Sinemacıların vazgeçemediği 10 roman

Frankenstein'in canavarının yer aldığı tüm filmleri tespit etmek kuşkusuz çok daha zor... Popüler kültürdeki Frankenstein imajını borçlu olduğumuz film, hiç kuşkusuz Boris Karloff'un oynadığı 1931 yapımı “Frankenstein”... Mary Shelley'nin Frankenstein'in öyküsünü bulduğu gecenin hikâyesini anlatan “Gothic” (1986) filmiyle, Kenneth Branagh'ın orijinal esere sadakatiyle öne çıkan “Mary Shelley's Frankenstein” (1994) filmlerini de bir yere not etmek gerekiyor.

En iyi film uyarlaması: Mel Brooks'un imzasını taşıyan 1974 yapımı “Genç Frankenstein” (Young Frankenstein) kuşkusuz en sadık uyarlama değil; ama en komik ve yaratıcı olanlarından biri...

Oliver Twist 1839

19'ncu yüzyılın en büyük romancılarından biri olarak kabul edilen İngiliz yazar Charles Dickens'ın 1837 – 1839 yılları arasında seriyal olarak yayımlanan eseri “Oliver Twist; or, the Parish Boy's Progress”in ilk film uyarlamasının çekildiği tarih, kayıtlarda 1912 olarak geçiyor.

Sonraki yıllardaki gerçekleşen film ve televizyon uyarlamalarının eksiksiz bir listesini çıkarmak zor. Oliver Twist adlı bir yetimin Londra'daki yaşam mücadelesini anlatan romandan esinlenerek çekilen tüm filmlerin sayısını bulmak ise imkânsız... Son seyrettiğimiz uyarlamalardan biri ünlü yönetmen Roman Polanski'nin 2005 tarihli filmiydi...

En iyi film uyarlamaları: 1948 tarihli David Lean filmi “Oliver Twist” genelde en iyi uyarlama olarak kabul edilir. Öte yandan, 1968 tarihli, Carol Reed'in yönettiği “Oliver!” adlı müzikalin daha iyi olduğunu iddia edenlerin sayısı da az değil. “Oliver!” 1969 yılında film ve yönetmen dahil 5 Oscar birden kazanmıştı.

Bir Noel Şarkısı 1843
(A Christmas Carol)

Charles Dickens'ın novella formatındaki kitabı, 1843 yılında Londra'da yayımlandı. Dickens'ın kitabı yazdığı dönemde İngilizler Noel kültürünü yeniden keşfediyorlardı. Dickens, çocukluğunun özlemlerini dile getirir şekilde Noel ruhuna bir övgü olarak tasarlamıştı kitabı. Eser, yaşlı, yalnız ve huysuz Ebenezer Scrooge'un öyküsünü anlatır. Scrooge hali vakti yerinde varlıklı bir adam olmasına karşın Noel'i kutlamaya karşı çıkar... Ama Noel döneminde onu ziyaret eden ruhlar, her şeyi değiştirir ve Scrooge, yardımsever, iyi kalpli birine dönüşür.

“Bir Noel Şarkısı”, Noel ruhunu ele alması nedeniyle Batı dünyası için duygusal bir önem taşır... Sayısız tiyatro, televizyon ve resimli roman uyarlamasının yanı sıra sinemacıların da yoğun ilgi gösterdiği eserlerden biridir. Sinemaya ilk olarak 1901'de kısa film olarak uyarlanmıştı. 1940'lı yıllara kadar en az 10 kez sinemaya uyarlanması bile gördüğü ilgiyi açıklar. Son olarak, başrolünde Guy Pearce'ın oynadığı mini dizi formatında bir TV uyarlaması olarak seyircilerle buluştu.

En iyi film uyarlaması: Robert Zemeckis'in yönettiği, “A Christmas Carol 2009”, “performans yakalama” tekniğiyle çekilmiş gösterişli bir animasyon olmasının yanı sıra esere getirdiği yorumla da öne çıkar.

Üç Silahşörler 1844
(Les Trois Mousquetaires)

Fransız yazar Alexandre Dumas'nın romanı 1844'de yayımlandı. 1625 - 1628 tarihleri arasında geçen roman, tarihi macera türündeydi. Roman, Üç Silahşörler olarak anılan Athos, Porthos ve Aramis'e katılmak isteyen D'Artagnan adlı genç bir adamın serüvenlerini anlatıyordu. Dumas, romanda Eski Rejim'in adaletsizlikleri, zalimlikleri ve anlamsız uygulamalarını eleştiriyordu. Yayınlandığı dönem itibarıyla politik bir romandı çünkü o yıllarda cumhuriyet ve monarşi yanlıları arasında keskin bir çatışma yaşanıyordu.

“Üç Silahşörler”, sinemaya ilk kez Fransa'da 1903 yılında uyarlandı. 1921 yılında dönemin Hollywood starı Douglas Fairbanks'ın oynadığı “Three Musketeers” yedinci film uyarlamasıydı... Sonraki yıllarda dünyanın farklı ülkelerinde öyle çok uyarlaması çekildi ki bunların kaydını tutmak pek kolay değil. Ama internetteki kaynaklara göre -şimdilik kaydıyla- son “Üç Silahşörler” uyarlamasını 2013 yılında Rusların çektiğini söyleyebiliriz.

