10 doların yüzünde hangi kadın olacak?

Ayşe ÖZEK KARASU/HT PAZAR

ABD’de kadın aktivistler bir yıldır bastırıyor; “20 dolarlık banknottan Andrew Jackson’ı atın, yerine kadın koyun” diye. Sonunda oldu ama 10 dolara oldu. O da 2020’de. Bir kadın 10 dolarlık banknota yerleşecek. Peki kim olacak o kadın? Gönüllerde Oprah, Beyonce filan var. Ama banknottaki simanın yaşayan bir çehre olmaması gerekiyor

ABD’nin 7’nci başkanı Andrew Jackson, İngiliz sömürgecilere karşı savaşmış bir devrimciydi ama ileriki yıllarda arazilerinde yüzlerce köle çalıştıracak ve karısının şerefini korumak için girdiği düelloda bir adamı da öldürecekti. Bunlar 18-19. yüzyıl Amerika’sı için normaldi.

Köle ticaretiyle servet yapan tek ABD Başkanı olarak tarihe geçmesine karşın, Jackson’ı esas tartışmalı kılan Amerikan yerlilerine karşı uyguladığı acımasız tehcir politikasıydı. Cherokee’lerden Seminole yerlilerine kadın, çoluk çocuk 46 bin kişiyi, doğu topraklarından batıya sürmüş; çoğu yollarda açlık ve soğuktan can vermişti. Bu ölüm yürüyüşünde Choctaw kabilesinin üçte biri yok olmuştu ki, resmi tarih öyle demese bile, insan hakları savunucularına göre bu kıyım Jackson’a “soykırımcı” unvanını kazandırıyordu. Yüksek mahkeme tehciri anayasaya aykırı bulduğu halde Jackson kararı tanımamış, yerlilerden çalınan topraklarda uzanan geniş pamuk tarlalarında köle çalıştırmaya devam etmişti.

İşte bu nedenle Andrew Jackson, 20 dolarlık banknot üzerinde 90 yıldır işgal ettiği yeri hak etmiyordu. İşin tuhafı, Jackson’ın kendisi de kâğıt paraya ve merkez bankası sistemine karşıydı. Yani yüzünü banknotta görse, dehşete düşerdi. Böylece geçen yıl, banknot üzerindeki yerini bir kadına terk etmesi için kampanya başlatıldı. Amerikan yerlilerinin bugün de berbat bir hayat sürdüğü kesin, ancak kampanyacılar “En azından Jackson’ın 20 dolardaki sureti silinsin, bu haksız şeref sona erdirilsin” görüşündeydi. Sembolik değişimlerin, pratikte de bazı değişimleri getirebileceğini söylüyorlardı. Washington Post gibi gazeteler, “Jackson’ın yerini hangi kadın alabilir?” diye fikir egzersizi yapmaya başladılar. Hatta Obama, “20 dolara kadın yüzü harika fikir” dedi. Anketlerde Jackson yerine öne çıkan isim, Harriet Tubman’di. O siyahi bir köle olarak dünyaya gelmiş, güney eyaletlerinde Yeraltı Demiryolu hareketine katılıp 300 kölenin gizli tünellerden özgürlüğe kaçışı için kendi hayatını tehlikeye atmış, iç savaşta hemşire olarak hizmet vermiş ve nihayet kadınlara oy hakkı mücadelesine katılmıştı. Jackson’a tamamen zıt, daha kahraman bir isim düşünülemezdi.

ÜÇ GÖZDE ADAY

Sonunda Obama yönetimi değişim kararını aldı. Geçen hafta Hazine Bakanı Jack Lew açıkladı; kadınlara oy hakkı tanınmasının 100. yıldönümü olan 2020’de bir kadının banknotta yer alacağını söyledi. Ama 20 değil, 10 dolarlık banknot olacaktı. ABD’nin ilk hazine bakanı Alexander Hamilton’ın mevcut portresine eşlik edecekti. Böylece 1891-1896 arasında tedavülde kalan 1 dolarlık banknottan bu yana kâğıt para ilk kez kadın yüzü görecekti. O 1 doların üzerindeki portre, ABD’nin ilk first lady’si Martha Washington’a aitti. Kadınlara oy hakkı mücadelesinin öncüsü Susan B. Anthony’nin portresi 1980’lerde kısa bir süre için 1 dolarlık madeni parada şöyle bir görünmüş, para rağbet görmediği için tedavülden kalkmıştı.

120 yıl kadar sonra yeniden banknota bir kadın yüzü aranıyor. Açıklamadan sonraki ilk 24 saatte #Yeni10’luk hashtag’ine 130 bin twit geldi. Sosyal medyaya bakılırsa, “20’lik olmadı, bari 10’lukta cinsiyet eşitliği sağlansın, o kadın da Harriet Tubman olsun” diyenler çoğunlukta. Tabii Oprah Winfrey, Beyonce gibi fenomen figürler de anılmıyor değil, ancak yasaya göre yaşayan biri olamaz.

Bir favori isim de Susan B. Anthony. 1906’da hayata veda eden Anthony, sosyal eşitlik mücadelesi veren, daha 17 yaşında köleliğe karşı imza toplayan bir feminist. Ve 1920’de kadınlara oy hakkı tanıyan anayasa değişikliğinde öncü rol oynadığı için 2020’de piyasaya sürülecek banknotta yer almayı hak eden bir kadın.

Öne çıkan bir başka kahraman da, ırkçılığa karşı Yurttaş Hakları hareketinin öncülerinden Rosa Parks. Alabama’nın Montgomery kentinde, otobüslerdeki ırk ayrımcılığına direnen, beyazlara ayrılan yerler dolunca, siyahilere ayrılan yerinden kalkmadığı için sivil itaatsizlikten tutuklanan Rosa Parks. Bu eylemle birlikte başlayan otobüs boykotu, Yurttaş Hakları hareketinin ilk kıvılcımı olmuş, Martin Luther King Jr. efsanesi de böyle doğmuştu. Parks da 10 doları hak ediyor.

Şimdi sosyal medya ve kamuoyundaki genel trend ölçülecek, karar alınacak, bu yıl içinde yeni banknotun tasarımı yapılacak, süreç 2020’de tamamlanacak.

“20 dolar olmadı, 10 dolar da idare eder” diyenler var ama bir de komplo teorisi hesabı yapanlar var: “Piyasadaki 20 dolarlıkların saysı 8.1 milyar. 10 dolarlıklar ise sadece 1.9 milyar adet. Kadının yüzünü daha az görünür kılmak istiyorlar.”