Yenidoğanlarda sarılık neden olur? Nasıl tedavi edilir?
Yenidoğan sarılığı, zamanında doğan her 10 bebekten 6’sında, prematüre doğumlardaysa her 10 bebekten 8’inde rastlanan bir durum. Peki yenidoğan bebeklerde neden sarılık oluyor? Hastalık nasıl tedavi ediliyor? İşte yanıtlar...
SARILIK, kanda bilirubin maddesinin yükselmesi sonucu ortaya çıkar. Genellikle geçici bir durum olsa da doğum sonrası ilk hafta içinde hastane yatışlarının en sık nedenini oluşturur. Sarılığın şiddeti ve süresi; bebeğin doğum ağırlığı, doğum haftası, beslenme şekli, ırk, genetik yapı gibi pek çok faktörden etkilenir. İşte bu çok sık rastlanan hastalık hakkındaki detaylı bilgileri almak için Liv Hospital Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Yücel Kızıltan’a başvurdum…
GENELLİKLE YÜZDE BAŞLAR
Dr. Kızıltan, “Sarılık genellikle ilk olarak bebeğin yüzünde ve gözlerinin beyazında belirir, şiddeti arttıkça karın ve bacaklara doğru yayılım gösterir. Özellikle ilk 1 hafta (prematüre bebeklerde ilk 2 hafta) bebek her gün soyularak gün ışığı altında cildine bakılmalıdır. Bebeğin karnında ve/ veya bacaklarında sarılık fark edildiği zaman çocuk doktoruna müracaat edilmelidir” diyor ve ekliyor:
“Bebekte sarılık olup olmadığı çok az miktarda kan alınıp bilirubin seviyesi ölçülerek anlaşılır. Bilirubin maddesinin belirli bir seviyenin üstüne çıkması halinde (bu seviye bebeğin doğum ağırlığı, doğum haftası, kaç günlük olduğu ve sağlık durumuna göre belirlenir), bebek tedavi edilmelidir. Tedaviye başlamak için bebeğin sarılık düzeyine ve risk faktörlerine bakılarak karar verilir.”
FOTOTERAPİ TEDAVİSİ NEDİR?
“Hafif sarılıklarda herhangi bir tedaviye gerek yoktur, bebeğin iyi bir şekilde beslenmesi yeterlidir” diyen Dr. Kızıltan, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Gerekli durumlarda tedavi yöntemi olarak fototerapi (ışık tedavisi) kullanılır. Fototerapi, bebeğin çıplak vücuduna belli bir dalga boyunda ışık uygulanarak, bilirubinin vücuttan atılımını kolaylaştırma prensibine dayanır. Tedavi sırasında bebeğin gözleri özel fototerapi gözlükleriyle kapatılarak ışığın muhtemel zararlı etkilerinden korunur. Işık tedavisinin bebekte herhangi ciddi bir yan etkisi yoktur. Tedavi süresince bebeklerin kaka yapma sıklığının artması veya sulu kaka yapma bir de bazı normal cilt döküntülerinde artış olabilir.”
ERKEN TANI ÖNEMLİ
Diğer bir tedavi yöntemiyse kan değişimi. Kan değişimi yalnızca bilirubin düzeyleri beyin dokusuna geçme riski taşıyacak kadar yükselmiş bebeklere uygulanıyor. Dr. Kızıltan, “Sarılığı olan yenidoğan bebeğe yaklaşımda amaç, bebeğin yakın takip edilerek gerekli olduğu zaman ışık tedavisine başlanması ve daha riskli tedavi uygulamalarına gerek kalmamasıdır” diyor ve şöyle devam ediyor: “Yenidoğan döneminde görülen sarılık tam anlamıyla önlenemez. Fakat erken tanı ve tedaviyle bebeğe zarar vermesi önlenebilir.”
