Bu hafta ne okusak?

Gülenay BÖREKÇİ / HT CUMARTESİ

İnsanlar ikiye ayrılır: Tarkovski filmlerini sevenler ve Tarkovski filmlerini sevmeyenler. Şahsen, “Tarkovski filmlerini seyretmeye katlanamıyorum” sözünü kaç kere işittiğimi artık hatırlamıyorum. Bilhassa da bazı entelektüellerden; filmlerinden uzak durmalarıyla böbürlendikleri yetmiyormuş gibi, başkalarının seyretmesine de mani olmaya çalışanlardan... Çağdaş İngiliz edebiyatının mühim isimlerinden Geoff Dyer, benim gibi Tarkovski sevenlerden. Hatta 1979 tarihli “Stalker”dan yola çıkarak “Zona” adlı bir kitap yazdı ve sadece filmi analiz etmekle kalmayıp Tarkovski’nin çocukluk yıllarından, sinemanın gücünden, yönetmenin bir vakitler kaybettiği bir “çanta”nın sırrından ve saplantıyla sevdiği filmin prodüksiyon sürecinden bahsetti. (Zona, Geoff Dyer) “Gerçek bir sanatçı deney yapmaz, bulur. Bulamazsa, bütün çalışması mahvolur” diyen bu büyük yönetmene dair bir diğer kitapsa “Kayıp Umudun İzinde” adını taşıyor. Babek Ahmedî’nin yazdığı ve Küre Yayınları’ndan çıkan kitap, “Sinemacılık çok karmaşık bir tür şairliktir” diyen Tarkovski’nin dünyasını özel ve derin boyutlarıyla incelerken, okuru da bu yolculukta yeni kapılar, anlamlar ve hakikatler aramaya davet ediyor. (Kayıp Umudun İzinde, Babek Ahmedi) Bir tane daha... Thorsten BotzBornstein’in, Tarkovski, Bergman, Sokurov, Kubrick ve Wong Karwai’dan yola çıkarak yazdığı “Filmler ve Rüyalar”. Metis etiketli kitapta yazar, Tarkovski’nin estetik rüya fenomenlerini işleyerek geliştirdiği gerçekçilik karşıtlığını, Sokurov’un modern imaj ideolojisine yıkıcı saldırılarını, Arthur Snitzler’in alışılmış olanı nasıl tekinsize dönüştürdüğünü, Kubrick’in bu yapısal modelden nasıl kaçındığını ve Wong Kar-wai’nin parodileştirilmiş kapitalizm manzaralarını ele alıyor. (Filmler ve Rüyalar, Thorsten BotzBornstein, Metis Kitap) Bir yönetmen kitabı daha tavsiye edeceğim. Ama önce birkaç ayrıntı... Fransız Yeni Dalga akımının kurucularından biri olan ünlü yönetmen François Truffaut 1984’te öldüğünde geride “400 Darbe”, “Vahşi Çocuk”, “Jules ve Jim”, “Adele H.’nin Öyküsü, “Güneşte Gece” ve “Son Metro” gibi önemli filmler bıraktı. Oysa gençliğinde yola sinema eleştirmeni olarak çıkmış, yönetmenliğe daha sonraki yıllarda geçmişti. Cahiers du Cinema başta olmak üzere dönemin önde gelen dergilerinde zekice ve zarif bir üslupla kaleme aldığı yazıları nihayet okuyabilmek şahsen benim için heyecan verici. Truffaut’nun Hitchcock, Welles, Chaplin, Cocteau ve Bergman gibi ustalara duyduğu hayranlığa ve sinemaya duyduğu tutkulu aşka şahit olmak istiyorsanız, “Hayatımın Filmleri” adlı makaleler derlemesini siz de okuyun; pişman olmayacaksınız. (Hayatımın Filmleri, François Truffaut)

PSİKOLOJİ

Sinemada kadın hikâyeleri; kadınların filmler aracılığıyla beyazperdeye yansıyan korkuları, kaygıları, kıskançlıkları, öfkeleri, yasları, intikam arzuları, boyun eğişleri, mutlulukları, arayışları ya da nevrozları... Doruk Yayınları etiketli “Sinemada Kadın Psikolojisi”, filmlere kadınlar açısından bakıyor. Romantik ilişkileri, aşkı, evliliği, hamileliği, doğumu ve anneliği de ele alıyor, ruhu kıskıvrak bağlayan terk edilme kaygısını, daha sert bölümlerde cinsel istismar ve tecavüzü hatta şiddeti de... Çalışma hayatındaki işçi ya da yönetici kadınlara da bakıyor sonra. Anne kız ilişkilerinden hasta terapist ilişkisine kadınlar arası ilişkilere eğiliyor. Depresyon, zekâ geriliği, çoğul kişilik bozukluğu, madde bağımlılığı, seks bağımlılığı, yeme bozukluklarıyla kadınlar başrolde. Sinemadaki kadın seri katiller bile var kitapta. (Sinemada Kadın Psikolojisi, Tarık Solmuş)

