Covid-19: Koronavirüsü çok sayıda kişiye bulaştıranlar salgının yayılmasında nasıl bir rol oynuyor?
Birleşmiş Milletler'e bağlı Dünya Sağlık Örgütü, koronavirüse Covid-19 adını verdi. Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan koronavirüsü çok sayıda insana bulaştıran hastalar ortaya çıktı. BBC Sağlık ve Bilim Muhabiri James Gallagher, "Bu onların suçu değil ancak hastalığın hızla yayılmasında etkileri büyük olabilir" diyor.
Enfeksiyonu çok sayıda insana bulaştıran hastalar neredeyse her salgında görülüyor.
Bu onların suçu değil; ancak hastalığın hızla yayılmasında etkileri büyük olabilir.
Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve Birleşmiş Milletler'e bağlı Dünya Sağlık Örgütü'nün Covid-19 adını verdiği koronavirüsü de çok sayıda insana bulaştıran hastaların olduğu ortaya çıktı.
Singapur'a seyahat eden İngiliz Steve Walsh'un virüsü, İngiltere'de dört, Fransa'da beş ve İspanya'da bir kişiye bulaştırdığı düşünülüyor.
Virüsü hızla yaymak ne demek?
Biraz muğlak bir terim, kesin bilimsel bir tanımı yok.
Bu terim, bir hasta normalden daha fazla kişiye virüs bulaştırdığı zamanlar kullanılıyor.
Ortalamada, yeni tip koronavirüsten etkilenen her bir kişi, virüsü iki ya da üç kişiye bulaştırıyor.
Ancak bu tamamen ortalama bir sayı. Bazı kişiler virüsü kimseye bulaştırmazken, bazıları çok daha fazla kişiye bulaştırabiliyor.
Virüs hızla yayıldığında etkisi ne kadar büyük oluyor?
Çok büyük olabiliyor; bir salgında büyük rol oynayabiliyorlar.
2015 yılındaki bir hızla yayma vakasında, başka bir koronavirüsten kaynaklanan Ortadoğu Solunum Sendromu (Mers) hastası bir kişi, 82 kişiye bulaştırdı.
Batı Afrika'daki Ebola salgınında da vakaların büyük çoğunluğu (yüzde 61'i) az sayıdaki hastadan (hastaların yüzde 3'ü) kaynaklandı.
King's College Üniversitesi'nden Doktor Nathalie MacDermott, "Virüs, Haziran 2014'teki bir cenazede 100'den fazla kişiye bulaştı" diyor.
Neden bazı insanlar daha fazla kişiye bulaştırıyor?
Bazı kişiler sadece daha fazla insanla temas halinde oluyor - bu bazen işlerinden, bazen de yaşadıkları yerden kaynaklanyor. Bu da kendileri belirtileri göstermese bile, hastalığı daha fazla bulaştırabildikleri anlamına geliyor.
Londra Hijyen ve Tropik Hastalıklar Okulu'ndan Doktor John Edmunds, "Çocuklar bu konuda etkili. Okulları tatil etmek bu nedenle iyi bir önlem olabilir" diyor.
Edinburgh Üniversitesi'nden Profesör Mark Woolhouse, "Seks işçileri HIV virüsünün yayılmasında oldukça etkiliydi" diye konuşuyor.
Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu'ndan (SARS) muzdarip insanları tedavi eden hastaneler, aynı zamanda hastalığın yayılma merkezlerinden birine dönüştü.
Çünkü en kötü durumdaki hastalar aynı zamanda en fazla bulaştırıcı özellik taşıyan kişiler haline geldi ve pek çok sağlık çalışanıyla temas halindeydiler.
Bir salgını nasıl değiştirdiler?
BBC'ye konuşan Doktor Edmunds, "Herhangi bir salgının başında, ki bu virüsün yayılmaya çalıştığı bir dönem oluyor, büyük rol oynuyorlar" diyor.
Koronavirüs de dahil olmak üzere yeni salgınların çoğu hayvanlardan kaynaklanıyor.
Virüs ilk hastaya bulaştığında, hastalık yaygın bir salgına dönüşmeden önce sönümlenebilir.
Ancak virüsü hızlı yayan bir kişiye bulaşırsa, salgının artmasına yol açıyor. Vakalar diğer ülkelere yayıldığında da aynı şeyler yaşanıyor.
Doktor MacDermott, "Virüsü hızla başkalarına bulaştıran kişiler birbirlerine yakın bulunuyorlar salgını kontrol altına almanız zorlaşacaktır" diyor.
Virüsü hızla yayanlar varsa koronavirüsü durdurmak için ne yapmak gerek?
Yeni koronavirüste bu tür kişilerin ortaya çıkması sürpriz olmayacaktır ve hastalığın kontrol altına alınmasına ilişkin önlemleri büyük ölçüde değiştirmeyecektir.
Şu anda belirtileri gösteren vakalara ve onların öncelikli olarak iletişim kurdukları kişilere bağımlı durumdayız.
Bu virüsü hızla yayan kişinin suçu mu?
Geçmişte, virüsü hızla yayan kişiyi şeytanlaştırma eğilimi vardı.
"Tifo Mary" olarak bilinen İrlandalı aşçı Mary Mallon (1869-1938), herhangi bir belirti göstermeden ve bilmeden tifoyu başkalarına bulaştırdı, ömrünün çok önemli bir bölümünü sürgünde geçirdi ve karantinaya zorlandı.
Gerçekte, bu hastanın hatası değil.
Doktor MacDermott, "Kullandığımız dile dikkat etmeliyiz" diyor ve ekliyor:
"Yanlış hiçbir şey yapmadılar, bu kendi hataları olmadan kaptıkları bir enfeksiyon.
"Muhtemelen çok korkuyorlar, sevgiye ve şefkate ihtiyaçları var."
