İran Avrupa'ya gazı nasıl satacak?
İran Ankara Büyükelçisi Ali Rıza Bikdeli, tahkim kararını çok ilginç şekilde yorumlamış. Okuyunca şaşırdım. Bikdeli’nin sözleri aynen şöyle: “Tahkimin sonuçlanması iki ülke arasındaki doğalgaz işbirliğini daha da geliştirmek adına yeni bir başlangıç sayılır.” “Nasıl yani?” demeye hacet bırakmadan, bir de bu konuyu ele alma biçimi, bizlere de akıl verme, yol gösterme tarzı var ki, ancak bir İranlı yapabilir.
Büyükelçi, tahkimin sonuçlarının kamuoyu önünde tartışılacak konular olmadığını söylemiş. Halbuki İran doğalgazıyla tahkimi, İranlı yöneticilerin anlaşılmayan tutumları sebebiyle bizler yıllardır birlikte anıyoruz. 2004’te İran gazının pahalı olduğu gündeme geliyor. Muhatap iyi niyet gösterip adım atmıyor. Türkiye tahkime başvuruyor, 2009’da indirim alıyor. Akabinde aynı konu tekrar gündeme geliyor. Türkiye 2011’de bir kez daha tahkime gidiyor, 2016’da tekrar indirim alıyor. Dolayısıyla İran’ın bu istikrarlı pahalı gaz yaklaşımı, kim ne derse desin değişecek gibi değil.
Büyükelçi Bikdeli’ye şunu hatırlatmak gerekir ki, tartışmaya sebep olan taraf kendi ülkesidir. Ama İran’a uygulanan ekonomik ambargoların kalkmasından sonra, eğer Türkiye üzerinden başka pazarlara ulaşmak istiyorlarsa, bu tablonun ve dahi mevcut kontratların değişmesi lazım ki, tartışmalar bitsin.
Rusya ve Azerbaycan gazından çok daha yüksek fiyatlarla gaz satacaksınız, Türkiye’nin başbakanı ülkenize kadar gelecek, konuyu bir numaralı mesele olarak masaya koyacak, İranlı yöneticiler bir kuruş bile indirime yanaşmayacak ve bizler bunu kamuoyu önünde tartışmayacağız. Olacak şey mi?
DOĞALGAZDA TRANSİT ÜLKE OLMAMALIYIZ!
Bölgemizdeki enerji hareketliliğine ve özelde doğalgaz güzergâhlarına bakıldığında Türkiye’nin önüne ciddi fırsatlar çıkıyor. Nitekim İran Ulusal Doğalgaz Şirketi yetkilileri de Avrupa’ya doğalgaz ihracatına hazır olduklarını açıklamışlar. Peki, nasıl satacaklar? Elbette Türkiye üzerinden Avrupa’ya uzanacak boru hatlarıyla. Bu durumda nın yeni bir projeksiyon hazırlayarak doğalgazın fiyatlanacağı bir ülke konumuna gelebilmemiz için çalışması gerekiyor.
İran, dünyanın en büyük doğalgaz rezervlerine sahip ülkelerinden biri olabilir, ama Türkiye’nin coğrafi konumu da en az o rezervler kadar kıymetli. Ayrıca bölgenin en önemli doğalgaz tüketicisi olmamız, farklı ülkelerin doğalgazının sevkıyatında bir numaralı ülke pozisyonumuz da elimizi güçlendiriyor.
Bugün itibarıyla yıllık doğalgaz tüketimimiz 50 milyar metreküp. Eğer 80-90 hatta 100 milyar metreküp doğalgazı çevre ülkelerden temin edip reexport’a (ihracat) imkân verecek anlaşmalarla destekleyebilirsek, enerjinin merkezi (HUB) olabiliriz. Bu durumda da doğalgazın fiyatlandığı ülke de Türkiye olur.
“Enerjinin en iyi güzergâhısınız, en iyi transit ülkesiniz” gibi süslü ifadelerle, enerji üreten ve tüketen ülkelerin tuzağına düşersek, sadece transit ülke oluruz. Ülkemiz üzerinden geçen doğalgaza bilet keser, seyrederiz.
İranlı yetkililer doğalgazlarını Avrupa’ya Karadeniz, Suriye, Irak, Türkiye veya birkaç boru hattı üzerinden taşıyabileceklerini söylüyorlar. Haritayı önlerine koyup incelesinler bakalım, laf salatasının bir anlamı var mı? En mantıklı güzergâh Türkiye’dir. Diğerleri klasik İran yaklaşımıyla gündeme getirilen pazarlık malzemesinden başka bir şey değildir.
ENERJİDE FİYATI BELİRLEYEBİLİRİZ
Doğalgazda transit ülke yaklaşımını bir üst seviyeye çıkarıp enerjide merkez olma süreci için adım atılabilirse, doğalgaza ihtiyaç duyan bir ülke durumumuz da ortadan kalkar. Hem gazı ucuza alırız, hem de opsiyon piyasasının oluşmasını sağlarız. Bu durumda önemli oranda başta enerji yoğun yabancı şirketler olmak üzere yabancı yatırımcıyı da ülkemize çekeriz.
İran ile 2008’de imzaladığımız bir doğalgaz transit geçiş anlaşması var. Azerbaycan ile ortak hayata geçireceğimiz TANAP’ta da benzer durum söz konusu. Hâsılı bütün bunların gözden geçirilip, transit geçişler rafa kaldırılarak, enerjide merkez nasıl olabiliriz, buna kafa yorulması gerekiyor.