SENARYO

Okuyan Us Yayınları’ndan çıkan müthiş bir kitap ve senaryo yazımının sırları... Hem de George Lucas’ın fenomen filmi “Yıldız Savaşları” ışığında. Büyük Hollywood firmalarına öykü danışmanlığı yapan Christopher Vogler, “Yazarın Yolculuğu” adlı kitabında, nasıl iyi bir öykü yaratılacağını, milyonlarca kişiyi etkileyebilecek bir senaryonun hangi yöntemlerle yazılacağını, karakter yaratmanın ve olay örgüsü kurgulamanın yollarını anlatıyor. Joseph Campbell ve Jung’un çalışmalarından yola çıkarak bir öykü anlatmanın binlerce yıldır değişmeyen temel ilkelerini ayrıntılarıyla ele alan Vogler, mitolojinin derinliklerine uzanan kökleriyle günümüz öykücülüğü ve film senaryoları arasındaki ilişkiyi, bütün okurlar tarafından rahatlıkla takip edilebilecek bir dille anlatıyor. (Yazarın Yolculuğu, Christopher Vogler)

TÜRLER

Kolektif Kitap’ın “Sinemaya Giriş” serisinin ilk kitabı Brigid Cherry’nin imzasını taşıyan “Korku”. Korku sinemasına kapsamlı bir şekilde bakarak türün nasıl işlediğini irdeleyen Cherry, korku türünde çeşitli kimlik gruplarının nasıl temsil edildiğine, toplumsal kaygıların nasıl işlediğine ve toplumun korkuyu nasıl algıladığına değinerek korku sinemasının toplum ve kültür içindeki rolünü masaya yatırıyor. (Korku, Brigid Cherry) Jacqueline Furby ve Claire Hines’in yazdığı “Fantastik” ise fantastik sinemanın mit, efsane ve masallarla ilişkisini araştırırken toplumsal cinsiyet, ırk, psikanaliz, teknoloji, hikaye anlatımı ve temsil, görüntü, gerçekçilik, uyarlama ve zaman arasındaki bağlantıları da mercek altına alıyor. (Fantastik, Jacqueline Furby ve Claire Hines) “Bilimkurgu”ya gelince... Mark Bould, bilimle teknoloji ilişkisine dair sorular soruyor; özel efektlerin anlam ve etki üretmede oynadığı role bakıyor, ayrıca bu türün sömürgecilik, emperyalizm ve neoliberal küreselleşme söylemlerini nasıl yeniden üretip ifade ettiğine dair bir yol haritası çıkarıyor. (Bilimkurgu, Mark Bould)

KLASİKLER

Alfa Kitap’ın filmler serisini es geçemeyiz. Bu ufacık ama dolu kitaplar popüler filmler ya da sinema tarihinin önemli yapıtları üzerine kapsamlı birer analiz. İki tanesi bilhassa söz etmeye değer... Kimilerinin tüm zamanların en iyi filmi saydığı “Yurttaş Kane” ve bir süre önce Kane’in tahtını zorlayan “Vertigo”. Kitapta, Orson Welles’in ünlü filmi siyasal geçmişi ve tarihsel bağlamı içinde ele alınıyor, psikanalitik açıdan inceleniyor. (Yurttaş Kane, Laura Mulvey) Sinema tarihinin zirvelerinden “Vertigo”ya gelince; iki hasarlı ruhun çarpışmaya benzer karşılaşmasını ve aşkını anlatan hikâyesiyle, Alfred Hitchcock’un bugüne dek çektiği en kişisel film sayılıyor. Kitap da işte bu filmin seyirci üzerindeki büyülü etkisini çözmeye çalışıyor. (Vertigo, Charles Barr)

ELEŞTİRİ

Eadweard Muybridge’in arka arkaya çektikten sonra hareketlendirerek film haline getirdiği fotoğraflardan günümüzün başdöndürücü teknolojisine kadar uzanan bir çizgide ilerleyen bir kitap var elimde. Adı, “Filmler Hayatımızı Nasıl Etkiler”. Sıradan bir sinema tarihi kitabı değil bu. Beyazperdede izlediğimiz filmlerin büyüleyici ışığından da söz ediyor David Thomson, Hollywood’un parlak ama kirli dünyasında perde arkasında konuşulanlardan da... Stüdyo yöneticileri, yıldızlar, yaratıcılar ve zanaatkârların işbirliğinin sonucunda ortaya çıkan bu sanat dalının bugün bilgisayar oyunları teknolojisini kullanır hale gelmesi de kitapta ele alınan konulardan. En önemlisiyse şu: Thomson, filmlerin bize ne yaptığını, hayal kurmamıza nasıl yardım ettiğini sorguluyor ve “Neden izliyoruz?” sorusunun cevabını arıyor. Bir vaadi var: Görmek için bakanlar için hâlâ anlayabilme umudu var. (Filmler Hayatımızı Nasıl Etkiler, David Thomson)

ANALİZ

Hüseyin Köse ve Özgür İpek imzalı “Gözdeki Kıymık”, son dönem filmlerde ana karakterler olarak karşımıza çıkan azınlıkları, kıyıda yaşayanları ele alıyor; onların filmlerdeki imgelerine, seslerine, temsil biçimlerine bakıyor. Kitabın adı, Adorno’nun “Gözdeki kıymık en iyi büyüteçtir” sözünden geliyor. (Gözdeki Kıymık, Hüseyin Köse, Özgür İpek) Yine Metis Yayınları’ndan çıkan bir diğer kitap, “Filmlerle Hatırlamak”. Sevcan Sönmez’in kitabında, “Toplumsal travmalarla yüzleşmek için filmler sağlam birer araç mıdır?” ve “Filmler aracılığıyla hatırlamak, yüzleşmek, anlatmak, yas tutmak, iyileşmek mümkün müdür?”, “Üzerimize geçirilmiş inanç ve ideolojilerden kurtulmak adına filmler bize bir imkân sunuyor mu?” soruları soruluyor. Cevapları birlikte düşünebiliriz... (Filmlerle Hatırlamak, Sevcan Sönmez)