ona göre yayımlar. Mesela Fuat Doğu hatıratını yazmış, teşkilata teslim etmiş. Çıkmadı, duruyor MİT’te kasada. Ruzi gibi adamlar CIA’ya girerken bir imza atar. ‘Biyografim yayımlanmadan önce izin alacağım’ diye. Ruzi 90 yaşında bana her şeyi anlatmış, özel arşivini de vermiş. İmza atarken resimlerim var. Ben CIA’ya sormadan yayımlasam, bir dava açarlar emekli maaşının 100 misli tazminat çıkarırlar. 90 yaşındaki adamı süründürürler. CIA’dan izin almadım. CIA hukuk bürosuna avukatlarım bildirimde bulundu. ‘Bu kitapta ABD güvenlik mevzuatını ihlal eden hiçbir şey yok. Bakın, 3 ay sonra yayımlayacağız. Kabul etmemeniz halinde mahkemeden karar alarak yine yayımlayacağız’ diye. Bana ‘Mahsur görmedik’ diye yazdılar. O kitapta 1000 dipnotu var. Teyit alıp yazdım.”