Gözlemci, yabancı bir gezegene iner...
BİR dünyayı, onun içindeki sistemi anlatmak için en iyi yollardan biri, anlatacağın gezegene bir yabancı indirmektir. Bu şekilde okuyucu yabancıyla birlikte, onun gözünden bakarak bu yeni dünyayı adım adım anlamaya başlar. ‘Anlatış’ da Yerküreli Sutty’nin gözünden başlıyor. Sutty’nin öğrenciyken Yerkü- re’de, kitapta ‘Tekçiler’ denen, bağnaz dincilerin kütüphaneleri bombaladığı, kendi inanç- larıyla örtüşmeyenlere türlü eziyetler ettiği bir kaos dönemi yaşanmaktadır. Sutty, ailesinin desteğiyle bu yapıdan kaçarak Le Guin’in diğer kitaplarından tanıdığımız Ekümen’e (insan barındıran dünyalardan oluşan federasyon) ait bir okula gözlemci, tarihçi olarak eğitim almak üzere Hain gezegenine gider. Buradaki eğitiminden sonra gözlemci olarak Aka gezegenine atanır. Aka gezegeninde bir süre önce ciddi bir toplumsal, politik devrim yaşanmıştır. Bu devrimle toplumun geleneklerden, örf ve âdetlerden ve tarihten bağımsız olacağı ilan edilip onları muhafaza eden yazılı metinler de silinip atılmıştır. Gezegenin tarihi ve geleneği ile bağını kesmeyenlere gerici muhalifler denmiş, devrimciler tarafından düş- man olarak nitelenmişlerdir. Gözlemci Sutty devrimden sonra kurulan Şirket Devleti’nin izniyle, batıllar, barbarlar olarak adlandırılan, merkezden uzakta, dağlarda yaşayan halkın yanına gider. Bu halk devrimi içselleştirememiş, gözden uzakta eski yaşantılarını sürdüren insanlardan oluşur çoğunlukla.
ANLATIŞ
Dağ köyüne vardığında bir ailenin yanına pansiyoner olarak yerleşir ve köydeki günlük hayatı, insanları tanımaya yönelik çabalarına başlar. Zaman içinde Şirket Devleti tarafından düşman ilan edilen bu insanların yaşantısına girdikçe gezegenin binlerce yıllık geçmişinin, geleneğinin aktarılışının yöntemi olan ‘Anlatış’ ile tanışır. Anlatış, ötekileştirme, kendisi gibi düşünmeyeni cezalandırma, yenilik hevesiyle kadim olanın soysuzlaştırılmasıyla bedenlenen hâkim düşüncenin tam tersi olarak çıkar karşısına. ‘Aka gezegeninde yaşanan devrimle bünyesindeki her bireyin fiziksel ve ruhsal tatmin arayışında olduğu büyük ve uyumlu bir sosyal şablondan bünyesindeki her bireyin toplumun maddi refahı ile karmaşasının sonsuz gelişimine hizmet ettiği büyük bir hiyerarşik yapı yaratmıştır. Farklı unsurların uyum içinde kalmayı başararak sağladığı üretkenlikte işleyen bir denge ortamından, her daim ileriye doğru hamle yapan bir dengesizlik türetildiğini’ anlamaya başlar... Bir tarihçi olan Sutty, tüm kaynakları kurutulmak istenmiş bu kadim bilgeliği ‘Maz’ denen anlatıcılardan dinleyip kurtarılmış tüm kaynakları okuyup kayıt altına alarak ona tekrar yaşam vermeye niyet eder.
SİSTEM ELEŞTİRİSİ
‘Anlatış’, Ursula Le Guin’in kelimelere duyduğu sevgi ve hayranlığın destanı olduğu gibi zamane dünyasının yarattığı hayal kırıklığının hikâyesi anlayışıyla da okunabilir. İlerleme, büyüme, ticaret, teknoloji uğruna hakiki olandan, insani olan ve doğayla bir olandan uzaklaşmayı normalleştirmiş olan bizlere hüzünlü bir bakış gibi. Taoizme olan sempatisiyle birleştirdiği insancıllığının açtığı pencereyle teokrasiye ve her türlü yobazlığa yönelik bir sistem eleştirisi. Le Guin’in ‘Anlatış’ı 21. yüzyılın yoldan çıkmış dünyasına hem ciddi bir eleş- tiri hem de çözüm yolu öneriyor.