En iyi film uyarlamaları: Üstünde anlaşılmış bir filmden söz etmek zor... 1993 tarihli Hollywood yapımı “The Three Musketeers” ve başrolünde Leonardo DiCaprio'nun oynadığı 1998 yapımı “The Man in the Iron Mask” seyirci nezdinde başarılı ama eleştirmenlerin prim vermediği filmler. Richard Lester'ın yönettiği 1973 yapımı film ile Gene Kelly'nin oynadığı, George Sidney'in yönettiği “The Three Musketeers”in biraz daha öne çıktığı söylenebilir.

Büyük Umutlar 1861
(Great Expectations)

İngiliz yazar Charles Dickens'ın üç ciltlik bir kitap olarak 1861'de yayımlanan romanı, Pip adlı yetim bir çocuğun büyüme öyküsünü anlatır... Gizemli destekçisi sayesinde taşrada demirci çırağıyken kendini Londra'da zenginlerle düşüp kalkarken bulan Pip'in beyefendi olma arzusunun kökeninde büyük bir aşk vardır... Sinemacıların en sevdiği Dickens romanlarından biri daha...

Film ve televizyon uyarlamalarının sayısı şimdilik 18'i buluyor... BBC yapımı mini dizileri bir yana bırakırsak sinemadaki en sadık uyarlamalarından birisini 2012'de Mike Newell'in yönetmenliğinde seyretmiştik. Alfonso Cuaron'un romanı günümüze uyarlayan 1998 tarihli versiyonu da gösterime girdiğinde olumlu tepkiler almıştı.

En iyi film uyarlaması: İngiliz sinemasının büyük ustası David Lean imzası taşıyan “The Great Expectations” (1946), geçip giden yıllara rağmen etkileyici siyah beyaz görüntüleri ve romanı ele alışıyla hâlâ en iyi uyarlama olarak kabul ediliyor.

Sefiller 1862
(Les Misérables)

Sadece Fransız edebiyatının değil genel olarak 19. yüzyıl edebiyatının da klasik eserlerinden biri olarak kabul edilen “Sefiller”, 1862 yılında yayımlandı. Victor Hugo, romanda eski mahkûm Jean Valjean'ın odağında olduğu, birçok karakterin yer aldığı uzun soluklu bir hikâye anlatır. 1815'de başlayan roman, 1832 yılında Paris'teki isyan olaylarına kadar uzanır. “Sefiller”, ilk yayımlandığı dönemde eleştirmenlerden ziyade okurlar tarafından sevilmiş ve daha sonra birçok dile çevrilerek bir dünya klasiği olmayı başarmıştı. Adalet sistemini temsil eden katı ve kibirli Javert, bir din adamının bağışlayıcı tutumuyla bütün hayatı değişen Jean Valjean ve yoksul Fantin gibi karakterler kuşkusuz sinemacıların da dikkatinden kaçmadı.

Sinema sanatının öncüleri olarak kabul edilen Lumiere kardeşlerin 1897 tarihli, bugün kopyası bulunmayan “Sefiller” adlı bir filmi var... Hollywood'un yaptığı en son uyarlama ise Tom Hooper'ın yönettiği görkemli bir müzikaldi. 1967 yılında Türkiye'de çekilmiş bir “Sefiller” uyarlaması olduğunu da belirtelim.

En iyi film uyarlamaları: Efsane Fransız oyuncu Jean Gabin'in Jean Valjean'ı canlandırdığı, vaktiyle TRT ekranlarında da karşımıza gelmiş olan 3 buçuk saatlik “Les miserables” (1958) en iyilerden biri olarak öne çıkar. Bazı sinefiller ise 4,5 saat süren 1934 tarihli Fransız filmini tercih ederler...

Alis Harikalar Diyarında 1865
(Alice's Adventures in Wonderland)

İngiliz yazar Charles Lutwidge Dodgson'un Lewis Carroll takma adıyla yazdığı roman, 1865'de yayımlandı. Wikipedia'da listelenen film ve televizyon uyarlamalarının sayısı 40'ı geçiyor... İlk film uyarlaması 1903 tarihli... Sadece sessiz dönemdeki uyarlamaların sayısı 3'ü buluyor. İlk sesli uyarlama ise 1931'de geliyor. Uyarlamaları kabaca ikiye bölmek mümkün. Bir yanda, çocuk seyircileri temel alan aile filmleri; diğer yanda ise yetişkinlerin de ilgisini çekecek uyarlamalar... Tim Burton'ın çektiği “Alice in Wonderland” (2010), bu iki geleneği birleştirmesiyle öne çıkıyor.

