İşler kesatken borçları nasıl azalttık?

Son bir yılda yurtiçi finans dışı kredileri 963 milyar lira arttı. Artış oranı yüzde 40. Böylesi yüksek artışa 2010 ve 2011 yıllarında bile ulaşılmamıştı.

Kredi artışı doğrudan yatırımlara pek gitmedi. Buna ortam pek uygun değildi. Ekonominin talep tarafı zayıf, ihracat olanakları kısıtlı ve kapasite kullanımları düşüktü.

-Nitekim geçen yılın ikinci yarısı ile bu yılın ilk yarısında GSYH rakamlarından yatırımların artmadığını, düşüş kaydettiğini belirtelim. Geçen yılın üçüncü çeyreğinden başlayarak sabit sermaye oluşumu zincirlenmiş hacim endeksiyle yüzde 4.8, yüzde 3.5, yüzde 0.1 ve yüzde 0.8 daraldı.

PARA NEREYE GİTTİ?

-Para doğrudan yeni yatırımlara gitmediyse nereye gitti?

-Kredi artışı ile piyasaya çıkan paranın, reel veya finansal piyasalarda getiri arayışına girdiğini, borsa ve mevduat hariç diğer enstrümanlardan yüksek kazançlar elde ettiğini gördük.

-Bazıları da borç kapatma yoluna gitti. Yurtiçi bankalardan ucuz krediyi alanlardan bazıları kur riski taşıyan yurtdışı borcunu kapatma veya azaltma yoluna gitti. Çek ve senet borçlarını kapattı. Bireyler de eline geçen imkanlarla borçlarını azaltmayı tercih etti.

-Bunu somut verilerle ortaya koyalım ve sıralayalım. Rakamlar hep son veri itibariyle ve son bir yıllık olarak alındı.

YURTİÇİKREDİLER % 40 ARTTI

-Öncelikle son bir yılda yurtiçine finans dışı kesime kullandırılan kredi yüzde 39.5 artışla 2 trilyon 441 milyar liradan 3 trilyon 405 milyar liraya çıktı. Stokun içinde ticari ve KOBİ kredileri ile tüketici kredileri de var.

DIŞ BORÇLARI % 12 AZALTTILAR

-Şirketler yurt içinde bankalardan borçlanırken, yurtdışı borçlarını azaltma yoluna gitti. Buna ilişkin son veri yıl ortası itibariyle yayımlandı.

-Geçen yılın ortasında 157.7 milyar dolar olan şirketlerin dış borç stoku bu yılın ortasında 138.9 milyar dolara indi. Şirketlerin dış borcu bir yılda 18.8 milyar dolar ve yüzde 12 düzeyinde azaldı.

KARŞILIKSIZ ÇEK YARI YARIYA DÜŞTÜ

-Karşılık çek rakamları eylül itibariyle açıklandı. 9 aylık dönemde karşılıksız çıkan çek tutarı geçen seneki 22.4 milyar liradan 10.4 milyar liraya indi. Azalma yüzde 53.4.

-Karşılıksız çıkan çeklerin toplam tutara oranı yüzde 2.6’dan yüzde 1.5’e indi. Ödenmeyen çeklerde ilk kez bu denli hızlı düşüş yaşanıyor.

Üstelik işler kesatken.

-Ancak pandemiye rağmen 9 aylık dönemde çek kullanımı azalmadı. Tutar bazında 695.5 milyar lira ile geçen yılın aynı döneminin yüzde 3.8 üzerine bile çıktı.

SENET PROTESTOSU % 43 AZALDI

-Protesto edilen senet tutarı da ağustos itibariyle son bir yılda 6 milyar lira azalarak 14 milyar liradan 8 milyar liraya indi. Buradaki azalma da yüzde 43.

Senetlerde düşen protesto oranı, çeklerin karşılıksız çıkmasındaki azalmayla paralellik gösteriyor.

BORÇLAR ÖDENİYOR

-Borcunu ödememiş kişi sayısında da yüzde 55’lik düşüş meydana geldi. 8 aylık dönem itibariyle geçen yıl 1 milyon 86 bin kişi olan borcunu ödememiş kişi sayısı, bu yıl aynı dönemde 486 bine indi. Azalma 600 bin kişi ve yüzde 55 düzeyinde.

“ZEHİR KUYRUKTADIR”

-Buraya kadar çok iyi de, nihayetinde iş düğümleniyor. Banka kredilerinin geri ödenmesinde durum ne diye bakılırsa işte burası karışık. “Zehir kuyruktadır” misali, tahsili gecikmiş alacaklar artıyor. İkinci kez yapılandırma isteyen büyük sermaye grupları bile ortaya çıkıyor. Normalde bütün risk, kredi verenin sırtına biniyor.

-Tahsili gecikmiş alacaklarda rakam olarak mutlak artış var. Ağustos itibariyle 133.2 milyar liradan 165.8 milyar liraya yükseldi. Bir yılda 32.6 milyar veya yüzde 24.4 arttı.

-Üstelik bu artış tahsili gecikmiş alacakların tanımı genişletilmesine, yaygın biçimde yeniden yapılandırma yapılmasına, bazı krediler yüzdürülmesine ve donuk alacak olmaktan çıkarılmasına rağmen gerçekleşti.

-Buna karşılık tahsili gecikmiş alacakların kredilere oranı yüzde 4.9’dan yüzde 4.5’e geriledi. Tanımı değiştirilmesine rağmen tahsili gecikmiş alacaklar yükselirken, oranın gerilemesi kredilerin daha hızlı artmasından kaynaklandı. Pay yüzde 24.4 artarken payda yüzde 39.5 artınca oran da haliyle geriledi.

GÖZ KAMAŞTIRAN TABLO!

-Tahsili gecikmiş alacaklara kadar sıralanan kalemler adeta göz kamaştırıcı bir tablo ortaya koyuyor. Ama görünüşte böyle.

-Gerçeğin ne olduğunu herkes biliyor. Üç çeyrek devam eden resesyondan çıktık ki, kaşımıza pandemi dikildi. Durgunluk üzerine durgunluk geldi. Bu zorluğu aşmak için, kamu bankaları öncülüğünde kredi atağı başlatıldı ve özel bankalar da buna zorlandı.

SORUN YER DEĞİŞTİRDİ

-Bir yılda krediler yüzde 40 ve 1 trilyon kadar artırıldı. Ancak işler güçler kesat olunca, alınan krediler bir yandan finansal piyasalarda ve gayrimenkulde getiri arayışına çıktı, diğer yandan borç kapatmaya yöneldi.

-Yani para kazanılarak, ciro ve kar artırılarak borçlar ödenmedi. Borçlar yeni ve daha uygun koşullu borçlanmayla çevrildi.

-Nihai yük de bankaların sırtına bindi. Sorun çözülmedi, yer değiştirdi.

-Bütün tarafları kurtaracak çıkış yolu ise bir an önce normalleşmeden ve istikrarlı büyümeye dön