Borsadan 73.5 milyar dolarlık özkaynak
1.5 yıl önce başkanı görevden alınıp faiz indirimine güçlü bir adım atılırken yurtiçi yerleşikler de başka alanlarda kazanç arayışına girdi.
-Hükümet faizi düşürürken, döviz kurunun da artmasını istemiyordu. Dövize yönelenlere iyi gözle bakılmazken borsanın yükselmesini sıcak karşılıyordu.
-Bu alanlardan biri borsaydı. Yerliler borsaya grup halinde gelmeyi ve küçük hisse senetlerine girmeyi tercih ettiler.
PİYASADAN SOYUTLANMA RİSKİ ALDILAR
-Bu yöntemle girdikleri hisse senedini hareket ettirebiliyor, yabancı ve büyük oyuncularla karşı karşıya gelmiyorlardı. Bir anlamda kendileri çalıp kendileri oynamak istediler, piyasanın geneli içine girmeyi tercih etmediler.
-Sonuçta piyasanın genelinden kendilerini soyutladılar ve yalnızlıklarıyla kaderleriyle baş başak kaldılar. Yalnızlık riskini aldılar.
-Faiz indirimlerinin başladığı Temmuz 2019’dan itibaren yerleşik yatırımcıların borsaya gelişleri kayda değer şekilde arttı. Yerli yatırımcı sayısı 1 milyon 150 binden Ocak 2021’de 2 milyona çıktı. 1.5 yılda sayı 852 bin ve yüzde 74 arttı.
KÜÇÜK OYUN BÜYÜK BAŞARI: 6 KATLIK FARK
-Yeni gelenlerin yöneldiği küçük hisse senetlerin yer aldığı BİST Tüm-100 Endeksi ki, biz buna BIST 100 dışı diyelim, 1.5 yılda yüzde 312 arttı.
-Aynı dönemde borsanın ana endeksi olan BİST 100 yüzde 49 yükseldi. Küçük hisseler büyük hisse senetlerine tam olarak 6 katı aşan bir fark attılar.
-Bankalarla fark elbette çok daha büyük ve karşılaştırmıyorum bile.
-Üstelik küçük şirketlerin bazıları zorda ve zararda, temettü verimliliği büyük şirketlerin dörtte biri düzeyinde. Kazançlarına göre fiyatları büyük hisse senetlerinden 10 kat daha yüksek.
-Küçük yatırımcılar küçük hisse senetlerine yönelip büyük kazanç mı elde ettiler?
-Karlarını realize edenler ve bu piyasaya bir daha gelmeyecekler için tespit doğru. Ama sayı kaçtır bilinmez. İnsan yüksek kar ettiği ve şansının iyi gittiği bir yere tekrar gelir.
SERMAYE ARTIRIMLARININ DİĞER YÜZÜ
-Halen hisse senetlerinde olan yatırımcılar ise şirketteki payını korumak için, sermaye artırımlarına katılmak ve yeni ödeme yapmak durumunda. Arkadaşımız Rahim Ak pandemi sürecinde kar ettiren 42 şirketin sermaye artırımları yoluyla küçük hissedarlarından 3.1 milyar lira topladığını veya toplayacağını yazdı. Toplam sermaye artırımı 6.2 milyar lira ama halka açıklıkları yüksek olduğundan bu kısma düşen pay yarıya yakın oluyor.
-Mali bünyeleri zayıfladığından ve enflasyon yükseldiğinden dolayı küçük, büyük fark etmez şirketlerin sermayelerini güçlendirmesi gerekir.
-Ama halka açıklığı yüksek şirketlerde bunun dozunun yüksek tutulması, örtülü kazanç aktarımı ile bütün yükün halka yüklenmesi söz konusu olabilir.
-İşte burada sermaye artırımına izin veren, küçük hissedarlar adına şirketi denetleyen, örtülü kazanç aktarımı olup olmadığını belirleyecek kurumun, SPK’nın devreye girmesi gerekir.
GÖZ KAMAŞTIRICI TABLO
-Şirketler borsadan veya sermaye piyasasından halka arz, ikincil halka arz ve sermaye artırımı yoluyla özkaynak temin ederler. Borçlanma araçları yoluyla da var ama şimdilik konumuz dışında.
-Rahim’in yazdıklarının üzerine Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’nin son 5 yıllık verileri yayımladı.
2015 kadar gerçekleşen rakamlar daha önce Hürriyet Gazetesi’nin borsa için hazırladığı özel eki “Dünyanın Borsası Borsa İstanbul” da yayımlanmıştı. 2014 sonuna kadar birincil halka arzlardan toplam 18.8 milyar dolarlık, ikincil halka arzlardan 15.7 milyar dolarlık ve sermaye artırımlarından 28.0 milyar dolarlık kaynak sağlandı.
-2016-2020 verisini de TSPB yayımladı. Biz araya 2015 yılını ekledik. Böylece 1986 yılından 2020 sonuna kadar borsanın sağladığı özkaynağı çıkardık. Ortaya da göz kamaştırıcı iyi bir tablo çıktı.
