Ekonomi durgunsa açık nereden?
Ağustos ayı ödemeler dengesi ilk kez 4.6 milyar dolarlık yüksek bir açık verdi. Bu açıkla birlikte yılın 8 aylık dönemindeki cari denge de geçen yılki 5.3 milyar dolarlık fazladan 26.5 milyar dolarlık açığa döndü.
Türkiye’de cari açıkların en büyük nedeni hep yüksek büyümedir. Geçen yılki fazla ile geçen yılki büyüme birbirine uyumluydu. Çünkü büyüme yüzde 0.9 düzeyine inmişti. Bu yıl ise büyüme daha da gerileyecek ve Yeni Ekonomi Programı’na göre yüzde 0.3’e inecek. Büyümenin sıfır düzeyine karşılık nasıl oluyor da cari denge böylesine yüksek ölçüde açığa döndü?
10 MİLYAR DOLARI ALTINDAN
-Bunun ithalat ve ihracat performansı ya da dış ticaret açığının, dolayısıyla büyümenin ötesinde nedenleri var.
-Biri pandemi kaynaklı gelişme ki turizm ve hizmet gelirlerini fena düşürdü, diğeri de aşırı negatif faize verilen tepkinin dünyada altın fiyatlarının yükselişiyle çakışması.
-Pandeminin ihracatı da, ithalatı da düşürdüğü bir gerçek. Son revize edilen programa göre bu yıl 166 milyar dolarlık ihracata karşılık 204 milyar dolarlık ithalata ulaşılacak. 38 milyar dolar dış ticaret açığı oluşacak.
-Ancak 8 aylık rakamların yılın kalan 4 ayında gerçekleşmesi halinde ihracat 153 milyar dolarda, ithalat 192 milyar dolarda kalabilir. Her ikisi de tahminlerden 10 milyarı aşan biçimde düşük kalacak. Fakat dış ticaret açığı sadece 1 milyar dolar kadar sapacak ve 39 milyar dolar olacak. Hedeflerin tutmamasına karşılık açık yönünden farklı bir durum ortada yok.
-Üstelik bu durum altın ithalatının olağan üstü artmasına rağmen gerçekleşiyor. Yılın 8 aylık döneminde altın ithalatı yüzde 119 artarak 16.1 milyar dolara yükseldi. Yine aynı dönemdeki altın ihracatımız yüzde 22.2 azalarak 5.4 milyar dolara indi. Sonuçta 10.4 milyar dolarlık net altın ithalatı yapıldı.
-Net altın ithalatı 2019 yılının ilk 8 aylık döneminde sadece 342 milyon dolardı. Dolayısıyla cari açığın 10 milyar dolarlık kısmı altın ithalatındaki artıştan geliyor.
İTİCİ VE ÇEKİCİ NEDENLER AYNI ANDA
-Peki niye bu kadar yüksek altın ithal ediyoruz, hatta geçmiş yılların altın ithalat rekorunu kırıyoruz? Bunun nedeni yurtiçi yerleşiklerin altın talebindeki hızlı artış.
-Hem altının dünya fiyatları dolar bazında hızlı bir tırmanışa girdi ki, pandemi burada hızlandırıcı etki yaptı; hem de TL değer kaybı dünya getirisinin üzerine eklendi. Böylece altın çifte getiri sağladı. 8 aylık dönemde altının dünya fiyatı yüzde 29 artarken, gram altının Türkiye’deki fiyatı yüzde 61 düzeyinde yükseldi. Bu tırmanış geçmişten beri altın ticaretine yatkınlığıyla bilenen Türk insanını yeniden sarı madene yöneltti.
-Altına yönelmede sadece çekici etkenler değil aynı zamanda itici faktörler de söz konusuydu. Para sahiplerini altına iten nedenlerin başında, hızlı düşüşle faiz oranlarının yeni yıldan itibaren enflasyonun altına inmesi, yani negatif faiz uygulaması geldi. Enflasyon çift haneli rakamlarda seyrederken ortalama mevduat faizinin neti yüzde 6.3’e kadar geriledi. Gerçekleşen enflasyona göre 4-5 puanlık negatif faiz söz konusuydu.
