43 trilyon dolarlık acı yeter mi?

Yılın üçüncü çeyreği geride kaldı. 2022’de dünya ilk çeyrekten başlayarak tarihi ekonomik, jeopolitik ve finansal piyasa sorunlarını yaşamaya başladı.

➔Dünya pandemiden yeni çıkarken şubat ayında Rusya Ukrayna’ya savaş açtı. Ukrayna Savaşı dünyayı siyasi ve ekonomik açıdan ikiye böldü. 30 yıldır devam eden küreselleşme süreci son buldu.

➔Bölünen kürenin Doğu kanadında kalan Rusya’nın bazı temel emtia, doğalgaz ve petrolde dünyanın en büyük tedarikçilerden biri olmasından dolayı tüm dengeler bozuldu.

➔Avrupa kendini enerji krizinin tam göbeğinde buldu. Avrupa’daki enerji fiyatlarının tarihin en yüksek düzeyine çıkması iklim bozulmalarının etkisiyle daha büyüdü ve Asya’ya, ABD’ye doğru yayıldı.

➔Savaşın yapıldığı Ukrayna elbette yıkımı yaşayan ülke ama onun ve ABD’nin yanında saf tutup Rusya’ya ekonomik savaş açan Avrupa kıtası asıl kayıplı bölge.

➔Gelişmelerden kazançlı çıkan tek taraf ise ABD. Hem Avrupa’yı NATO şemsiyesi altında Rusya’ya karşı topladı, hem de üreticisi olduğu sıvılaştırılmış doğalgazı Avrupa’ya satıyor.

➔Dünya siyasi ve ekonomik olarak iki bloklu hale gelir ve ABD Rusya’yı yalnızlaştırırken, asıl rakip olarak gördüğü Çin’i de rahatsız edecek ve Rusya’nın durumuna düşürecek tohumları ekmeye başladı.

SAVAŞ, GAZ, GIDA ETKİSİ

➔Pandemiyi savaş koşullarının izlemesi, bir büyük emtia devinin savaşa girmesi ve kendisine ambargo uygulanması dünyada tedarik zincirlerini bozarken; yarım yüzyıl sonra enerji krizinin tüm şiddetiyle yeniden patlamasına yol açtı. Bu kez sorun petrolde değil doğalgazda.

➔Enerji fiyatlarının rekor düzeylere yükselmesi, başta yüksek enerji kullanımını gerektiren sanayi üretimleri ile gübre ve tarımı vurmaya başladı. Bu nedenle mart ayında dünya gıda fiyatları FAO verileriyle tüm zamanların en yükseğine çıktı.

➔Enerji maliyetlerindeki sert artışın hem enflasyonu yükseltmesi hem gıda fiyatlarına baskı yapması ise merkez bankalarının daha agresifleşmesiyle sonuçlandı.

➔Örnek ABD merkez bankası mart ayında çeyrek puanla başladığı faiz artışında 6 ayda yüzde 3.25’e çıktı. Üç kez peş peşe 75 baz puanlık artışlar yapmak durumunda kaldı.

➔İlk kez ABD’de bir yıl içinde 3 puana varan politika faiz artışına gidildi, faizin artışlarına devam edileceği de bekleniyor. Kasım ayındaki toplantıda Fed yeni bir 75 baz puanlık faiz artırım olasılığı yüzde 50’nin üzerine çıktı.

➔Agresif faiz artırımları ise dünya ticaretinin yapıldığı doları aşırı değerlendirdi. Dolar 9 ayda büyük paralara karşı yüzde 17, gelişmekte olan ülke paralarına karşı yüzde 8 değerlendi.

➔Dolar yükselirken de bütün varlık fiyatlarını düşürdü. Bu nedenledir ki dünya ekonomisinin artık bir sorunu da değerli dolar oldu.

ZARAR ÜSTÜNE ZARARIN NEDENLERİ

➔Tüm bu koşullar küresel ekonomide yüksek enflasyon ve düşük büyüme sorunu ortaya çıkardı. Geçen yıl yüzde 6.3 olan dünya büyümesinin bu yıl yüzde 3’e düşeceği bekleniyor. Gerçekleşme bunun da altına inebilir.

➔Dünyanın enflasyon ortalaması yüzde 8’in üzerine çıkarken Avrupa’da çift haneye yükseldi.

➔Enflasyonla mücadele için başta Fed olmak üzere merkez bankalarının faizleri artırması ve parasal sıkılaştırmaya gitmesi, büyüme oranlarını yarı yarıya düşürürken, önümüzdeki dönem Avrupa, İngiltere ve ABD’de resesyon ihtimallerini güçlendirdi.

