Kedi köpeğin karbon pati izi

“Evinizde kedi köpek yerine kuş veya hamster, fare gibi kemirgenleri besleyin” diye yazıyor adam. Los Angeles’daki California Üniversitesi’nden bir araştırmacı, Gregory Okin. “Çünkü onlar tahıl ve salatayla beslenirler” diyor.

Kedi köpeğin tükettiği et bazlı mama parasından tasarruf maksadıyla değil. Kuşlar ve fareler daha iklim dostu gıdalarla yetindiği için bu tavsiyede bulunuyor.

Kanadalı araştırmacılar da iklim krizine ilişkin yeni bir çalışmada “İnsanların yemek artıklarını yiyen farelerin pet işlevi görmek için daha uygun olduğunu” ileri sürüyor.

Mahallenin bütün sokak hayvanlarını besleyen, hatta üç bacaklı iri kıyım Berduş dahil bir kısmına da evde bakan kardeşimi bir kemirgenle aynı çatı altına koysanız o dakika panik atak geçirir. Meşe palamudu kemiren sincap ya da havuç dişleyen tavşanla bile göz göze gelemediğine göre evde fare bildiğin korku filmi.

Ama tabii UCLA’da coğrafya bölüm başkanı olan Prof. Okin bize değil Amerikalıya hitap ediyor. Barınaktan evlat edinmek yerine üretim çiftliklerinden cins köpek edinenlere hamster öneriyor!

Çevre ve sürdürülebilirlik alanında çalışan Prof. Okin, ABD’deki 163 milyon kedi ve köpek nüfusu için “Topluca bir millet olsalar, et tüketiminde dünya beşincisi olurlardı” diyor. Hele yaş kutu mamalar insanların da yiyebileceği nitelikte et barındırıyor, dolayısıyla iklim krizine yük bindirmekte insanla direkt rekabet içindeler. Evcil hayvanlar için mama üretimi yılda 64 milyon ton sera gazı salımına neden oluyor ki, 30 milyon otomobilin bir yılda saldığı gaza eşit bir miktar.

Ve evlerdeki hayvan nüfusu giderek yükseliyor. Şahsen bendeki kediler dörtlendi; dokuz ay önce fip hastalığından kaybettiğimiz Kiti’nin yasını tutarken, Kiti'nin geride bıraktığı kardeşi Batu ile Tedi’ye Bızdık ve Mia eklendi sokaktan.

Evet bizim dörtlü topluca ördekli tonlu tavuklu mamalardan yiyor.

Ev hayvanlarının yemek artıklarıyla beslendiği günler çok gerilerde kaldı. Kedi ve köpeklerin yıllık küresel et tüketimi 225 milyar dolar tutuyor. Önümüzdeki beş yılda piyasanın 359 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Et üretiminin yüzde 20’si evcil hayvanların gıdasına gidiyor. Edinburgh Üniversitesi araştırmacılarına göre dünyada 49 milyon hektar tarım arazisi sırf mama üretimi için kullanılıyor.

Bilim alemi hayvanların mamasına nazar ediyor da, peki biz ne yapıyoruz?

FAO’ya göre küresel sera gazı emisyon hacminin dörtte biri gıda üretiminden kaynaklanıyor. En geniş payı da et tüketimi kaplıyor. Kesim için yetiştirilen hayvanların doğal yaşamdaki hayvanlara oranı 15’e 1 düzeyinde. Örneğin dünyada kişi başına üç tavuk düşüyor. Her birey eşit olarak tüketmese de.

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) raporuna göre küresel ısınmada 1.5 derece limitini tutturmak için beslenme alışkanlıklarını kökten değiştirmek gerekiyor. Dünyada hiçbir gıda kaynağı et üretimi kadar enerji, su ve arazi israfına neden olmuyor ve karbon ayak izi en yüksek gıdadan yılda 350 milyon ton tüketiliyor.

