Data/Veri konusu memleket meselesi haline gelmeli

Ölç, kaydet ve biriktir. Bunlar en ilkel adımlar ilerlemek için. En baştan itibaren herkes böyle emekledi ve sonra koştu.

Matematik ve astronomide gelişme böyle geldi. Mısırlılar takvimi bulmaya böyle gittiler. Depolardaki ürünleri sayan Hititliler büyük devlet olma yoluna böyle gittiler. Ülkelerindeki gelişmiş adalet sistemi ve yeryüzünde bildiğimiz ilk kadın hakları örnekleri böyle ortaya çıktı.

Veri tekamüldür.

Gökleri inceleyip kaydeden Galileo sonunda çağının ruhunu yere çalmıştı. Skolastik Kilise'ye karşı Dünya merkezli sistemi reddetmişti. Engizisyon hayatına kastettiğinde ve dünyanın döndüğünü inkar et dediklerinde sessizce 'eppur si muove'* dediği hikaye edilir. Sırf veri böyle söylüyor diye.

Kimileri geleceği görmek için kullandı veriyi. Newton'un deterministik dünyasında verileri izlemek olacakları bilmek için yeterliydi. O günün fiziği bunu söylüyordu.

Seksüel Seçme kitabında Darwin'in en çok tartışılan fikri evrim oldu. Ancak belki de kendisinin asıl tehlikeli fikri canlı varlıklarda gelişimin tahmin edilemezliği ve rastgele oluşu idi. Veriler böyle diyordu kendisine.

1900'lerin başında atom altı dünya yolculuğuna çıkınca insanoğlu, gördü ki hiçbir şey önceden belirlenmiş bir patikayı izlemiyordu. Aksine hemen her şey tesadüfi idi!

Atom altı ve atom üstü (makro) dünyayı birleştirmek ve insan aklına meydan okuyan rassal evren modeline bir ayar vermek gerekiyordu. Sadece düşünerek ve bunu kağıda dökerek fiziğin yönünü belirleyen Einstein için bu kabul edilemezdi. Meşhur 'Tanrı zar atmaz' deyişi bu sıralarda geldi.

Bilim insanları ise verilere bakarak zarların kaç gelebileceğini tahmin etmeye çalışıyorlar. Daha çok veri ve istatistiki yöntemler ile ihtimaller yön veriyor bilime. Veri ve olasılık bilimin yönünü çiziyor.

CERN'de** zamanın başlangıcındaki şartları, LIGO'da*** kütleçekim dalgalarını anlamak için veri ve olasılık kullanılıyor. Evrenin doğasını anlamak adına olasılık geçmişle bugün arasında köprü olarak kullanılıyor.

***

Kullanılan pek çok hizmet ya ağlara kaydediliyor ya da kaydedilmek üzere. Her gün devasa büyüklükte veri üretir hale geldik. Bilerek ya da bilmeyerek.

Evrenin dünü ve bugünü arasındaki bağı kurmak için kullanılan yöntemler tüketim alışkanlıklarınızı ve hatta oy verirken sizi harekete geçiren dinamikleri anlamak için kullanılıyor. Bunun sonuçları pek çok türlü. Örneğin Amerika son başkanlık seçimlerinde kesinkes manipülasyon olduğu kanısında. Veriyi en titiz şekilde biriktiren ve kullanan Amerika!

Kar marjlarının daraldığı dünyada kurtuluş maliyetleri aşağı çekmekte. 4. sanayi devrimi, nesnelerin interneti, yapay zeka ve büyük veri gibi kavramlar tam da burada imdada yetişiyor. Bol bol veri üret, onlara farklı gözle bak ve işlediğin veriyi bir emtia olarak kullan. 'Para değil veri kıymetli' cümlesini bu yıl Davos'ta kuran bizzat Japon Başbakan Abe oldu. Onu aynı şekilde Alman Şansölyesi Merkel takip etti. Dünya farkında...

***

Tarımdaki sorunu sıkça tartıştığımız günlerde ilk tartışmak gereken veridir. Ülkenin hayvan varlığını tam olarak bilmiyoruz! Ölçmediğini planlayamazsın. Doğal olarak da değiştiremezsin.

Türkiye'nin veri toplama, işleme süreçlerinde bir devrime gitmesi zorunlu. Kamunun bunu düzenlemesi ve çağın gereklerine uygun hale getirmesi elzem. Ardından bunun getireceği hukuki meydan okumalara hazırlanmamız, yeni dönemin ruhunu anlamamız ve önce buna uygun yanıtlar geliştirmemiz gerekiyor. Ardından da onu yönlendirme faslı gelecek.

Bu iş tam anlamıyla memleket meselesi.

* Ama yine de Dünya dönüyor

** Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi

*** Lazer interferometre Kütleçekim Dalga Gözlemevi