Enerji krizi üzerine bir de dolar çıkışı
Dün 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizine benzer ama daha geniş boyutlu bir enerji krizi yaşamakta olduğumuzu işlemiştik. Bu kez krizin göbeğinde petrol değil, doğalgaz ile elektrik vardı.
Ancak sadece enerji değil aynı zamanda emtia fiyatları da 2008 sonrasının en sert yükselişini yaşıyor. İçinde metal, değerli metal, enerji ve tarım emtialarının yer aldığı CRB Endeksi yılbaşına göre yüzde 35, son bir yılda ise yüzde 55 arttı. Emtiadaki yüksek fiyat artışları küresel enflasyonu sıçratan ayaklardan biri.
ENFLASYONUN TETİKLEYİCİLERİ
-Emtia fiyat artışında, hatta genel fiyat seviyesinin yükselmesinde küresel likidite bolluğu ve tarihi en düşük faiz oranları da etkili diğer bir ayak.
-Covid-19 salgını ile global ekonominin arz ve talep dengesi ile tedarik zincirleri bozuldu, taşıma maliyetleri astronomik artışlar kaydetti. Karantina nedeniyle talep önce kesildi, hayatın normalleşmeye başlamasıyla da ertelenmiş talep patladı. Arz ise bu talebe yetişemiyor. Özellikle de enerji sektöründe.
-Salgın yanında sıcaklık artışı ve şiddetli kuraklık yaşanması hem enerji talebini artırdı hem de enerji arzını azalttı. Ama aynı zamanda tarımsal üretimi düşürmek suretiyle gıda fiyat artışlarını tetikledi.
-Sonuçta ABD’deki üretici fiyat artışı yüzde 8.7, tüketici fiyatı yüzde 5.3’e yükseldi. Çin'de üretici fiyatı yüzde 9.5 artarken tüketici fiyatı yüzde 0.8 düzeyinde kaldı. İki büyük ekonominin dünya sanayi üretimindeki payı yüzde 44. Üretici fiyatları arttığına göre dünyaya enflasyon ihraç ettiklerini söylemek mümkün.
DOLARIN TETİKLEYİCİLERİ
-ABD merkez bankası FED’in tezi ise enflasyonun geçici olduğu şeklinde. Ama yine de aylık 120 milyar dolarlık tahvil alımları yoluyla piyasalara yaptığı likidite desteğini azaltmaya hazırlanıyor. Gelecek yılın ortasında tapering’i tamamlayacak ve devamında faiz artırımı gündeme gelecek. FED 2024 yılında ulaşmayı tahmin ettiği uzun vadeli faiz düzeyini ise yüzde 2.5 olarak belirtti.
-FED Federal Açık Piyasa Komitesi’nin 22 Eylül’deki toplantısı ardından küresel piyasalar başlayacak tapering’e ve ardından gelecek faiz artırım dönemine uyumu fiyatlamaya başladı. Borsalarda, tahvillerde, gelişmekte olan piyasalarda, değerli metallerde genel bir satış havası hakim oldu, korku yükseldi, risk alma iştahı düştü.
-ABD tahvil faizleri ile dolar yükseldi. 10 yıllık faizler yüzde 1.30’dan yüzde 1.60’a kadar çıktı. Büyük paralara karşı doların değerini ölçen Dolar Endeksi son günlerde yükselişini hızlandırdı. 94.438’e kadar çıkan Dolar Endeksi, 3 Eylül’den bu yana diğer büyük paralara göre yüzde 2.8 değerlendi. Doların gelişmekte olan ülke paralarına karşı artışı ise yüzde 1 ile daha sınırlı düzeyde.
-Söz konusu dünya parası doların yükselişi ise karşısındaki diğer bütün paralar ve altın değer kaybediyor.
ENFLASYON YÜKSELİRSE FAİZ DE YÜKSELİR
-Doların yükselişini tetikleyen gelişme de FED’in politika faizini artırması. Ne zaman faiz artırımlarına gitmiş, dolar en değerli dönemini yaşamış. Bitişikteki grafikten görülebileceği gibi, bu değerlilik Dolar Endeksi’ni 1985’de 164.720’ye, 2000’de 121.020’ye kadar çıkarttı.
-2008 Küresel Krizi’nde 70.698’e kadar düşen Dolar Endeksi sonraki yıllarda toparlanarak pandeminin başlangıcında 103.960’a kadar çıktı. Küresel risk iştahının düzelmesiyle yeniden gerileyen dolar 25 Haziran 2021’de 89.515’e kadar indi. Oradan gelen yükselişle endeks dün 94.438’e kadar çıktı.
-Dün akşam konuşan FED Başkanı Jerome Powell şu değerlendirmeyi yaptı: “Mevcut enflasyon artışı, arz kısıtlamalarının çok güçlü taleple bir araya gelmesinin bir sonucudur. Fakat bunların tamamı, ekonominin yeniden açılmasıyla ilişkili, başı, ortası ve sonu olan bir süreçtir. Demek istediğimiz, bu enflasyonist yükseliş, devam eden yüksek enflasyonlu yeni bir rejime yol açmayacak.
Ancak daha yüksek enflasyon görürsek Federal Açık Piyasa Komitesi kesinlikle yanıt verir ve araçlarımızı kullanır.”
HER ŞEYİN BAĞLI OLDUĞU GÖSTERGE
-Özetle dolardan diğer dünya paralarına, borsalardan faiz oranlarına, emtiadan gayrimenkule ve varlık fiyatlarına kadar pek çok şeyin değeri ve durumu ABD’deki enflasyonun seyrine bağlı. Şimdilik vurgulanan enflasyonun geçici olacağı. İnşallah böyle olur.
-Ya geçici değil de kalıcı çıkarsa veya enflasyon daha yükselirse ne olacağını, başımıza neyin geleceğini bizzat FED Başkanı söylemiş.
-Bu durumun gündeme gelmesi şimdilik Dolar Endeksi’nin neresinde bulunduğumuzu bize gösterecek. Doların uzun vadeli yükselişinin başlangıcında olmamız ise çok zor bir süreçten geçeceğimiz anlamına gelir.
-Enerji fiyatlarının baş döndürücü artışına, TL’nin değer kaybı yanında bir de doların yükselişi eklenir ki, o zaman yandı gülüm keten helva. Bu kış çok zor geçmeye aday.
