Petroldeki indirim doğalgaza ne kadar yansır?
Dünyayı etkilemeye devam eden koronavirüs tartışmaları ekonominin tüm kalemlerini, her türlü rekabeti, enerjide kaynak ülkelerin birbirleriyle ticaret savaşlarını da tetikliyor. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nde (OPEC) Rusya ile Suudi Arabistan arasında ortaya çıkan, talep düşüşü sebebiyle petrol üretimini azaltma tartışması ise yeni dönemin ilk işaret fişeği oldu.
Rusya’nın hedefinde ise ABD’nin kaya gazı (LNG) ve kaya petrolü var. Petrol ve doğalgaz fiyatlarının dramatik bir şekilde aşağı inmesi üretim hesaplarını alt üst etmiş durumda. Brent petrol varilinin 30 dolar seviyelerine inmesi ABD’nin kaya petrolü ve kaya gazının, uluslararası piyasada rekabet edemeyeceği anlamına geliyor.
Ayrıca bu tartışmalardan sonra doğalgaz piyasasının petrolden bağımsız olarak fiyatlandırma sürecine girmesi de bekleniyor. Böylece Rusya’nın boru gazı karşısında ABD ve diğer ülkelerin sıvılaştırılmış gazının (LNG) ciddi şekilde piyasa kaybedeceği söylenebilir.
Bağımsız Doğalgaz Piyasası Doğacak
Petrol piyasalarındaki hareketlilik enerjide ithalatçı olan Türkiye’yi de yakından ilgilendiriyor. Petrolle birlikte petrole endeksli olarak fiyatlandırılan doğalgaz ücretleri de aşağı inecek. Akaryakıt fiyatlarının aşağı inmesi halkı mutlu edecek ama kamu tarafında yeni önlemler alınmasına sebep olabilir. Yüksek rakamlı akaryakıt fiyatları üzerinden yapılan bütçe hesaplarını tutturmak için kamu otoriteleri vergilerde yeni bir düzenlemeye gidebilir.
Ancak koronavirüs sebebiyle petrole olan talebin düşmesiyle birlikte doğalgaz rakamlarında ve gaz piyasasında da ciddi bir tartışma bekleniyor. Petrole endeksli formülle fiyatlandırılan doğalgaz ücretleri, önce bu oranlar üzerinden aşağı inecek, akabinde ise doğalgaz, petrol piyasasından bağımsız olarak kendi fiyatlandırma sistemini oluşturacağı beklentisi var. Doğalgaz piyasasının oluşması için öncülüğü Rusya’nın yapacağı ve petrolden bağımsız olarak fiyatlandırma modeli geliştireceği iddiası söz konusu.
Rusya, OPEC’in istediği petrol üretim kesintisine gitmemesi üzerine Suudi Arabistan’ın fiyatlarda indirim yapıp, üretimi artıracağına dair haberler Brent petrol fiyatını yüzde 30 düşürdü. Böylece petrolden sonra gözler doğalgaz piyasasına çevrildi.
Azerbaycan ve İran Gazı da Ucuzlayacak!
Türkiye, Mavi Akım’dan sonra Rus doğalgazını Karadeniz üzerinden ikinci bir hatla direkt Anadolu’ya ulaştıran Türk Akım projesinin hizmete girdiği bu senenin başında gazda indirim talep etmişti. Henüz bu talepte bir gelişme olmadı, ama yeni tablo sebebiyle beklentilerin çok ötesinde bir indirim haberi gelebilir.
Türkiye, Rusya’nın Avrupa’daki en büyük doğalgaz müşterilerinden birisi, fakat 2010’dan bu yana ilk defa geçen yıl ithal ettiğimiz doğalgaz içinde Rusya’nın payı ucuz LNG sebebiyle ciddi düştü. Geçen yıl Rusya, İran, Azerbaycan’dan boru hattıyla aldığımız doğalgaz ve ithal ettiğimiz LNG’nin toplam miktarı 44,5 milyar metreküp oldu. Önceki yıllara göre hem gaz ithalatımız düştü hem de Rusya’dan aldığımız doğalgaz oran olarak son 10 yılın da en düşük rakamını gördü. Sebebi ABD’nin öncülüğünü yaptığı ucuz sıvılaştırılmış doğalgazdı.
Hâlihazırda Rusya, Türkiye’ye bin metreküp doğal gazı yaklaşık 255 dolardan satıyor. Azerbaycan’dan TANAP üzerinden aldığımız doğalgaz fiyatı da Rusya endeksli ve Rus gazının yüzde 87,5’ini geçmeyecek şekilde fiyatlandırılıyor.
Ancak Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR’ın sınırdaki doğalgaz fiyatına TANAP ile Anadolu’ya taşınma bedeli eklenince Eskişehir ve Trakya’da Rus gazından çok daha pahalı hale geliyor. Rusya alınan gazda indirim yapıldığı an Azerbaycan gazı da otomatik olarak aşağı inecektir. Fakat pahalı taşıma bedeli dengeleri bozan unsur olarak karşımıza çıkabilir. İran doğalgaz rakamlarında ise her zaman olduğu gibi mutlaka tartışma yaşanacaktır. Hazırlıklı olmakta fayda var.
