Lübnan politik krizden ekonomik krize koşarken

Lübnan’da her şey Whatsapp vergisi ile başladı. Ya da öyle görünüyor...

Başbakan Hariri’nin istifası ile zirve yapan süreçteki sosyal taleplere ve olayların geldiği noktaya bakarsak durum biraz daha karışık. Lübnan 90 yılına kadar süren iç savaş sonrası mezhepçi fakat eşit dağılımlı bir sosyal statüde yönetilmeyi kabul etti.

40’lı yıllardan itibaren süre gelen gelenek kısmen değişmiş olsa da temelde Maruniler, Şiiler ve Sünniler arasında politik aygıt paylaşılmış ve güçler ayrılığı tesis edilmeye çalışılmıştır*.

Ülkenin askeri hamiliğini yapan Suriye’nin yıllar içerisinde zayıflaması, bölgede bitmek bilmeyen Suudi Arabistan, İsrail ve İran gerginliği gibi jeopolitik unsurlar dış müdahaleyi devamlı kılmıştır.

Kısaca aktarmaya çalıştığım bu denge uzun süre Lübnan ekonomisini ayakta tutmuştu. Ülkede işler bulunduğu coğrafyaya nazaran çok daha stabil ilerlemiş ve bölgenin zaman okunun tersine gitmişti. Yeni nesil sosyal medya ile tanışıp dünya ile hemhal olana kadar. ‘Arap Baharı’ geçmiş olsa da o günlerde ortaya saçılan talepler hiçbir zaman tam olarak karşılık bulmadı.

Demokrasi talepleri bastırıldı, ülkelerin politik elitleri halktan kopuk kalmaya devam ettiler.

Son gösterilerin mezhep bazlı olmaması ve taleplerin ‘hepiniz gidin’ şeklinde ortaya konması da bunu gösteriyor. Mesele bir vergi ya da bir sınıfın diğerine üstünlüğü değil.

*

Sosyal ve politik sorunlar yaşayan ülkenin elbette ekonomisinde de büyük problemler var. Her şeyden önce Lübnan yüksek mali açık ve yüksek cari açık üreten bir ülke. Yüksek işsizliği de unutmayalım. Yeni iş yaratılamıyor.

Kamu kesiminin açığı, cari açık ve işsizlik %15-%27 bandında. Aradan istediğiniz bir sayıyı seçebilirsiniz. Senesine ve dönemine göre doğru olacaktır.

Bunca çift haneli problemli sayıya bir de sabit kur rejimi eşlik ediyor. Lübnan Poundu çıpalı. Doğaldır ki açıkları üreten ekonomini kendini kur üstünden ayarlayamayınca merkez bankasının rezervleri eriyor. Çıpanın bozulması riski günden güne artıyor.

Peki ekonomi kendini nereden ayarlıyor? Faizler üzerinden. Ülkenin dolar cinsi eurobond faizi 3 haneye vardı! Risk primi 1.600’lerde. Türkçesi, batış fiyatlanıyor!

Söylemeyi unutmadan geçmek istemem. Lübnan dış borcun milli hasılaya oranında en yüksek ülkelerden. Sadece eurobond büyüklüğü 43 milyar dolar ve ülkenin ekonomik büyüklüğü 55 milyar dolardan fazla değil. 2021 yılına ait yabancı para cinsinden bonoların fiyatları çoktan yarıya indi bile. Bu demektir ki yatırımcılar olası bir yeniden yapılandırmada paralarının yarısını bile alamayacaklarına kendilerini hazırlamış durumdalar.

Bankalar? Milli hasılanın 1,5 katı kadar mevduata sahip bankalar bunun iyi bir bölümünü ülkenin menkul kıymetlerinde değerlendirdiler. Oysa yukarıda da bahsettiğim gibi bu bonoların fiyatları eriyip gitti. Tam Türkçe söyleyelim: Mevduatlar aslında eridi.

Ya herkes mevduatını çekmek isterse? Buna engel olmak için adı konmamış bir sermaye kontrolü uygulanıyor. Birçok banka ayda 1.000 dolardan fazla çekilmesine müsaade etmiyor. Ülkenin ve bankaların kredi notları temerrütten sadece birkaç basamak önceki seviyelere kadar indi. Örneğin Fitch’te en düşük 4. Basamak kredi notuna sahip Lübnan.

*

Çözüm?

Elbette siyasi çözüm ve sosyal problemlerin giderilmesi zaman alacaktır. Diğer yandan, finansal çözüm de basit değil. Tüm bu kargaşayı aşmak için bankaları sermayelendirmek, dış borç bulmak gerekiyor. Parayı devalüe etmek ve dalgalı kur için bir zemin hazırlamak gerekiyor. Ancak bunları yapmak için bir hükümet lazım her şeyden önce. Lübnan henüz burada değil.

Kriz derinleşerek büyüyecek. İlk fırsatta ülkenin temerrüdünün büyüklüğüne karar verilecek. Toz duman kalkınca zararın boyutunu göreceğiz.

Lübnanlı bankaların Türkiye’de de yatırımları bulunuyor. Apayrı finansal kurumlar, bambaşka bilançolar ve performanslar söz konusu. Bunu açıkça belirtmek gerekir. Ancak bu, Lübnan krizini daha yakından izlemek için de bir sebep aynı zamanda.