Genom olmadı e-kimlik verelim
Baltık güzeli Estonya’nın nüfusu topu topu 1.3 milyon. Ama renkli bir nüfus. Tarihteki göç ve istilalar nedeniyle öyle bir harmanlanmış ki, homojen bir ırk kalmamış. Her türlü etnik dokunuş mevcut; İsveçli, Danimarkalı, Alman, Polonyalı, Rus. Bu nedenle tipik bir Estonyalı neredeyse bütün Avrupalıları temsil ediyor. İşte bu yapı, akıllarına bir fikir getiriyor: “Bir gen bankası kurup, 1 milyon kişiden DNA örneği toplayalım, sonra bu değerli gen havuzunu insanlığın hizmetine sunalım.” 2000 yılında Estonya Genom Projesi hazırlanıyor. Nüfusa dayalı biyolojik veri bankasında toplanan genetik mülkiyetin global araştırmalara açılması için yasa çıkarılıyor. Amerikan EGeen International şirketiyle anlaşma yapılıyor. Estonyalının genetik şifresi tıbbi araştırmalarda kullanılmak üzere pazarlanacak, bu büyük gen havuzu sayesinde bazı hastalıklara karşı ilaç geliştirmek için yeterli profil elde edilmiş olacak. Olacaktı da olmadı! Genetik kodların ilaç şirketlerine satışını etik dışı ve her türlü suiistimale açık olduğu için tehlikeli bulanlar çıktı. Estonyalılar, insanlık adına kan örneğini vermeye ikna edilemedi. 10 yılda 1 milyon örnek toplanması planlanıyordu ama 2009 yılına gelindiğinde sayı ancak 40 bini bulabilmişti. EGeen anlaşmayı feshetti. Genetik hizmet macerası bitti.
E-ESTONYALI OLUN
Mini mini AB ülkesi Estonya şimdi başka bir maceraya atılıyor. Dünya vatandaşlarına “elektronik oturum” hakkı veren ilk ülke olmaya soyunuyor. Tamam bir AB ülkesinde oturum hakkı değil ama, ilk bakışta cazip geliyor. Yoksa “saadet zinciri” dümeni mi var hissi de uyanmıyor değil gerçi. Programın internet sitesinde verilen bilgiye göre “E-Estonya” online kimliğini alan kişi, dünyanın neresinde olursa olsun, istediği bütün dijital servislere güvenli giriş imkânına kavuşuyor. Öyle bir kıyak ki, yolu da meşakkatli. Yıl sonundan itibaren verilecek kimliği almak için polis ve gümrük müdürlüğüne bizzat başvurmak gerekiyor. Fotoğraf çekiliyor, parmak izi alınıyor ve sabıka kaydına bakılıyor. Başvuru bedeli de 50 Euro. Birkaç yıl içinde Estonya büyükelçilikleri kanalıyla da başvuru yapılabileceği belirtiliyor. Bu yolla Estonya’da yasal oturum izni, vatandaşlık ya da Estonya’ya serbest giriş hakkı gibi hayallere kapılmayalım diye uyarı da yapılıyor. Estonya ile iş bağlantısı olan, fakat oturum izni olmayanlar için de bir fırsat olarak sunuluyor hizmet. “E-oturum hakkıyla dijital toplum devriminin bir parçası olun” deniliyor.
İNTERNET İNSAN HAKKI
Estonyalı olmayı biraz abartmış olmaları kimilerine absürd gelebilir ama Baltık kıyısında bir Estonyalı olmaya can atacak milyonlarca insan vardır dünyada. Dijital devrim ise kesinlikle abartılı değil. Sovyetler Birliği döneminde telefonu bile zor bulan, bütün iletişimi sıkı kontrol altında olan Estonya bilişim teknolojisinin zirvesinde. Seçimlerde online oy verilebilen ilk ülke, broadband hızı en yüksek ülkelerden ve hepsinden önemlisi internet kullanımı, 2000 yılında bir insan hakkı olarak kabul edildi. Halkın hükümet kapısı işleri büyük oranda e-hükümet üzerinden işliyor, kırtasiye neredeyse sıfırlanıyor. Estonyalıların yüzde 95’i vergi iadesi formunu 5 dakikada doldurup, 2 gün sonra parasını alıyor. Wi-Fi, memleketin her santimetrekaresinde bedava. Halkın bütün sağlık bilgileri dijital bulutta. Dijital kimlik ve imza sorgusuz sualsiz her yerde geçerli. Sovyet dönemindeki iletişimsizliğin acısını çıkarırcasına en özgür iletişim mecralarından Skype’ın altında da Estonya imzası var. Müzik paylaşım uygulaması Kazaa’yı da yazan 3 Estonyalı programcının eseri Skype. 2005’te 2.6 milyar dolara eBay’e satılan, sonra da Microsoft’un 8.5 milyar dolara satın aldığı Skype’ın yönetim merkezi Lüksemburg’ta, ancak program ekibi ve global personelin yüzde 44’ü halen Estonya’nın başkenti Tallinn’de konuşlu. Skype’ın ilk satışıyla birlikte yeni bir yatırımcı sınıfı da oluştu ülkede. Hisselerinden kazandıkları 10 milyonlarca doları yeni girişimlere kanalize ettiler. Bugün Tallinn’de 150’den fazla teknoloji şirketi var. Global davranan şirketler. Genetik macerası tutmadı ama, sanal Estonyalı olmak isteyen çok müşteri çıkar.
