Virüs öncesinin bile üzerine çıktı
Haziran ayına ait ilk tüketim endeksi Bloomberg HT Tüketici Beklenti Ön Endeksi yayımlandı. Nisan ayında 73.55’e indikten sonra mayısta 82.40’a yükselen endeks haziranda 13 puan ve yüzde 15 artışla 95.14 düzeyine çıktı. Nötr seviyesi olan 100 düzeyine ise daha 5 puan kaldı.
-Bu da önemli gelişme. Çünkü tüketimde düzey olarak normalleşmeye çok az kalmış demek ki.
-İşsizliğin yüksek olduğu bir dönemde tüketici güveninde normal düzeyi yakalamak önemli bir gelişme. Demek ki normalin üstüne çıkan alanlar var.
-Çünkü yaygın işsizlik, gelir kaybıyla birlikte tüketimden kesilmesi sonucunu doğuruyor. Zaten tüketici güven endeksleri içinde istihdam beklentileri de yer alıyor.
-İstihdamdaki kayıplara rağmen ne oldu da haziranda Tüketici Güveni Endeksi’nin normale dönmesine ramak kaldı?
TÜKETİM NASIL GERİ DÖNDÜ?
-En başta Türk Lirası faizleri düştü. Konut, taşıt, ticari kredi faizleri mevcut enflasyonun altına bile indi. Vadeler ve taksitler uzatıldı. Kredi kullanarak konut, taşıt, mobilya, beyaz ve kahverengi eşya almak cazipleşti.
-Zaten bunun sonucudur ki kredilerde tam bir patlama yaşanıyor. Yurtiçi yerleşiklere kullandırılan kredilerin hacmi 2.5 trilyon liradan 5 ayda 3.0 trilyon liraya yükseldi.
-Bir de parayı ve tasarrufu tüketime, harcamaya, finansal sistem dışına doğru itici faktörler var. Mevduatta yüksek oranlı negatif faiz uygulaması netleştikçe ve bu işin giderek yerleşeceği anlaşıldıkça para gayrimenkul, otomobil, tekne, karavan, ev içi yenileme ve mobilyaya gidiyor. Bunların bazıları yatırım, bazıları tüketim malları veya alanı.
-Bu eğilimlerin ortaya çıkmasında korona virüsün de etkisi var. Salgın nedeniyle toplu taşımadan kaçınarak mümkünse otomobille yolculuk yapmak bir tercih. Tekne tercihi de aynı hassasiyetin sonucu. Artık kıyıda köşede kalmış tekneler bile ikinci elde alıcı buluyor.
-Bu çerçevede yazlık konutlar da yeniden revaçta.
-Tarım arazileri de, koronavirüs ile gıdanın stratejik öneminin anlaşılmasıyla yeniden alıcı buluyor.
NİSANDA KONUT FİYATLARI NİYE ARTAR?
-En canlı alan ise düşen mevduat faizlerinin etkisiyle konut tarafında yaşanıyor. Hatta Türkiye ekonomisinin de, dünya ekonomisinin de dibe vurduğu, en az konutun satıldığı nisan ayında bile, konut fiyatları Türkiye ortalamasında yüzde 1.7 arttı. Son bir yıllık konut fiyat artışı da yüzde 17.7’ye vardı.
-Satışlardaki azalmanın hız kestiği mayısta fiyat artışının sürmesi beklenebilir. Bu ay ise konut satışlarının tam bir patlama yaşayarak 130 bin civarına yükseleceği ve Haziran rekoruna ulaşacağı tahmin ediliyor. Bakalım fiyatlar ne olacak?
-Faiz düşüşü ve krediler hane halkını tüketime doğru çekiyor. Korona sonrasında da tüketimi tetikleyici etkisi yüksek.
-Hane halkının harcamasını kıstığı alanlar olarak geriye giysi, turizm, uçakla seyahat, sosyalleşme, dışarıda yeme-içme-eğlence, kültür ve sanat faaliyetleri kalıyor.
V TİPİ TOPARLANMANIN ŞARTI
-Normalleşmenin başlaması yanında düşen faizlerden dolayı tüketim canlandı ve koronavirüs öncesine döndü bile. Hatta Bloomberg Endeksine göre virüs öncesinin de üzerine çıktık. Endeksin 95.14 olan haziran düzeyi, korona öncesinde şubatta 78.6, martta 75.0 idi. Haziran itibariyle korona öncesinin ciddi üzerindeyiz.
-Endeks son olarak Temmuz 2018’de 97.70 ile bugünkü seviyesinin üzerindeydi. Yani haziran değeri son 2 yılın en yükseği.
-Tüketimdeki artışın bir süre sonra üretime yansıması beklenebilir. Devamı da geldiğinde iç tüketim artışıyla ekonomik daralmadan çıkışın yolu açılır. Eğer başka bir gelişme veya virüsün yeniden tırmanmasıyla canlanmanın önü kesilmezse ekonomide V tipi toparlanma mümkün olabilir. Bugünkü canlanmanın devamının gelmesi halinde gidilecek yol V’nin ikinci ayağı.
CANLANMA YAZ AYLARINDA SÜRER Mİ?
-Kritik soru ise talebin devamı gelir mi?
Şartlar fazla değişmezse talebin devamı gelebilir. Kısmen birikmiş veya geciktirilmiş talebin tarihi düşük faizler ve patlayan kredilerle buluşması söz konusu. Bu buluşma da herhalde aylarca sürebilir, saman alevi gibi parlayıp sönmez. Kur kontrol altında ve faizlerde tersine bir hareket de beklenmiyor.
-Yaz aylarında talep devam etmesine eder de sonrasında giderek hız kesebilir. Çünkü birikmiş talep doyurulmuş olur. Borçlanmanın bir sonu var ve talep canlanması fiyatları etkileyebilir. Aynen konut fiyatlarında yaşadığımız gibi. Bu da alıcıları beklemeye itebilir.
EYLÜL SORGULAMA AYI
-Bütün bunlardan dolayı eylül ayı gelince yeni bir sorgulama dönemi başlayabilir. Öncelikle o zamana kadar gündemden düşmemişse dünyada virüsün nasıl seyredeceğine bakılır. Okulların açılması, işbaşı yapılması, tatil dönüşü ve havaların soğuması ile korona virüste ikinci dalga başlar mı diye sorgulanır.
-Eğer virüsün seyrinde bugünkünden daha iyi bir durumda isek, ilaç veya aşı da kışa doğru yetişecek gibiyse karşılaşacağımız sorunlar daha az demektir. Gerisi ülkeyi ve ekonomiyi yönetenlere ve neye niyetleneceklerine bağlı olacak gibi.