Sekiz ayrı beslenme tarzı öneriyor uzmanlar. Tamamen bitkisel bazlı vegan, ayda bir kez et veya deniz ürünü izni veren vejetaryen, sadece balık ve deniz ürünü içeren pesketaryen ya da et ve süt ürünlerinin yüzde 75’ini tahıl ve baklagillerle takas eden fleksitaryen beslenme en radikal olanları. Bir de “adil ve idareli” beslenme tarzı var ki, aşırı ütopik: gezegende her bireyin günde 2800 kalori alarak gıdaları eşit paylaştığı bir dünya düzenini içeriyor.

HAYVANLAR VEGAN YAŞAYABİLİR Mİ?

İnsan iradesine söz geçirmek zor, peki hayvanlar doğasına uymayan gıdayı yemeye zorlanabilir mi?

Burada kedi ve köpekler ayrılıyor.

Veterinerlere göre köpekler vejetaryenliğe gayet yatkın. Çünkü 15 bin yıldır insanla birlikte yaşıyorlar ve onca zamanı besin değeri yüksek et yiyerek geçirmedikleri kesin. Binlerce yıl yemek artığı, çöp ve hatta insan dışkısı yiyen köpeklerin bugün de bitkisel proteinleri rahatlıkla sindirebileceğini söylüyorlar.

Aslında sebze olması da şart değil. Örneğin bizim kanişlerden Negro (üzgünüm, o zamanlar Black Lives Matter hayatımızda değildi!) 16 yıl makarna yiyerek gayet sağlıklı bir yaşam sürdü.

Kediler ise etobur geldi, etobur gidiyor. Evcilleşme evrimleri köpeklerle bir değil, haşarat ve fare yiyerek bugüne geldiler, veterinerlere göre artık bitkisel bazlı beslenecek şekilde ehlileştirilmeleri mümkün değil. Evdekilerden biliyorum, sinek pervane ya da kuş avlamak için atlama rekorları kırıyorlar. Tedi’nin altı kat serbest düşüşü muhtemelen terasta kuş peşindeyken oldu. Bir damak çatlağı ve pati kırığıyla atlattı.

Ekoloji bilançoları çıkaran İsviçre firması ESU’nun hesabına göre evde bir köpek beslemek yılda 3 bin 700 kilometrelik otomobil yolculuğuna eş değer iklim zararına yol açıyor. Tek bir kedi ise bin 500 kilometreye denk düşüyor.

Vegan yaşayan ya da iklim duyarlılığı bulunanlar hayvanlarını da daha çevre dostu yaşatmaya çalışıyor. ABD ve Avrupa’daki market raflarında vegan mama çeşitlerinin sayısı artıyor. Almanya’da en çok satan markalardan biri yüzde 100 bitkisel bazlı glutensiz kuru mama Vegdog. Yapay et içerikli mamaların da yakında piyasaya çıkması bekleniyor.

Butik ürünler de var. Mesela Golden Retriever cinsi köpeği Balu’nun ete alerjisi olduğu için vegan mama geliştiren Alman Christine Meinert’in Harmonie marka mamaları online satışta. Tahıl, soya veya hayvansal protein içermeyen mama tamamen bitki bazlı; acıbakla unu, kinoa, havuç, ıspanak, bezelye unu, mercimek, ayçiçek yağı ve susamla harmanlanmış.

Veganizmde problem yok ama özellikle kedilere layık iklim dostu alternatif mamalar insan midesinden bakınca pek iştah açıcı değil. Nestle’nin asker sineği larvası proteininden ürettiği kedi ve köpek mamaları var. Swarm, Ofrieda gibi start-up’lar da et ve balık kadar güçlü protein kaynağı olan aynı sinek bazlı mamalarla piyasada. Protein lezzetine havuç, kabak ve elma da ilave ediyorlar. Amerikan firması Because Animals ise farelerin doku hücrelerinden etli kedi maması üretiyor. Bizimkiler bulsa yer mi? Yer.