Hirst’ün milyon dolarlık eserinde kanser tehdidi

Deniz ÇAĞLAR / GAZETE HABERTÜRK

Kiminin övüp kiminin yerdiği, sanat sahnesine adımını attı atalı gündemden düşmeyen, onca olumsuz eleştiriye rağmen işleri hiçbir zaman alıcısız kalmayan İngiliz sanatçı Damien Hirst... Hirst bugün, sadece dünyanın en zengin sanatçısı değil, aynı zamanda tarihte kendine yer edinmiş tüm dünyanın tanıdığı bir figür. Vitrin içindeki salamura hayvanlarıyla 90’lı yıllarda girdi hayatımıza. Bir buzağı ve inek kadavrasından oluşan Turner ödüllü Mother and Child (Anne ve Çocuk) kariyerinin en önemli eseri. Bugünlerde Hirst’ün eserleri bambaşka bir sansasyon konusu. Royal Society of Chemistry’nin bu ay kamuoyuna açıkladığı araştırma sonuçlarına göre Hirst’ün 2012’de Tate Modern’de gerçekleşen sergisinde formaldehit dolu camekânlar kaçak yaparak gaz sızdırdı ve insanları zehirledi.

‘İÇİNE ÇEKERSEN BOĞULABİLİRSİN; DIŞARIDAN BAKTIĞINDA SAF SU’

Nasıl mı? İtalyda’daki Politecnico di Milano Üniversitesi’nden Dr. Zilberstein ve Pier Giorgio Righetti önderliğindeki araştırma ekibi, özel sensörler kullanarak 5 ay boyunca müzenin sergi salonundaki havayı ölçmüş. Havadaki formaldehit maddesinin 5 ppm’e ulaştığı tespit edilmiş. Kapalı alanda insanın tolere edebileceği maksimum FA seviyesi ise 0.5 ppm... Yani üst limitin on kat üzeri. Formaldehit öyle bir madde ki, havada yalnızca 0.1 ppm bulunduğunda, gözlerin sulanmasına, öksürüğe, nefes darlığına, hırıltılı solunuma, deri döküntülerine, göz, burun ve boğazda yanmaya neden olabiliyor. 20 ppm üzerinde ise tek bir etkileşimle bile öldürücü akciğer ödemine sebep... En güçlü kanser yapıcı maddeler arasında. Hirst ise malzemeyi tam olarak da bu ‘tehlikeli’ yapısından dolayı cezbedici bulduğunu söylüyor, “İçine çekersen boğulabilirsin, ama dışarıdan baktığında ‘saf su’ gibi görünüyor” diyor. Damien Hirst’e Goldsmiths Üniversitesi’nin güzel sanatlar fakültesinden yeni mezun olduğu yıllarda eserlerinde formaldehit yerine alkol bazlı solüsyon kullanması önerilmiş. Sanatçı şiddetle karşı çıkmış; nitekim alkol bazlı yaptığı tek eser olan The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living (“Yaşayan Birinin Zihninde Ölümün Fiziki İmkânsızlığı”) isimli dev köpekbalığı, Hirst’u bir nevi haklı çıkarmış; çürümüş ve 2006’da yenisiyle değiştirilmişti.

BİLİM LABORATUVARINDA SERİ ÜRETİM

Formaldehidi sadece bir koruyucu olarak kullanmaktan ziyade, bir “iletişim aracı” olarak kullandığını öne sürüyor Hirst. Ölüm teması, Hirst’ün hemen her işinde kendini gösteriyor. Formaldehidi çürümeyi önleyici özelliğinden dolayı ölü hayvan bedenlerinde özellikle kullanıyor. Ölümün gerçekliğini, fakat bir yandan da fiziksel olarak imkânsızlığını, sonsuzluğu vurguluyor. Damien Hirst bu işleri için hayvan cinayetinin meşrulaştırılmasına kadar giden ağır eleştiriler alsa da ne Hirst’ün üretiminin ne de bu üretimlerin alıcılarının sonu gelmez. Geçtiğimiz yıl satışa çıkan Golden Calf isimli, toynak ve boynuzları altın suyuna batırılmış formaldehit içindeki bir hayvandan ibaret olan işine, 18.5 milyon dolar değer biçildi ve bu iş daha da yüksek bir fiyattan alıcı buldu. Damien Hirst’ün bir başka ünlü işi de 51 milyon Euro değerindeki For The Love of God. Bu eser ise üzeri elmaslarla kaplı bir kafatasından oluşuyor. Yeni eklenen sağlık tehdidi bir kenara, Damien Hirst’e yönelen olumsuz eleştirilerin bir başka odak noktası daha var: Hirst’ün işleri, yaklaşık 180 stajyerin çalıştığı atölyesinde üretiliyor. Son yıllarda çoğuna eli bile değmiyor. Damien Hirst kimine göre sanat piyasasına değerli katkıları olan başarılı bir çağdaş sanatçı; kimine göre ise yalnızca kolay yoldan para kazanmanın yolunu bulmuş, sanatı alet eden bir “işadamı”. İşlerinin içinde zihinsel bir emeğin olduğuna zaten inanmayan kesim, ortada fiziksel bir emek de olmayınca Hirst’ün aslında bir sanatçı olmadığını iddia ediyor. Hirst’ün Londra’da yer alan atölyesinin ismi de oldukça ilginç; “Science Lab”, Bilim Laboratuvarı olarak adlandırılıyor. Damien Hirst gelecekte nasıl hatırlanır bilinmez fakat sanatının alıcısı da, hakkındaki iddialar da yakın zamanda bitecek gibi görünmüyor.

FORMALDEHİT NEDİR?

Formaldehit diğer ismiyle, ‘Metanal’ olarak da bilinir. Kimya endüstrisinde en yaygın olarak kullanılan ve üretilen maddelerden biri. Reçine yapımı, yapı malzemeleri imalatı ve tekstil ürünlerinin işlenmesinde, doğal maddelerle üretilmeyen diş macunlarında ve günlük temizlik ürünlerinde kullanılıyor. Piyasada birçok ürünün içinde son kullanım tarihini uzattığı için bulunuyor. Ayrıca, çürümeyi ve bozulmayı önlemek amacı ile kadavraların damarlarına pompalanan sıvı olarak biliniyor. Formaldehit zehirlenmesi çoğu kez gaz halinde iken solunum yoluyla meydana geliyor.

TATE MODERN'E UYARI

Gaz sızdırması, Tate Modern’in sağlık ve güvenlik önlemleri konusundaki dikkat zayıflığını da bir kez daha sorgulattı. Daha önce, 2010’da Ai Weiwei’ye ait ayçiçeği tohumlarından oluşan eserin üzerinde biriken tozun kanserojen etki yarattığı uzun süre konuşulmuş, Tate’in uygun hijyen koşullarını sağlayamaması eleştirilmişti. Müzenin yerinde büyük bir çatlaktan oluşan Doris Salcedo’ya ait eser, ziyaretçinin ayağının kırılmasına sebep olmuş, Carsten Holler’in eseri ise ziyaretçileri yaralamıştı. Müze bildirilerine göre Tate’in aynı dönemde altı ziyaretçiye 29 bin 600 İngiliz sterlini tazminat ödemesi dikkat çekiyor.