Burton 2016'da “Alice Through the Looking Glass” ile bir devam filmi de çekmişti. “Serbest uyarlama” derken usta Fransız yönetmen Claude Chabrol'un içinde tavşanlar ve kediler olmayan 1977 yapımı “Alice ou la derniere fugue” adlı Hitchcock tarzı gerilim filmini unutmamak gerek. En iyi film uyarlamaları: Eleştirmenleri temel alırsak Çek yönetmen Jan Svankmajer'in 1988 tarihli “Alice” adlı uyarlaması gelmiş geçmiş en karanlık ve tuhaf yorumlardan birisi olarak kabul ediliyor... Sovyet yönetmen Efrem Pruzhanskiy'in 1981 yapımı, orijinal adı “Alisa v strane chudes” olan 30 dakikalık animasyon da bazı kaynaklarda en iyi uyarlamalardan biri olarak gösteriliyor.

Anna Karenina 1878

Rus yazar Leo Tolstoy'un romanı kitap olarak ilk kez 1878'de yayımlandı. Bir dergide bölümler halinde yayımlanması ise 1873 – 1877 yılları arasında gerçekleşmişti. Evli ve çocuklu Anna Karenina'nın toplumun önyargılarını ve kocasının uyarılarını boşverip Vronsky ile yaşadığı aşkın öyküsünü anlatan eser, gelmiş geçmiş en iyi romanlardan biri olarak kabul ediliyor.

Sinemaya defalarca uyarlandı. Seyrettiğimiz son uyarlama İngiliz Joe Wright'ın imzasını taşıyan 2012 yapımı filmdi. Her şeyi değişen tiyatro dekorları önünde anlatan bu biçimci deneme, olumlu eleştiriler almıştı...

En iyi film uyarlamaları: Başrolünde Greta Garbo'nun oynadığı 1935 tarihli film bugün bir klasik olarak kabul ediliyor. Vivien Leigh'nin oynadığı, Julien Duvivier'nin yönettiği 1948 versiyonu için de aynısı geçerli. Rusların çektiği 145 dakikalık 1967 yapımı filmi de bir yere not etmekte yarar var.

Sherlock Holmes 1887

İngiliz yazar Sir Arthur Conan Doyle'un yarattığı özel dedektif karakteri Sherlock Holmes ilk olarak 1887 tarihli bir baskıda okurların karşısına çıkmış, 1891'de The Strand Magazine adlı dergide yayımlanan “A Scandal in Bohemia” adlı öyküyle de popüler olmuştu. Daha sonraki yıllarda romanları da çıktı. Öykü ve romanların çoğunun anlatıcısı Holmes'un arkadaşı Dr. Watson'dı... “Sherlock Holmes”un sahne, radyo, film, televizyon ve yayıncılık dünyasındaki diğer bütün uyarlamalarının sayısının 25 bini geçtiği iddia ediliyor. Bir dakika uzunluğundaki ilk film 1900 tarihli...

Son dönemdeki en popüler Sherlock Holmes uyarlamaları arasında Guy Ritchie'nin yönettiği Robert Downey Jr'ın oynadığı 2009 ve 2011 tarihli iki film sayılabilir. Benedict Cumberbatch'in BBC yapımı geniş hayran kitlesine sahip “Sherlock” dizisini de unutmayalım.

En iyi film uyarlamaları: Aklıma gelen ilk film Guy Ritchie'nin 2009 tarihli “Sherlock Holmes”u... Ama 1939 tarihli “The Hound of Baskervilles”in bugün bir klasik olarak kabul edildiğini belirtmem gerek. Son olarak, bir kısım eleştirmenin çok sevdiği, Bill Condon'un yönettiği, Ian Mc Kellen'in hafızasını kaybetmeye başlayan Sherlock Holmes'u canlandırdığı 2015 yapımı “Mr. Holmes”un da adını analım.

Dracula 1897

İrlandalı yazar Bram Stoker'ın “Dracula” adlı eseri 1897'de yayımlanır. Vampirlerin kökeni belki daha eskidir ama sinema sanatı başta olmak üzere 20'nci yüzyıl popüler kültürünü derinden etkileyen vampir imgesinin asıl olarak Bram Stoker tarafından tasarlandığı kesindir... Dracula uyarlamalarının tam listesini tutmak mümkün değil. Telif hakları nedeniyle Almanlar, 1920'li yıllarda ona Nosferatu adını verir. Türkçe'ye Ali Rıza Seyfi'nin kazandırdığı romanın 1953'de “Drakula İstanbul'da” adlı bir Türk filmine vesile olduğunu da hatırlatalım.

Dracula yıllar içinde orijinal halinden öylesine uzaklaşmıştı ki Francis Ford Coppola 1992 tarihli filminin ismini “Bram Stoker's Dracula” olarak belirlemişti. Son dönemin en popüler Dracula uyarlamasının, başrolünde Claes Bang'in oynadığı BBC yapımı mini TV dizisi olduğunu belirtelim.

En iyi film uyarlamaları: Yeni kuşaklar ve İngiliz – Amerikan eleştirmenleri, genellikle Coppola'nın “Bram Stoker's Dracula”sının en iyi uyarlama olduğunu düşünürler. Başrolünde efsanevi aktör Christopher Lee'nin oynadığı “Horror of Dracula” (1958), üstünde herkesin anlaştığı bir klasiktir. Benim kişisel olarak en sevdiğim uyarlama ise 1921 tarihli F.W. Murnau'nun yönettiği “Nosferatu”dur.