Gaz milli menfaat ilişki durumu karmaşık
İtalyan enerji şirketi Eni’nin sondaj gemisinin Güney Kıbrıs’a seyahatinin tarafımızca bloke edilmesiyle Kıbrıs ve gaz teması yeniden canlandı. Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin (GKRK) münhasır ekonomik sahasında bulduğu doğalgaz rezervleri kimi hesaba göre 4 trilyon metreküpten fazla; parasal ifadesiyle yaklaşık 50 milyar dolar. 28 AB üyesi içinde en yüksek dış enerji bağımlılığına (% 98) sahip GKRK için bu gaz önemli. 2016 hesaplarına göre GKRK milli hasılasının % 8’ini bu kaleme harcıyor.
6 yıl önce uluslararası şirketlerle keşif anlaşmaları yapan GKRK British Petrol, ENI, Noble Enerji, Delek, Avner, Exxon Mobil ve Katar Petrol’le, üstelik bazıları 1 ay önce olmak üzere üretim paylaşması anlaşmaları imzaladı. Katarlılar, İsrailliler, İngilizler ve İtalyanlar şirketleriyle bu projeye destek veriyorlar. Bunlar bir kenarda dursun.
Gazın ekonomik değeri Türkiye’yi by-pass edip Avrupa’ya satılmak için yeterli değil. Oldukça derinden ve pahalı bir boru hattıyla denizden AB’ye taşınacak gaz projesi de uygulanabilir (feasible) değil. Üstelik adanın güneyinde gaz barındırdığı tespit edilen 6, 8, 10, 12 No’lu sahaların KKTC maiyetinde olduğunu iddia edilenler bulunduğu gibi Türk tarafının tezi “Adada bulunan tüm adaya aittir” şeklinde özetlenebilir. Bu durumda, keşifler ve bulunanların sahipliği baştan tartışmalı hale geliyor.
Bu tartışmalar arasında yıllar geçti, Rumlar gazı arattılar ve arayanlar buldu. Şimdi iş ekonomik çıktıyı paylaşmaya geldi. Türkiye’den borular geçemeyecek, Akdeniz’in dibi de “feasible” değilse sonuç? GKRK şimdi bu gazı çıkarıp Mısır’a akıtmayı ve orada likit hale getirip sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) olarak satmayı hayal ediyor. Getirisi daha düşük olacak ancak şu haliyle çalışabilecek tek yol.
GAZ HERKESTE, GAZ HER YERDE
Doğu Akdeniz’de bugünlerde herkesin gazı var. İsrail halihazırda Leviathan ve Tamar sahalarında oldukça zengin rezervlere sahip. Bu gazın yarısının ihracı için meclis yasayı çoktan geçirdi, ancak onlar da Türkiye’yi kullanıp topraklarımızdan bir boru hattı geçiremediler.
Suudlar ve İran arasında güç sıkışması yaşayan Lübnan yıllar önce keşfettiği petrol ve gazını artık gün yüzüne çıkarmak için Eni, Total, Novatek gibi şirketlerle anlaştı. Ne var ki ülkenin hak iddia ettiği ve kaynak bakımından zengin olan 9. blok, tam olarak kime ait olduğu bilinmeyen ve İsrail’in de egemenlik ilan ettiği bir alan. Hizbullah’ın korumasında olan Lübnan kararlı. Bulunan gazın GKRK’nin 20 katı olabileceği yönündeki raporları da not edelim.
İsrail gazını satmak istiyor, GKRK ile ortak çalışıyor ve Yunan, Rum ve İsrailli bakanlar bir zirvede anlaşıp birçok konuyu karara bağladılar; enerji konusunda ortak hareket edecekler. Lübnan ve Türkiye, bu üçlüye göre kitabın bambaşka sayfalarındalar.
HEM BLOK HEM ZİNCİR
Rusya, Avrupa’nın politik boşluğundan faydalanıp Ukrayna’yı ilhak etti. Batı buna geç uyandı ve IMF kredisi, AB yardımı derken Ukrayna kısmen kurtarıldı. Polonya bağımsız enerji politikasıyla Ruslardan bağışık hareket etme planını açıkladı. Yeni baskı alanı, Almanya’ya daha fazla gaz taşıyacak Kuzey Akımı 2 olacak. AB kesinlikle bu hatta karşı. Ruslar AB’nin borç krizi, banka batıklarıyla uğraştığı, Obama’nın Suudlara sırt çevirdiği ve Irak’tan çekildiği, İsrail’in Filistin’e eziyet edip antipati topladığı boşlukta Suriye’ye ve Akdeniz’e kadar indi.
Dünya LNG ihracat şampiyonu Katar’a çokuluslu baskı yapan Suudi Arabistan, YPG ile sahada kalmaya çalışan ve anti İran güdümlü ABD, kuzeyden ve güneyden sınır komşumuz ve yeni Akdenizli Rusya, Esad, Esad muhalifleri, İran, Hizbullah, İsrail ve Doğu Akdeniz’in gaz çıkarları... Hepsi Suriye’de. Dolaylı olarak Mısır, Yunanistan ve Güney Kıbrıs da çıkarlarıyla oradalar.
Rus jeopolitiği gaza, gaz güvenliğe, herkes Suriye’ye sıkışmış durumda. Bu karmaşada Türkiye’nin çıkarı sağlam bir ekonomi, bir arada kalma kültürü, AB ile ilişkileri tamir etmekten ve Rusya riskini dengelemekten geçiyor. Bu iş belli ki uzun sürecek ve hem kazançlar hem de kayıplar olacak.
