Parasal iklim değişikliğinin geri vitesi niye yok?

ABD enflasyonu ve Fed’in öncülüğünde dünya “parasal iklim değişikliğini” yaşıyor. Para musluğu kısılmaya başlayacak, faizler yükselecek ve Fed’in bilançosu küçültülecek. Para geçtiğimiz yıllardaki gibi bol ve bu kadar ucuz olmayacak. Ekonomiler ve piyasalar da kendini yeni duruma adapte ediyor, varlık pozisyonlarını buna göre değiştiriyor.

Bu süreçte ilk eşik yarın Fed’in toplantısı ve ardından Başkan Powell’ın basın toplantısı olacak. Toplantının önemi bilanço daraltılmasının konuşulmasında ve Başkan’ın basın toplantısında söyleyeceklerinde. Powell, bilanço daraltma gibi bir acı ilacı geçmişte olduğu gibi piyasalara tatlı tatlı içirebilecek mi, yoksa ayarı zaten bozulmuş piyasaları daha da bozacak mı? Bu da tek kişinin şovuna ve becerisine kalmış.

BOL VE UCUZ PARANIN ETTİĞİ

➔ Dün başladığımız “parasal iklim değişikliği” işini tamamlayalım. Piyasalar iyice karışırsa, bu durum da büyümeyi aşağı çekici bulunursa Fed tırsar ve yeniden geri adım atar mı? Tıpkı 2019’daki gibi, faiz artırımını faiz indirimi ve bilanço daraltmayı genişletme izler mi?

➔ Durum artık farklı. 2018-2019’da Fed para politikasında çark ederken ortada yükselen bir enflasyon yoktu. Piyasaların kötüleşmesiyle karar değişikliği kolayca alındı.

➔ Şimdi ise yüzde 7’yi geçmiş ve son 40 yılın en yükseğine çıkmış bir enflasyon var. Birkaç ay daha bıraksan çift haneye gidecek.

➔ Para politikasını değiştirmeden, enflasyon durulacak ve geri gelecek gibi değil.

-Çünkü bol ve ucuz paraya ulaşanlar bu parayı etrafa saçabiliyor. Bütün varlık fiyatlarında balonlar oluşuyor.

➔ Hatta dijital dünyanın varlıkları olarak kriptolar inanılmaz boyutlarda değer kazandı. Paraya ulaşımın kolaylaşması, likiditenin bollaşması hesapsız kitapsız kazanmanın da, harcamanın da yolunu açtı.

REEL KESİMİN TEPKİSİ

➔ Finansal tarafta yer almayanlar ise olanı biteni görüyor. Bol ve ucuz parayla paylarını artıran finansal tarafta yaşananlar, reel tarafın da dengesini ve ayarını bozdu. Amerika’da görülen “büyük istifa dalgasını” bu çerçevede değerlendirmek gerekiyor.

➔ Reel tarafta olanlar çok doğal biçimde gelirlerini korumanın yollarını aradılar. Üretim, emek, hizmet ve ticaret gibi fiziki varlık ve güçlerinin farkına vardı.

➔ Sonuçta reel kesim üretim ve emeğin fiyatını artırarak, ticari kar marjını yükselterek, finansal kazançlara karşı küresel pastadaki payını korumaya çalıştı.

➔ Nasıl ki bol ve ucuz parayla finansal piyasalarda varlık balonları oluştu, şimdi reel piyasalardaki balonları görüyoruz ve bunun adı da enflasyon oluyor.

➔ Bunlara ek olarak pandemide karantina ve sosyal kısıtlamalar nedeniyle ertelenen talep harekete geçti. Küresel talep yüksek, buna karşılık arz kısıtlı. Çip krizi devam ediyor. Tedarik zincirleri henüz kurulamadı. Lojistik çok maliyetli.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE ENERJİ ETKİSİ

➔ Çünkü enerji maliyetleri ve işçilik yüksek. Burada iklim bozulmasının çıkardığı faturayla karşılaşıyoruz. Bu aşamada fosil yakıtlardan yeşil enerjiye dönüş hem acil hem de uluslararası çapta bunu uygulayacak güçler iktidarda. ABD’de Demokratların, Almanya’da Yeşillerin hükümette yer alması çevreci yaklaşımları ve yatırımları uygulamaya sokabilir.

➔ Ancak çevreci veya yeşil ekonomi yaklaşımı fosil enerjiye göre çok daha maliyetli. Bu nedenle enerji maliyetlerinin gelecek yıllarda düşmesini zor görüyoruz.

➔ Yüksek enerji fiyatları ise üretim, taşıma, saklama maliyetlerini artırıyor. Buna tarım üretimi dahil. Doğalgaz kıtlığının gübre maliyetlerini 2021’de nasıl 4-5 kat artırdığını gördük. Gübre kullanan çiftçinin maliyeti çok yükseldi. Kullanmayanın üretimi düştü. Bedeli de bu yıl maliyet ve üretim kaybının sonucu fiyat artışı olarak tüketicilerce ödeyecek.

➔ Hatta iklim bozulmasının yol açtığı tarımsal üretim kayıpları bizzat yüksek gıda fiyatlarında başat rol oynuyor. Aynı sorun Türkiye’nin başında da var.

GERİ VİTESE TAKOZ VAR

➔ Hangi taraftan bakılırsa bakılsın para politikasını kullanma dışında enflasyonu aşağı çekecek bir gelişme görünmüyor.

➔ Dolayısıyla faiz artırma sürecinde Fed’in piyasaların kötüleşmesinden korkarak geri vitese takmasında, çift hanelere yaklaşan enflasyon takoz görevi üstlenecek. Enflasyon olmasaydı, geri vites olabilirdi.

➔ Ancak bir ekonomik kriz yaşanırsa yeniden faiz indirimi ve parasal gevşeme gündeme gelebilir.

➔ Böyle bir şeyin olabilirliği de, önce faizlerin sıfır düzeyinden yükselmesi ve Fed bilançosunun erimesine bağlı. Bu nedenle bir piyasanın krize girmesi veya piyasaların kötüleşmesi, parada mevsim değişikliğini etkilemeyecek diye düşünüyoruz.