Offset anlaşmalarıyla teknoloji gelir mi?
Ülke olarak ihracatımızı artırmanın yollarını aramaya devam ediyoruz. Tabii artışı kilogram, hacim olarak değil, kiloda hafif, pahada ağır ürünlerle gerçekleştirmek en büyük arzumuz. Bunun için de Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mehmet Büyükekşi’nin de haklı olarak sık sık bu detaya vurgu yaptığını biliyorum.
Netice itibarıyla ihracatta değer artışının yolu bedeni değil, beyni terletmekten geçiyor. Bunun için teknolojiye yatırım yapmak, yapanlara destek olmak, önlerini açmak ve bu alanda temelden başlayarak üniversitesi sürecine kadar eğitime önem vermek şart. Çünkü ihracatın kilogram değerini artıracak olan, eğitimli insan faktöründen başka bir şey değil. Madalyonun diğer yüzünde ise teknolojide geri düştüğümüz açığı kapatmak için uygun formülleri bulmak gibi bir gerçek daha var. İşte bu noktada dün ilginç bir yaklaşımla karşılaştım.
TÜRKSAT Yönetim Kurulu Başkanı ve eski Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül, Hacettepe Teknokent’te yapılan, “Dışa Bağımlılıktan Kurtuluş Yolunda Savunma Sanayii ve Offset Uygulamaları” konulu seminerde şunları söylemiş: “Türkiye, 2012- 2021 arasında haberleşme, bilgi teknolojileri, ulaştırma, enerji ve sağlıkta 600 milyar dolar ithalat yapacak. Eğer el ele verirsek, bütün ithalatta yüzde 50 offset uygulanmasını bir kanuna bağlatabilirsek Türkiye, 300 milyar dolarlık yeni teknoloji ve sanayisinde taze kana kavuşmuş olacak.”
Kamu kurum ve kuruluşları tarafından uluslararası ihalelerle veya çeşitli alımlarda, ülkeden çıkacak dövizi telafi etmek, lisans, know-how ve teknoloji transferi sağlamak, kalifiye işgücü oluşturmak, yabancı sermaye çekmek, dış ticaret dengesini korumak gibi amaçlarla karşı taraftan yerine getirilmesi istenen taahhütlerin, anlaşmalarla hayata geçirilmesine kısaca offset denebilir.
Milli Savunma Bakanlığı ile yakın çalışan Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı (TSKGV) ortaklık veya iştirak şirketleri ASELSAN, TAI, TEI, HAVELSAN, ROKETSAN, İŞBİR ve ASPİLSAN vs. Sayın Gönül döneminde de offset yöntemiyle işler alıyordu. TAI’nin ciddi cirolar yaptığını da biliyorum. Bir dönem, Türk Hava Yolları (THY) yetkilileri, uçak almak için Boeing ve Airbus ile masaya oturduklarında offset pazarlığı da yaparlardı. Alınan işleri de TAI, TEI veya diğer şirketler yerine getirirdi.
Doksanlı yılların sonuna doğru Cem Kozlu’nun THY Yönetim Kurulu Başkanı olduğu dönemde de yaklaşık 1 milyar dolarlık offset anlaşması yapıldığını biliyorum. Ancak, bu offset anlaşması sebebiyle hangi teknolojilerin ülkemize kazandırıldığını sorarsanız, cevap vermekte zorlanırım. Daha önemlisi, mesela 30 adet Boeing 737-800 model satın almak üzere masaya oturup offset pazarlığını gündeme getirdiğinizde, uçakların birim fiyatı üzerinden maliyeti düşürme şansının azaldığını da biliyorum.
Candan Karlıtekin’in THY Yönetim Kurulu Başkanı olduğu ve milli havayolunun çoğunluk hisselerinin kamudan çıkıp yatırımcıya geçerek özel şirket konumuna geçtiği dönemde, uçak alımlarında offset anlaşması yapılmaması, Milli Savunma Bakanlığı ve ilgili şirketler tarafından eleştiri konusu yapılmıştı. Bu durumu Karlıtekin’e sorduğumda, “Offset gibi detaylarla kendimizi bağladığımızda uçaklar için istediğimiz pazarlığı yapamıyoruz” cevabını almıştım.
Sayın Gönül’ün gündeme getirdiği konunun ne kadar gerçekçi olabileceğini iyi tartmamız gerekiyor. 4.5G ihalesinde yerlileşme durumu ortada. İhale şartnamesine rağmen bir tane dahi yerli baz istasyonu ULAK kullanılmadı. Çünkü bu konuları çok yüzeysel ele alıyoruz.
Sayın Gönül’ün bakan olduğu dönemde, yerli imkânlarla geliştirilen ve offset anlaşmalarıyla da kesinlikle kazanılmayacak insansız hava aracı projeleri gereksiz şekilde çok geciktirilmişti. Dolayısıyla sorunlarımıza çareyi başka yerlerde aramanın mantıklı olduğunu düşünenlerden değilim.
Şüphesiz yurtdışından bir şey alırken, mesela füze savunma sistemi, uydu gibi alanlarda her türlü detayın düşünülmesi gerekiyor. Ama bunun yolu illa offset de değil..
