Omikron kıtlığı

NATO’nun kuzey kanadında don problemi patlak verdi. Norveç’in kişi başına milli geliri 78 bin dolar ama ordusundaki kadın ve erkek askerlere giydirecek don, fanila ve çorap kalmadığı için tezkereyi alan erattan iç çamaşırını teslim etmesi isteniyor. İyice yıkanıp ufak tefek sökükler onarıldıktan ve kalite kontrolden geçirildikten sonra yeni devrelere giydirilmek üzere.

Çünkü yeni iç çamaşırları tedarik edilebilecek mi, belli değil.

Norveç’te askerlik, toplumsal cinsiyet eşitliği gereği 2015’ten beri kadınlar için de zorunlu. Dolayısıyla vatani görev sona erince sutyenler de teslim ediliyor. Savunma sendikası sözcüsünün dediğine göre kıtlık nedeniyle her askere tek çift verildiğinden kuzeyin buzul soğuğunda delik deşik yün çoraplarla görev yapıyorlarmış.

Onca varlığa karşın tedarik sıkıntısının sebebi Omikron.

Yeni varyantın bulaşma hızı dünya çapında vakaları öyle patlattı ki, zaten lojistik, nakliye ve tedarik zincirlerinde yaşanan sorunlara bir de artan vakalar nedeniyle iş gücünde azalma eklenince üretim, dağıtım, perakende ve hizmet çarkları iyice yavaşladı.

İngiltere’de kamyon şoförü kıtlığı yüzünden dillere destan olan benzin kuyruklarını gölgede bırakacak kıtlıklar yaşanacak gibi görünüyor.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre Avrupa nüfusunun yarısı iki ay içinde Omikron'a yakalanacak. İş gücünü etkilemesi kaçınılmaz.

Korona salgınının başladığı 2020’de temel ihtiyaç maddelerinde sıkıntılar yaşanmıştı; 2021’de de yer yer devam etti. Çünkü birçok ülkede sıkı kapanmalar nedeniyle marketlere hücum eden halk tuvalet kağıdından makarnaya eline ne geçerse istiflemiş, raflar boşalmıştı. Kıtlıklar nispeten yerel bazda kalmıştı. Omikron vakaları ise ulusal çapta hızla yayıldığından nakliye ve perakende sektöründe iş gücü piyasadan karantinaya çekilince 2022’nin en azından ilk çeyreği için bir başka kıtlık tablosu ortaya çıktı.

Dünya Bankası da hızla yayılan Omikron nedeniyle küresel ekonomide yavaşlama öngörüyor. Bu hafta yayınladığı küresel beklentiler raporunda, Omikron varyantının iş gücü ve tedarik zincirine olumsuz etkisi nedeniyle küresel büyüme tahminini yüzde 4.3’ten yüzde 4.1’e çekti. Türkiye için 2022 büyüme tahminini ise yüzde 3’ten yüzde 2’ye düşürdü.

Dünya Bankası baş ekonomisti ve Beklentiler Grubu Direktörü Ayhan Köse, Omikron etkisinin daha uzun süreli olması halinde iş gücü ve küresel üretimdeki daralmanın enflasyon baskısını artıracağını, gelişmekte olan ülkelerin sert iniş yaşama riskinin artacağını söylüyor. Özellikle de ABD ve diğer büyük ekonomiler faiz oranlarını beklenenden aylar önce, ilkbaharda yükseltirse ekonomik büyüme tahminleri de olumsuz etkilenecek.

OMİKRON ENFLASYONU

Omikron Norveç ordusunu iç çamaşırına muhtaç bırakmakla yetindi; ABD’de ise ekonomistlere göre enflasyon körükleyici bir aktör olarak sahnede.