2020’DE 21.6 MİLYAR LİRA KAYNAK BORSADAN
-Öncelikle son yıla dikkat çekelim. 2020 şirketlerin pandemi ve yükselen enflasyon dolayısıyla karışık ve zor yılıydı. Bu yılda borsa şirketleri birincil halka arz, ikincil halka arz ve sermaye artırımlarında halka açık kısma düşen payıyla toplam 21.6 milyar lira kaynak sağladı. Bunun 1.1 milyar lirası ilk halka arzlardan, 20.4 gibi büyük kısmı sermaye artırımları ve ikincil halka arzlardan geldi.
-2020 rakamının dolar karşılığı ortalama kur üzerinden 1.1 milyar dolar. Rakamın yaklaşık 3 milyar dolardan 1.1 milyar dolara inmesinin nedeni ise borsadaki ortalama halka açıklığın yüzde 35 olmasından.
-Aynı rakam 2019’da 361 milyon dolar olurken 2018 yılında 965 milyon dolara vardı. TL’nin yüksek değer kaybı yaşadığı yıllarda şirketlerin sermaye artırımı da, özkaynak sağlama gereği de yükseliyor.
SON 5 YILDA 3 MİLYAR DOLAR
-Son 5 yılda borsa şirketlerinin halka açık kısımdan ve halka arzlardan sağladığı özkaynak toplamını 3.1 milyar dolar olarak hesapladık. Hesabı bitişikte yer alan TSPB’nin grafiğinden ve TL bazından ortalama dolara çevirerek yaptık.
-Aslında halka arz ve sermaye artırımları son yıllarda o kadar yoğun değil. Şirketler maliyeti düşük diye daha çok borçla işini döndürüyor. 500 büyük sanayi şirketinin kaynakları içinde borçların payı yüzde 70’e çıkarken, özkaynağın payı yüzde 30’a geriledi. Bu açıdan sanayi şirketleri bir ilki yaşıyor ve en yüksek borçluluk yapısıyla çalışıyor.
-Geçmişte halka arzlar daha yoğun ve büyük ölçekliydi. Çünkü borsaya yabancı ilgisi vardı. Bazı yıllarda halka arzlar 2-3 milyar dolara yükseldi. Hatta 2 milyar doları aşan Halkbank ve Türk Telekom halka arzları bile yapıldı.
460 ŞİRKET HALKA AÇILDI
-Borsanın faaliyete gösterdiği 35 yılda şirketlerin halka arzlar ve sermaye artırımlarının halka açık kısmına düşen paylar yoluyla 73.5 milyar dolar tutarında özkaynak sağladığını hesapladık.
-Bu tutarın 21.8 milyar doları birincil halka arzlardan sağlandı. 35 yılda toplam 460 şirket halka açıldı. Her yıla 13 halka arz düşüyor.
-İkincil halka arzlar ve bedelli sermaye artırımları yoluyla sağlanan toplam kaynak da 51.7 milyar doları buldu.
-Borsa 1986’da işlemlerine 40 şirketle başlamıştı. Yıllar içinde birleşenler, ayrılanlar, faaliyetine son verenler, bankalar battığı için batırılanlar ve iflas edenler oldu. Bugün itibariyle sayısı biraz karışık olmakla birlikte borsada 402 şirket var.
-Baştan 40 şirket vardı, 460 şirket daha eklendi, toplamının 500’e çıkması gerekirken 402’de kaldı. Arada beşte bir oranında fire var dikkat.
-Toplanan özkaynak tutarı hemen her yıla 2 milyar dolar gelecek şekilde 35’in iki katını biraz aşan tutarda 73.5 milyar dolar etti.
YABANCI ETKİSİ BÜYÜK
-Tabii halka açılmaların hepsi yurt içindeki yatırımcılara yapılmadı. Halka açılmaların da, toplanan 73.5 milyar dolarlık özkaynağın da ancak üçte biri yerleşik yatırımcılardan çıktı.
-Asıl arzlar yabancılara yapıldı. Hatta bir ara “halka değil yabancıya arz” deyimi iyi tutmuştu. Piyasanın yaklaşık 3’te 2’lik kısmını uzun dönem ellerinde tutan yabancılar halka arzlardan da benzer oranda pay aldı.
-Bu da aslında 73.5 milyar dolarlık özkaynağın yaklaşık 48 milyar dolarının yabancılar tarafından karşılandığını gösterir.
-Geçmişteki halka arzların büyüklüğü de yabancı etkisinden. Son yıllarda büyük halka arzlara cesaret edilememesinin nedenlerinden biri de bu.
-Kasım 2020’den itibaren yabancıların yeniden bazda borsaya dönmesinin kritik önemi de burada. Yabancılar gelmeye devam ederse yeniden büyük halka arzların yolu açılabilir.
HALKA AÇIKLIK % 35
-Borsanın ortalama halka açıklık oranı da ağır ağır yükseldi. 35 yıl önce halka açık kısım oranı yüzde 20 idi. Önce yüzde 25’e, sonra yüzde 30 ve nihayet yüzde 35’e çıktı. Merkezi Kayıt’ın verilerine göre 2020 sonunda piyasanın ortalama halka açıklık oranı yüzde 35.15 ile rekor düzeyine çıktı.