-Böylesine yüksek reel kayıp ve negatif mevduat getirisi, 1980 sonrasında ilk kez görüldü. En son 1970’li yıllarda yaşandığında halkımız yine altına sığındı. Hatta yasak olmasına rağmen dövize yatırım yapmaya ve döviz taşımaya başladı. Arsaya, konuta ve yazlıklara o dönemde de yoğun ilgi vardı. Aynen bu yaz yaşananlarda olduğu gibi. Bir farkı bu kez otomobil talebi çok daha baskındı.
-Saydığımız çekici ve itici faktörler sonucu talep artınca altın ithalatı da patladı. Bu da cari açıkta en azından 10 milyar dolarlık bir artışa yol açtı.
ASIL DARBE TURİZMDEN
-Cari açığın beklenenden yüksek çıkmasında pandeminin rolü ise turizm gelirlerini dramatik şekilde düşürmesidir. Açıkta asıl darbeyi buradan yedik.
-Bu yıl için başta 42 milyar dolarlık gelir bekleniyordu. Sonra umutlar kırıldı ve bu yılki seyahat gelirleri 10.3 milyar dolara yeni revize edildi. 2019’da net 29.8 milyar dolarlık gelirden 10.3 milyar dolara inmek yüzde 65 gerileme demek.
-Ancak dün açıklanan 8 aylık ödemeler dengesi verilerine göre seyahat gelirleri bunun da altında kalacak. Çünkü 8 ayda net bazda seyahat geliri 4.1 milyar dolarda kaldı. Şimdiye kadar gerçekleşen düşüş yüzde 75 gibi yüksek bir orana vardı. Bundan sonra da ancak benzeri beklenir. Çünkü turizm sezonu geçti artık. Yıllık yaklaşık 7.5 milyar dolar civarında kalırız ki, geçen seneye göre 22 milyar dolarlık azalma demek. Bütün tahminlerden daha da düşük.
YILLIK AÇIK % 5’İ DEVİREBİLER
-Peki bundan sonra ne olabilir ve yılı ne kadarlık bir cari açıkla kapatabiliriz?
-Ticaret Bakanlığı’nın öncü verilerine göre dış ticaret eğilimleri eylül ayında benzer şekilde sürdü. Dış ticarette açık 4.9 milyar dolar oldu. Turizm ve diğer hizmet gelirleri düşük kaldı ve açığı kapatmaya pek yardımcı olamayacak. Yine dış ticarete yakın bir cari açıkla karşılaşabiliriz. Bu da 9. ayda 30 milyar dolarlık cari açığa götürür bizi.
-Geride kalan 3 ayda eğilimin devamının gelebileceğini varsayarak yıllık 40 milyar dolara yaklaşan bir açık karşımıza çıkabilir.
-Bu da 702 milyar dolar beklediğimiz GSYH’nin yüzde 5.5’ine denk gelir. Yüksek olmasının yanında çok kısa zamanda bu orana çıkılmış olması da bir sorun. Kur hareketinin arkasında yatan temel nedenlerden biri de bu açık.
BARDAĞIN DOLU KISMI
-Cari açıkta bardağın dolu tarafına baktığımızda ise ithal edilen altınlar tüketilmeyecek. Ya altın olarak saklanacak ve satış zamanı beklenecek, ya da işlenip turistlere satılacak. Altına yatırımın sonu geldiğinde Türk insanı pekala altınını satışa çıkarabilir. 2009 yılında bunu yaptı.
-Yine yaparsa alım aşamasında dış açığı büyüten altın ithalatı, bu kez satış döneminde ihracatı artırıcı rol oynayabilir. Ama erken ama geç bu durumun yaşanma olasılığı yüksektir. Dolayısıyla halkın elindeki altına, şu anda olmasa da, zamanı geldiğinde kullanılabilecek ülke rezervi gözüyle de bakılabilir.
-Cari açıkta pozitif sayılabilecek bir başka nokta ise kredilere ve ekonomiye bir fren yapıldı. Bunun etkisini önümüzdeki aylarda görebiliriz. Doğal olarak büyümenin düşmesi veya negatife dönmesi durumunda, ithalatı da, cari açığı da düşürücü etki yapması beklenir.
