Motorize ayrımcılık
Yeni iş modellerinde ayrımcı ve ırkçı eğilimler uç vermeye başlamış. Şöyle ki; Ulaşım ağı Uber ve araç paylaşım uygulaması Lyft’in anayurdu ABD’de, adı siyahi çağrışım yapan müşterileri reddediyormuş sürücüler...
İster XL ister taksi olsun Uber yolculuklarımız gayet temiz geçiyor. Sürücüler nazik, profesyonel ve uygulamaya sadık. Uber Pet’in İstanbul’da çok fazla işlerliği yok, onu belirteyim. Airbnb’ye gelince, Salzburg’lu Thomas’ın “Neden pencereyi açık bıraktınız” şeklindeki çiğ yorumu hariç hiç sorunumuz olmadı. Viyanalı Ruzi’den, Romalı Luca’ya hep karşılıklı övgüler ve 5 yıldızlarla vedalaştık. San Francisco’nun kişiden kişiye (p2p) yeni iş modelleri, dünyanın her metropolünde hayatı kolaylaştırıyor. Gerçi yerel hizmet sektörleri arıza çıkarıyor; örneğin Mexico City’den Paris’e, Lizbon’dan Londra’ya, Cakarta’dan Buenos Aires’e taksiciler Uber’e karşı ayaklanıyor, yolları bloke ederek eylem yapıyor. Kimi kentlerde iş anayasaya aykırılık tartışmasına kadar varıyor.
ABD’de ise bir anayasal hak olarak eşitlik bağlamında başka bir tartışma hüküm sürüyor. MIT, Stanford ve Washington üniversitelerinin Boston ve Seattle’da yaptığı araştırmaya göre Uber ile araç paylaşım ağı Lyft’ten ayrımcı ve ırkçı kokular geliyor. Bu iki kentte siyahi kullanıcıların beyazlara göre daha uzun bekleme süresine maruz kaldığı ve sürücülerin siyahilere daha fazla “iptal” verdiği tespit edilmiş. Peki müstakbel yolcunun siyahi mi beyaz mı olduğu nereden anlaşılıyor? Adının yaptığı çağrışımdanmış. Adı siyahi görünümlü olanlara yönelik iptaller beyaz görünümlülere göre 2 kat fazlaymış. Bu oran erkeklerde 3 katına çıkıyormuş. Bu arada Seattle’da test etmişler, yolda bekleyen siyahileri pas geçen taksicilerin sayısı iptallerden daha fazla çıkmış - Uber’in faydası!
Uber ve Lyft protokolleri farklı olduğundan, ayrımcılık da farklı. Uber’de iptal daha fazla, çünkü sürücü başlangıçta yolcuyla ilgili bilgileri görmeden siparişi kabul ediyor. Araç örneğin 5 dk mesafede görünürken isim bilgisine bakan sürücü yolculuğa iptal veriyor. Lyft’te ise sizinle aynı rotada yol alan özel araçlarla buluşuyorsunuz ve sürücü daha ilk andan itibaren kişisel bilgilere vakıf oluyor. Lyft’çilerin ayrımcılığı iptal değil, siyahilere daha uzun bekleme süresi oluyor. Bu arada cinsiyetçilik de var elbette. Uber sürücüleri kadınları daha uzun ve pahalı mesafeler için tercih ediyormuş nedense! Hatta kadın yolcular aynı mesafeyi erkeklere göre yüzde 5 daha uzun sürede kat edebiliyormuş. Bu uzatma süresi neden kaynaklanıyor, tam olarak bilinmiyor.
NE İSİMLERMİŞ
Amerikan Ticaret Bakanlığı “p2p” hizmetlerde ırkçı eğilimlere daha önce dikkat çekmişti. Şikâyetlerin çoğu da Airbnb kaynaklıydı. Harvard araştırmasına göre Afro-Amerikan tarzda ismi olanlar kiracı olarak istenmiyordu. Dava açanlar oldu. Şirket soruna ciddi bir şekilde el attı, ev sahiplerini daha sıkı taahhüt altına aldı. Kişiden kişiye hizmet doğası gereği otel rezervasyonu gibi anonim olamayacağı için kiracıyla ilgili bilgi kısıtlaması yoluna gidilmedi. Ayrımcı önyargıları teşhis ve tedavi için müfettişler görevlendirildi. Olumlu sonuç alındı mı, henüz belirsiz.
Bu arada isim alerjisine takıldım, nedir kendini siyahi hissettiren isimler diye bir araştırayım dedim. İş piyasasıyla ilgili bir araştırma çıktı karşıma: “Emily ve Greg’in istihdam şansı, Lakisha ve Jamal’a göre daha mı fazla” içerikli bu çalışmaya göre ismi siyahi çağrışımlı olanların mülakat çağrısı alması için 15 iş başvurusu yapması gerekiyordu; beyazların ise 10 başvuru. Beyazların işe kabul oranı da 2 kat fazlaydı.
O isimler hangileri mi? Steven D. Levitt ve Stephen J. Dubner’in kaleme aldığı “Freakonomics”te var. En beyazlar: Molly, Amy, Claire, Emily, Jake, Connor, Tanner, Wyatt... En siyahlar: Imani, Ebony, Aliyah, Jasmin, DeShawn, DeAndre, Malik, Jamal...