Sarılığın farklı çeşitleri
Sarılığın, farklı çeşitleri bulunuyor. Bunlar, ‘fizyolojik sarılık’, ‘anne sütü sarılığı’, ‘patolojik sarılık’ ve ‘uzamış sarılık’ olarak sıralanıyor
FİZYOLOJIK SARILIK: Bebeklerin pek çoğunda ilk hafta içinde görülen ve genellikle kendiliğinden geçen sarılık fizyolojik sarılıktır. Yenidoğan bebeklerde kırmızı kan hücrelerinin sayısı daha fazla ve yaşam süreleri daha kısadır. Karac-i ğer fonksiyonları yeterince olgunlaşmamıştır. Bağırsaklarına atılan bilirubinin tekrar kana geçişi daha fazladır. Bu nedenlerden dolayı yeni doğan bebeklerin büyük kısmında yaşamın ilk haftasında kanda bilirubin seviyesi artar ve fizyolojik sarılık görülür. Herhangi bir tedaviye gerek olmadan kendiliğinden geçer.
Fizyolojik sarılık bazı durumlarda daha şiddetli geçebilir. Kırmızı kan hücre sayısının normalden fazla olması (polisitemi), zor doğumlara bağlı bebeğin kafa derisi altında kan toplanması (sefal hematom), ilk kakasını (mekonyum) geç yapması, bebeğin doğum sırasında kan yutmuş olması, yetersiz beslenmeye bağlı sıvı kaybı ve prematüre doğum fizyolojik sarılığın şiddetini artırabilir.
ANNE SÜTÜ SARILIĞI: Sadece anne sütü ile beslenen bebeklerde sarılık genellikle 2 şekilde ortaya çıkar. Erken anne sütü sarılığı hayatın ilk 3 gününde az emzirilen ve normalden fazla ağırlık kaybeden bebeklerde görülebilir. (Bebekler ilk 5 gün gene-l likle vücut ağırlıklarının yüzde 10’u kadar ağırlık kaybeder.) Erken anne sütü sarılığı genellikle emzirme teknikleriyle ilgili sorun yaşayan annelerin bebeklerinde görülür. Uygun emzirme politikaları, bebeğin erken ve sık emzirilmesi, bebeğe su, şekerli su, vb. gıdalar verilmemesi erken anne sütü sarılığını önleyebilir.
Geç anne sütü sarılığı ise 5’inci günden sonra başlayıp 3 ay kadar devam edebilir. Geç anne sütü sarılığının nedeni tam olarak aydınlatılabilmiş değildir. Patolojik sarılık yapan nedenlerin araştırılmasından sonra iyi beslenen ve yeterli kilo alan bebeklerin tedavi gerekmeden izlenmeleri yeterlidir.
PATOLOJİK SARILIK: Sarılığa neden olan bilirubin maddesi kırmızı kan hücrelerinin yıkımıyla ortaya çıkar ve normalde karac-i ğerde bazı reaksiyonlardan geçtikten sonra safrayla bağırsaklara atılır. Bağırsaklara gelen bilirubinin bir kısmı da tekrar emilerek kana ve oradan da karaciğere gelir. Yenidoğan bebeklerde patolojik sarılıkların büyük çoğunluğundan bilirubin metabolizma basamaklarında normal fizyoloji dışında gelişen patolojik süreçler sorumludur.
Bunun dışında kan grubu uyuşmazlıkları (Anne kan grubu 0 ve bebek A ya da B, anne kan grubu Rh (-) ve bebek Rh (+ ) ise), bebekte bazı kan hastalıkları, karaciğer hastalıkları, kalıtsal veya metabolik hastalıklar yeni doğan döneminde patolojik sarılığa neden olur.
UZAMIŞ SARILIK: Sarılık, zamanında doğan bebeklerde 14 gün, erken doğan bebeklerde 3 haftadan daha uzun süre devam ederse uzamış sarılık olarak adlandırılır. Uzamış sarılığı olan bebekler kan hastalığı, metabolik veya hormonal hastalıklar, enfeksiyon hastalığı, karaciğer hastalığı veya genetik nedenler açısından araştırılmalıdır. Genellikle 10-12 haftada kendiliğinden geçer.
