Depremler birbirini tetikliyor mu?

Ahmet CİRİK / AHT

Depremler Japonya, Rusya, Çin, Papua-Yeni Gine, Endonezya'da yoğunlaştı. İran'ın Sistan-Belucistan eyaletinde 16 Nisan tarihinde meydana gelen 7.8 büyüklüğündeki depremin ardından dünyanın çeşitli bölgelerinde art arda sarsıntılar yaşandı. Aynı bölgede çok sayıda artçı sarsıntı olurken, hemen her gün özellikle Asya kıtasında 6 ya da 7 büyüklüğünde depremler meydana geldi. Depremler özellikle Japonya, Rusya, Çin, Papua-Yeni Gine, Endonezya'da yoğunlaştı. Bir hafta içinde Deprem fırtınasını andıran sarsıntılar, "depremler birbirini tetikliyor mu?" sorusunu akıllara getirdi. Uzmanlara sorduk.

'Tetikleme değil, ispatı yok'

İTÜ Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haluk EYİDOĞAN:

AYNI fay hattında üzerinde gerçekleşen deprem, bir başka depremi tetikleyebilir. Ancak birbirlerinden uzakta, farklı fay hattında, aynı sistem üzerinde olmayan depremlerin birbirini tetiklediğini söylemek yalnızca iddiadır. Bu tür depremlerin birbirini tetiklediğine dair elimizde bilimsel olarak ispatlanmış bir veri yok. Bunun için mekanik ve jeofiziksel izah olması lazım. Bir tanesi İran-Pakistan sınırında, diğeri Çin'in Siçuan eyaletinde gerçekleşti. Dünyada her yıl 6'dan büyük 150, 7'den büyük 15-20 civarında deprem oluyor. Tetiklemeler değil, mevcut yerin tektonik yapısının bu depremleri üretiyor.

'Dolaylı bir etkiden söz edilebilir'

İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Böl. Öğr. Üy. Yrd. Doç. Dr. Oğuz GÜNDOĞDU:

DEPREMİN doğrudan tetikleme anlamında gücü yok ancak İran hattı sıkışınca Türkiye ve Avrupa'da sıkışmalar meydana geliyor, dolaylı bir etkiden söz edilebilir. İran depremi Çin'deki depremi tetiklemez. Çünkü sistemleri farklı ve aynı fay hattı üzerinde değiller. İki depremin arka arkaya olması rastlantı. İran'daki depremin Çin depremini tetiklediğine yönelik bilimsel bir ispat ortaya konulamaz. Aynı fay hattı ve sistem üzerinde olması gerekiyor. Örneğin Türkiye'de 17 Ağustos depremi, Marmara ve çevresini tetikledi. Düzce depremi bunun sonucunda meydana geldi ve hatta bugünkü depremler için bile tetikleyici oldu.

'Yalnızca 150 kilometrelik bir çerçeveyi etkiler'

Yıldız Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Şükrü ERSOY:

Dünyanın en genç dağ kuşağı Avrupa'dan Endonezya'ya kadar olan Alp-Himalayalar dağ kuşağı, kıtaların sıkıştırmasıyla oluşmuştur. Bu sıkıştırmalar ile birlikte hem dağ oluşumu hem depremler meydana geliyor. Türkiye de İran da bu kuşağın içerisinde ancak İran depremi Türkiye'de bir depremi tetiklemez. Yakın çevresinde 100-150 kilometrelik bir çerçeveyi etkiler. 1999'daki Gölcük depreminin, birkaç ay sonraki Düzce depremini tetiklemesi gibi.

'Birbirlerinden uzaktalar etkilemez'

İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aral OKAY:

İRAN ve Çin'deki depremler birbirini etkilemeyecek kadar uzaktalar. Depremler belirli yakınlıkta olduğu bölgelerde yeni depremleri tetikler. Dünyanın deprem kuşağına girdiğinden daha doğrusu deprem kuşağı diye bir kavramdan bahsedemeyiz. İran ve Türkiye Alp-Himalayalar kuşağında olmasına rağmen İran depremi Türkiye'de de bir depremi tetikleyemeyecek kadar uzakta. Türkiye'de ayrı bir deprem meydana gelebilir ama bunun sebebi İran depremidir denilemez.

'Levha hareketleri hızlandığında depremler artar'

İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Naci GÖRÜR:

DEPREMLERİN birbirini tetiklemesi aynı fay kuşakları içerisinde ise söz konusu olur. Aksi takdirde farklı fay hatlarındaki depremler birbirini etkilemez. Son günlerde peş peşe depremlerin olması herhangi bir özel duruma işaret etmiyor. Dünyada levha hareketleri zaman zaman hızlanır zaman zaman yavaşlar. Levha hareketleri hızlandığında depremlerde artış görülür. Ortadoğu'da Arap levhası, Hint levhası Afrika levhası, Anadolu levhası gibi levhalar var. Bunların hareketleri söz konusu olduğu için depremler meydana geliyor. İran'daki depremin Türkiye ile doğrudan ilişkisi yok. Ülkemizde herhangi bir depremi tetiklemez.

'3 bin km mesafeyi bile tetikler'

İstanbul Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Osman ÖNCEL:

YAPILAN çalışmalar sonucunda depremlerin birbirini tetiklediği ortaya çıktı. Deprem olan bölge, kendisinden 3 bin kilometre uzaklıktaki bölgede bir başka depremi tetikleyebilir. Özellikle sıcak suların bulunduğu, fay hatlarının ve volkanik alanların olduğu yerler de depremi tetikliyor. Bu depremler yer kürenin soğuk kısımlarında olmuyor. 2002 yılında meydana gelen Alaska'daki Denali depremi, 3000 km uzaklıkta volkanik bir yer olan Utah'ı etkiledi ve o bölgede depremler meydana geldi. Depremler 150 kilometrelik alanları etkiliyorsa buna 'Yakın Mesafeli' veya 'Statik Tetikleme', 3 bin kilometrelik alanları etkiliyorsa 'Uzak Mesafeli' veya 'Dinamik Tetikleme' deniyor. Ülkemizde Gölcük depremi 'Statik Tetikleme'ye yol açtı ve Düzce depremi meydana geldi.

'7 ve üzeri depremlerde bu risk hep var'

İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet ERCAN:

HER büyük depremden sonra yer serbest hareketlere geçer. Sarsıntı dalgaları depremden 3 ila 15 gün sonuna kadar yer kabuğunun her noktasında dolanır. Biriktirip şişirir aynı zamanda yeri burkar. Yerin herhangi bir noktasında bir kırıkta taşma noktasına kadar gerginlik varsa deprem şeklinde boşalmaya neden olur. Volkanik alanlarda yanardağları etkiler. 7 ve üzeri depremlerde bu risk her zaman oluşur. İran depreminden sonra yer avkulanmayı (yerin kırılıp yoğrulması) halen sürdürüyor. Yeni büyük depremler görebiliriz. İlk 15 gün tetikte olunması gerekiyor.

'9 büyüklüğünde depremi tetikleyebilir ama ıspatlanamadı'

İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Okan TÜYSÜZ:

HENÜZ ispatlanmayan bir görüşe göre 9 şiddetini aşan depremler çok uzaklarda meydana gelecek bir depremi tetikleyebiliyor. Bu şu an için bir iddiadan ibaret. Asıl olarak bir depremin bir başka depremi tetiklemesi için aynı faylarda veya birbirine bitişik faylarda olması gerekiyor. İran ve Çin'in arasında binlerce kilometre var. Dolayısıyla bitişik faylarda olmaları söz konusu değil.