Gerçi ABD’de enflasyon iddia edildiği gibi yedi kat artmadı ama 1982’den beri ilk kez yüzde 7’ye yükseldi. Omikron etkisiyle iş gücü piyasasındaki daralma ve ekonominin yavaşlaması sonucu bu yılın ilk çeyreğinde enflasyonun daha da yükseleceği ve FED’in yakın gelecekte faiz oranlarını artırıp, belki de gelişmekte olan ülkelerin borçlanma maliyetini artıracak daha agresif adımlar atabileceği öngörülüyor.

ABD’de liman işçileri ve kamyon şoförleri arasında artan Omikron vakaları nedeniyle bazı marketlerde boşalan raflar dolmuyor. Fabrikalarda Omikron yüzünden üretim yavaşladığı için yakında et, tavuk, yumurta, peynir ve süt gibi ürünlerde darlık baş göstereceği ve fiyatların yeniden artacağı hesaplanıyor. Artan enflasyon ve Omikron vakaları nedeniyle dışarıda yemek yiyenler azaldığı için market alışverişleri aralık ayından bu yana yüzde 8 oranında artmış.

Delta ve United gibi havayolu şirketleri, pilot ve kabin ekipleri hastalandığı için binlerce uçuşu iptal etti, Washington’da şehir içi otobüs seferleri azaltıldı, personel eksikliği nedeniyle bazı okullar kapatıldı.

Avustralya’da çiftliklerde çalışan sayısı azalınca, tavuk kıtlığı çoktan baş gösterdi. Öyle ki, KFC müşterilere hitaben “Tedarik zinciri ve iş gücü problemleri nedeniyle bazı tavuk ürünlerini bulamayabilirsiniz. Lütfen personelimize karşı anlayışlı olun” diye duyuru yayınladı.

BÜTÜN KITLIKLARIN ANASI

Omikron varyantı Asya cephesinde henüz hakim varyant değil. Ancak pandemide en sıkı önlemleri uygulayan Çin’e girmiş bulunuyor. Ülkenin kuzeyindeki liman kenti Tianjin’de 41 vaka görüldü, 4 Şubat’ta başlayacak Kış Olimpiyatları öncesi diğer kentlere yayılmaması için tedbirler artırıldı.

Yeni vakalar nedeniyle Volkswagen, Tianjin’deki fabrikasıyla yedek parça ünitelerini kapattı.

HSBC Asya Ekonomik Araştırmalar birimine bakarsanız, Omikron’un Asya kıtasında yayılması halinde üretimde seri kapanmalar gelebilir ve o zaman “Tedarik zincirinde bütün tökezlemelerin anası” yaşanır. Birimin başındaki Frederic Neumann müşterilere yolladığı notta bu uyarıda bulundu.

Batı’da tedarik zincirindeki gecikmeler iş gücü ve nakliye sorunundan kaynaklanıyor, fabrikalar kapanmış değil. Ancak Asya’daki trend tehlikeli bir gidişi gösteriyor. Samsung ve Micron gibi büyük çip üreticileri, Çin’in Şian kentindeki sıkı kapanma önlemlerinin buradaki üretim tesislerini etkileyebileceğini açıklamıştı. Küresel çip tedarikindeki gecikmelerin otomotiv endüstrisinden elektronik üretimine yarı iletken çip gereksinimi olan her sektörü durma noktasına getirebileceği belirtiliyor.

Asya cephesinde, Batı’daki firmaların deniz aşırı imalat stratejisinden kaynaklanan bir iş gücü daralması da var. İmalat sanayiinde teknoloji ne kadar gelişse de üretim ve sevkiyat ağırlıklı olarak insan odaklı. Örneğin Vietnam, Zara’dan Ralph Lauren ve Lacoste’a birçok giyim firmasının deniz aşırı imalat üssü. Şirketler kapanma döneminde yoğun bir şekilde işçi çıkarmaya gittiler. O iş gücü de imalat bölgelerinden kırsal kesime çekildi. Şimdi giyim sektöründe talep arttı, ancak iş gücü açığı kapatılamıyor.