TUSAŞ'tan 'Süpersonik İHA'
Paris - Dünyanın en büyük havacılık fuarlarından birisi olan Paris Airshow’da Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) Milli Muharip Uçak’ını (MMU) İngilizce bilinen adıyla Turkish Fighter –X (TF-X) sahneye çıkardı. MMU’nun bire bir modeli olan ve ayrı bir mühendislik gerektiren mock-up ile statik alanda meraklıların karşısına çıktı.
Fuarın ilk günü Fransa-Almanya-İspanya ortaklığında geliştirilen yeni nesil savaş uçağının lansmanı da tam bizim MMU’nun törenine denk getirilmişti. Ancak projenin çok hızlı geliştiği sergilenen mock-up’a da yansımıştı. Kokpiti, iniş takımları ve daha birçok detay mock-up’ta yoktu. Ayrıca yabancı basında Türk MMU ile Fransa önderliğindeki savaş uçağının lansmanının mukayesesi yapılarak bizimkisine yönelik övgüler dikkatimi çekti.
TUSAŞ uzun süredir üzerinde çalıştığı MMU projesinin mock-up’ını Almanya’da bu konularda oldukça yetkin Kalay şirketiyle sonuca götürdü. Daha önce burada yazdığım üzere Türk işadamı Erdal Kalay’a ait olan şirket, Airbus’ın ikinci merkezi Hamburg’ta Airbus’ın Ar-Ge uygulamalarının önemli kısmını ve en stratejik olanları hayata geçiriyor.
TUSAŞ-Kalay ortaklığının Türkiye adına ciddi bir kazanım olduğu fuarda ortaya çıktı. Ortaklığın Türkiye’de devam edecek şekilde derinlik kazanacağını belirteyim.
Avrupa’dan üç ülkenin Savunma Bakanları, Fransa Devlet Başkanı Macron’un fuarda katıldığı lansman töreninde çerçeve anlaşmasına da imza attılar. ABD’nin geliştirdiği F-35 savaş uçağında yaşanan çalkantılar ve Türkiye’nin yaşadığı sorunlar, anlaşılan Avrupa’ya da böyle bir adım attırmış. Zira böyle bir proje daha önce konuşulmamış, gündeme gelmemişti. Bu fuarın sürprizi oldu.
Geçen yıl Londra’da yapılan Farnborough Airshow’da ise ABD’nin en yakın müttefiki İngiltere’nin yeni nesil savaş uçağı ‘Tempest’ projesini tanıtması şaşkınlığa sebep olmuştu. Türkiye de MMU projesinde İngiltere’den BAE Systems ile işbirliği yapıyor. MMU’nun motoru içinse yine İngiltere’den Rolls-Royce, Kale Grubu ile ortaklık yaparak görev üstlenmek için çaba gösteriyor. Ama henüz neticelenmiş bir şey yok. Ancak MMU’nun prototipleri için ABD’den GE ile 5 adet motor anlaşması yapılmış. Öte yandan yerli motor geliştirme çalışmaları da devam ediyor.
Paris Airshow’da Habertürk TV Airport programım için TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil ile kapsamlı bir çekim yaptım. Kotil’den bir de önemli bilgi aldım; ‘TUSAŞ süpersonik insansız hava aracı (İHA) yapacak.’ Proje Nisan 2019’da başlamış ve 16 ayda bitecek şekilde de programı yapılmış. Bu tarz projeler artık TUSAŞ için rahatlıkla hayata geçirilecekler arasında yer alıyor. Ama süpersonik İHA meselesi biraz farklı bir konu. Çünkü kullanılacağı alanları ve ulaşması istenen hedefler çok detaylar içeriyor.
Paris’te TUSAŞ Ar-Ge ve Prototip Operasyonlar Başkanı Prof. Dr. Fahrettin Öztürk’ten özel bir mühendislik isteyen, projelerin verimli ve hızlı hayata geçmesini sağlayan MMU mock-up’ı hakkında detaylı bilgiler de öğrendim. TUSAŞ/TAI Germany Genel Müdürü Aziz Erdinç ise TUSAŞ-Kalay ortaklığının arka planını ve gelecek hedeflerini anlattı. Yeri geldiğince aktaracağım. Gelelim ses hızını aşacak ola süpersonik İHA’ya…
Saatte 1600 km uçacak yerli İHA
TUSAŞ’ın geliştirmekte olduğu en yeni süpersonik İHA’sı bir hedef hava aracı projesi. Henüz ismi konulmuş değil. Öncelikle hava savunma sistemlerinin testi ve geliştirilmesinde kullanılacak. Milli Muharip Uçak için de görev yapacak. MMU’nun yanında kol uçuşu yapıp, ortak operasyon icra edebilecek. MMU’daki pilot etrafında bulunan bu İHA’ları da yönetebilecek. Ses duvarını aşan hızı ise 1,4 Mach olacak. Yani saatte yaklaşık 1600 km süratte uçabilecek.