Öte yandan bu tartışmalar olmadan geçen hafta Rusya’nın enerji devi Gazprom’un, Bulgaristan’ın Türk Akım’dan aldığı gazda yüzde 40 indirim yaptığını öğrendik. Hâlbuki Türkiye de 2020 yılı için indirim talep etmiş, şu ana kadar bir netice alamamıştı. Bulgaristan indirimden önce bin metreküp gaz için yaklaşık 280 dolar ödüyordu. Bu rakam üzerinden yüzde 40 indirim yapıldığında gazın fiyatı 165- 70 dolar seviyelerine geliyor.
Avrupa’da ise HUB fiyatlaması ve spot piyasa faktörüyle, Almanya ve Hollanda gibi ülkelerin bin metreküp doğalgazı takriben 130 dolara aldığı biliniyor. Eğer Türkiye bugün oluşan havayı değerlendirebilirse rahatlıkla Rusya’dan 150 doların altına doğalgaz temin edebilir. Arkasından Azerbaycan ve İran doğalgaz fiyatları da aşağı inecektir. LNG piyasası sürprizlere açık. Türkiye sıvılaştırmış gaza yönelik yaptırdığı yatırımlarla boru gazında fiyatları daha da aşağılara çekebilir.
Netice itibariyle doğalgazda indirim oranı ne olur bilemiyorum, ama her hâlükârda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve BOTAŞ’ın girişimleriyle önemli oranda aşağı inebilir. Türkiye, 3 ve 6 aylık dönemlerde doğalgaz fiyatlarını revize ettiği için yansıması da Haziran gibi olabilir.
***
Saatlerle oynamak depresyon sebebi!
TBMM Dilekçe Komisyonu’na başvuran bazı vatandaşlar, “Kış saati uygulamasına dönülmesini” talep etmişler. Ben de Hürriyet’ten, Nuray Babacan’ın yazısından öğrendim. Enerji Bakanlığı da komisyona uygulamanın sadece enerji tasarrufu sağlamadığını, aynı zamanda vatandaşın psikolojisini düzelttiği cevabını vermiş.
Babacan da bu cevabı beğenmemiş olacak ki “Enerji Bakanlığı iddia etti” şeklinde aktarmış. Hatta yazısının sonunda da “Ancak zifiri karanlıkta okul servisi bekleyen öğrenci ve velilerin stresinden söz edilmedi” vurgusunu yapmış.
Bu yanlış bakış açısına medyada aklı başında yazarlar da sahip. Ankara ve İstanbul’dan köşe yazanlar, “Zifiri karanlıkta çocuklar okula gitmesin” yaygarası yapmışlardı. Başından beri saatlerle oynamaya karşı olduğum için enerji tasarrufu adı altında saatlerin ileri/geri alınmasının yanlışlığına da örneklerle defalarca dikkat çektim.
İstanbul’da sabahın zifiri karanlık olduğu anlarda Kars’ta güneş çoktan doğmuş oluyor. Akşam da tersi söz konusu. Milli Eğitim Bakanlığı’nın yıllardır uyguladığı yanlış bir mesai sistemine, toptancı anlayışa dikkat çekmek kimsenin aklına gelmiyor. Yedi bölgeli Türkiye’de aynı saatte eğitim zili niçin çalar? Kars’ta sabah saat 7’de, İstanbul’da, İzmir’de 9’da derslerin başlamasının kime, ne zararı olur?
Aynı şekilde tüm Türkiye neden aynı anda yarıyıl tatiline gider, aynı anda eğitime arar verir ve aynı anda; Eylül’de okula koşuyor? Hiçbir gelişmiş ülkede olmayan, hatta geri kalmışlarda bile örneği az olan bir uygulamada niçin ısrar ediliyor?
Ülkemizde bahar tüm illere aynı anda mı geliyor? Mevsimsel farklılıklar yok mu? Farz edelim yok. Bu durumda 80 milyonu aynı anda yollara dizmenin, uçakları, otobüsleri doldurmanı, matbaaları, tekstil atölyelerini belli günlerde yoğun çalıştırmanın ne anlamı var?
Yaz ve kış tatillerinde otelleri aynı anda doldurup, aynı anda boşaltmanın mantığı olabilir mi? Niçin Şubat tatilini bölgelere göre 2 aya yaymıyoruz da 15 güne sıkıştırıyoruz?
Tüm bu yanlış uygulamaların insanlarımızın psikolojisini bozduğunu, ülkemizde verimliliği düşürdüğünü ne zaman anlayacağız? Halen daha saatlerle oynamanın matah bir şey olduğunu sananlara ilginç bir örnek verip bu faslı bitireyim.
Danimarka’daki iki üniversite ile ABD'den Stanford Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, ileri saat uygulamasının insanlar üzerindeki etkisini araştırmış, Washington Post da neticeyi yayınlamış. Uzmanlar, Danimarka’da 1995 - 2012 yılları arasında depresyon teşhisi konan 185 bin 419 vakayı incelemiş. Ekim ayında yaz saati uygulamasından çıkışın, sonbahar aylarında teşhisi konan depresyon vakalarında yüzde 11 artışa neden olduğunu tespit etmişler.
Netice itibariyle Milli Eğitim Bakanlığı, kolaycılığı bırakıp, bilimsel verilerle eğitimde yeniliklere kapı açabilirse bu tartışmalarda kendiliğinden gündemimizden çıkar.