➔Japonya, Çin, Rusya, Türkiye’nin katılmadığı küresel faiz artırımları finansal piyasaların tüm kimyasını ve dengesini bozdu. Piyasaların işin ciddiyetini anlamamakta ısrar etmeleri üzerine Fed başkanı Powell, Jackson Hole’de acı vadeden uyarıcı bir konuşma yaptı.

➔Sonuçta ise bol ve ucuz parayla kazanmaya alışmış küresel finansal piyasalar yılın üçüncü çeyreğinde ciddi zarar yazdı.

➔Piyasalar için yılın ikinci çeyreği de kayıplıydı.

➔Başta borsalar olmak üzere yılın ilk çeyreği zararların başladığı dönemdi.

➔Böylece art arda üç çeyrek küresel finansal piyasalarda devam eden büyük kayıplar oluştu.

➔Ne kadar denilirse bitişikteki finansal varlıkların seyri tablosu bir fikir verebilir.

BORSALARDA 30 TRİLYON KAYIP

➔9 aylık süreçte borsalarda oluşan kayıp ortalama yüzde 27 oranında. Bu kayıp teknoloji hisselerinin yer aldığı Nasdaq’ta yüzde 32 düzeyine çıktı.

➔Yeni yıla girerken dünya borsalarının toplam piyasa değeri Bloomberg’e göre 121.5 trilyon dolarken, eylül sonunda 91.6 trilyon dolara indi. Hisse senedi değerlerinden rakamsal kayıp 29.9 trilyon dolarla rekora vardı.

➔Hisse senedi tarafı, sıkılaşan parasal koşullarda ve yükselen faiz ortamında şirket karlılıklarının budanacağından ciddi oranda negatif etkilendi.

TAHVİLLERDE 12 TRİLYON ZARAR

➔Yükselen ve dünya ortalaması yüzde 8’in üzerine çıkan enflasyona karşı merkez bankalarının faiz artırım sayısı 294’e ulaştı.

➔Politika faizlerindeki artış yanında merkez bankalarının 3 trilyon doları geçen bilanço daraltması da tahvil fiyatlarını düşüren ve faizlerini artıran önemli bir etken oldu.

➔Bloomberg’e göre küresel tahvil faizleri ortalama yüzde 1.32’den yüzde 3.70’e sıçradı.

➔Faizlerdeki bu artış tahvillerin toplam piyasa değerini 9 ayda 68.3 trilyon dolardan 56.4 trilyona indirdi. Yüzde 17.4 oranında düşüşün karşılığı 11.9 trilyon dolarlık zarar.

➔Bu zarara, büyük tahvil balonunun yaşanması ve ardından bu balonun patlamasıyla doğal diye bakılabilir. Ancak zararın yıkıcılığı büyük. Zarar sadece tahvil piyasasının kendisine değil, reel ekonomiye, şirketlere, borsalara ve emeklilik fonlarına da oluyor.

➔Faiz artışlarına ABD öncülük ederken, ABD dışı borçlanmalarda baz alınan Libor faiz oranları büyük oranlarda sıçradı. Üç aylık dolar Libor oranı yılbaşında yüzde 0.209 düzeyinden eylül sonunda yüzde 3.742’ye yükseldi.

ACININ BOYUTU

➔Kaybı hesaplanabilen başka bir varlık sınıfı da kripto paralar. Risk iştahının kapanmasından en çok etkilenen piyasa olarak kripto varlıkların değer kaybı Galaxy Endeksi’yle yüzde 63 düzeyine vardı.

➔Yılbaşında 2.248 milyar dolar piyasa değeri olan kripto varlıklar eylül sonunda 950 milyar dolara düştü. Buradaki kayıp da 1.3 trilyon dolar.

➔Üç finansal varlık sınıfında dünyada meydana gelen 9 aylık kayıp 43 trilyon doları buldu. 2008 krizindeki kayıp 23 trilyondu ve ilk kez bu büyüklükte bir kayıp oluştu.

➔Kaybın 2008 finansal krizinden de büyük olduğu belirtiliyor. 43 trilyon dolar aynı zamanda bu yıl için beklenen dünya gelirinin yüzde 43’üne denk geliyor.

➔Bu kayıpla 2008 krizi sonrasında ilk kez acıyı tatmaya başladık denilebilir.

➔Peki çekeceğimiz acının neresindeyiz? 43 trilyon dolarlık acı yeter mi? Bugünlük fazla uzatmadan yeter diyerek sorunun yanıtını ve Türkiye’nin durumunu yarına bırakalım.