TUSAŞ’ın geliştirdiği süpersonik İHA (hedef uçak) rakip savunma sistemlerine kendisini farklı bir uçak olarak mesela F-16, F-4 gibi tanıtabilecek yeteneğe sahip olacak. Böylece muharebe esnasında rakip savunma sistemlerini aldatmak, karıştırmak, erken uyandırıp yanlış atış yapmalarına neden olarak füzelerini tüketmek için de kullanılacak. TUSAŞ’ın en yeni ürünü süpersonik İHA’nın ağırlığı 100 kg’ın altında olacak. Ancak rakip radarlarda görünümü ve tanımı büyük uçak gibi görünecek şekilde sistemler içerecek.
Süpersonik İHA’da TUSAŞ’ın geçmesi gereken kritik bir eşik yok. ‘Yüksek Hızlı Hedef Uçak Sistemi Şimşek’teki motorun geliştirilip kullanılması planlanıyor. Ayrıca gelecek hedefler için yüksek hızda motor çalışması da yapılacak.
Aksungur, Göksungur ve süpersonik
TUSAŞ’ınçift motorlu ANKA-2insansız hava aracı (İHA)IDEFfuarında yeni ismiAksungurile ortaya çıktı. Bu yılın sonunda teslimatlara başlanacak. Prof. Dr. Mahmut AkşitliderliğindeTEI’nin geliştirdiği PD170 milli ve yerli motorla şu an test uçuşlarını gerçekleştiriyor. Orta irtifada 750 kg faydalı yükle ve uydu kontrollü olarak görev yapacak. TUSAŞ’ın ilk İHA’sı ANKA’nın da kanatları büyütülüp, faydalı yük taşıma kapasitesi 250 kg’dan 350’ye çıkarılıyor. Türkiye için artık İHA bambaşka anlamlara geliyor.
Konu açılmışken daha hızlı uçmak üzere tasarlanan Aksungur’un kardeşiGöksungur’a da değineyim. İsmini en hızlı uçankuş Göksungur’dan (Gökdoğan) alan bu İHA, gelen talepler doğrultusunda Aksungur’un kanatları küçültülüp, hızı artırılarak yeni model geliştirilecek. İHA faslını da böylece kapatmış olalım.
Artık bizim için de ‘Airshow’
Dünyanın en büyük ve en etkin havacılık fuarları Paris ve Londra’da dönüşümlü olarak yapılıyor. Çiftli rakamlı yıllar İngiltere’nin, tek rakamlılarda ise fuar düzenleme sorumluluğu Fransa’nın. Dünya havacılık sektöründe ciddi çalkantıların, birleşmelerin, teknolojik yeniliklerin, dönüşümlerin yaşandığı bu sene iki büyük üreticiden birisi olan Boeing tarihinin en sıkıntılı zamanlarını geçiriyor. Fuarda Airbus, ABD’li şirketlerden ciddi siparişler alırken, Boeing’de sipariş iptalleri konuşuluyor. Japonya’nın havacılık sektörünün sivil ve asker olmak üzere iki tarafında da ilginç bir çıkış yapmaya hazırlandığı belirtiliyor. Fuarın statik alanında sergilenen hava araçlarıyla bunun işaretleri görülüyor.
Airbus ve Brezilyalı Embraer, bu sene kuruluşlarının 50’nci yılını kutluyorlar. Hollanda Kraliyet Hava Yolları KLM ise 100 yaşını kutlayan ilk şirket olarak öne çıkıyor. Fakat uçak üreticileri tarafında ilginç bir hareketlilik ve işbirliği sürecine de girmiş bulunuyoruz. Airbus, Kanadalı Bombardier’in, Boeing de Embraer’in yolcu uçağı bölümünü satın almıştı. Ama fuarda bu hareketlilik devam edecek.
Bu sene 53’üncüsü düzenlenen Paris Airshow’da TUSAŞ’ın T129 ATAK helikopteri gösteri uçuşları gerçekleştiriyor. Statik alanda GÖKBEY helikopteri, HÜRJET, MMU’nun mock-up’ları ANKA insansız hava aracı sergileniyor. Artık salonlarda değiliz. Dünyanın önemli sivil ve askeri hava aracı üreticileriyle beraber şalede (chalet), statik alanda yer alıyoruz. Önceden buralar bizim için sadece fuardı, ama artık ‘airshow’a dönüşmüş durumda.
Katar Havayolu Singapur’u da geçti
İngiltere merkezli derecelendirme kuruluşu Skytrax’ın Londra ve Paris havacılık fuarlarında duyurduğu ‘en iyi havayolları’ töreni artık gelenekselleşti, ama bizim için 2 yıldır bir anlam ifade etmiyor. Çünkü Türk Hava Yolları (THY) Skytrax’tan çekilince tadı, tuzu da kalmadı.
Bu seneki törende ipi göğüsleyen taraf Katar Havayolları oldu. Yeniden ilk sıraya gelmek için mücadele etti ve başardı. 2017’de olduğu gibi bu sene de en iyi havayolu seçildi. Orta Doğu ile Uzak Asya’nın tatlı ve hoş bir rekabeti var en iyiler arasında. 2018’in birincisi Singapur Havayolları bu defa ikinci, Japon All Nippon Airways (ANA) üçüncü, Cathay Pacific Airways dördüncü, Emirates ise zirveden uzaklaşıp beşinci oldu.
