Ankara'da dün açılan çok önemli sergi ve Nutuk'tan Şeyh Hamdullah'ın Kur'an'ına uzanan tuhaf tesadüf
Ankara’daki Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’nde, konusunda “ilk” olan çok önemli bir sergi var: “Cumhuriyet’in 97. Yılında Millî Mücadele Sergisi”...
İki ay boyunca devam edecek olan sergi, dün, COVİD-19 önlemleri sebebi ile sayıları az tutulan davetlilerin katıldığı bir törenle Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından açıldı.
Millet Kütüphanesi’nde, mekânın geçtiğimiz Şubat’ta hizmete girişi münasebeti ile de çok önemli ve aynı şekilde alanında “ilk” olan bir başka sergi açılmış, Türkçe’nin en eski sözlüğü olan “Divan-ı Lügatü’t-Türk”ün 1266 tarihli tek nüshası, Emevi, Abbasi ve Selçuklu Kur’anları, Şeyh Hamdullah, Ahmed Karahisarî, Hafız Osman, Yedikuleli Seyyid Abdullah, Şekerzade, Kazasker Mustafa İzzet ve Hasan Rıza gibi Türk hat sanatının en büyük üstadlarının eserleri, Mevlânâ’nın meşhur Mesnevî’si, Batlamyus Atlası, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin orijinali, Kanunî Sultan Süleyman’ın divanı, Hazret-i Muhammed’in hayatını anlatan Siyer-i Nebî’nin 1595 tarihli aslı ve daha birçok eser ilk defa bu sergide biraraya getirilmişti.
Cumhuriyet’in ilânından buyana geçen 97 sene içerisinde Millî Mücadele hakkında çok şeyler yazılmış, çizilmiş, söylenmiş ama imparatorluğun yıkılışından Cumhuriyet’e uzanan dönemle alâkalı hatıraları, özellikle de birinci derecede önemli olan belgeler ile objeleri biraraya getiren bir sergi hiç düşünülmemişti.
Ankara’da dün açılan sergi, işte Millî Mücadele’yi aksettiren birçok kaynağı biraraya getirdiği için bu alandaki ilk ciddî faaliyettir.
SİLÂHTAN BELGEYE KADAR...
Sergide yeralan objelerden bazılarını sıralayayım:
* Osmanlı İmparatorluğu’nun teslim belgesi olan Mondros Mütarekesi’nin imzalı orijinali.
* Sultan Vahideddin’in, Mustafa Kemal Paşa’yı Samsun’a 9. Ordu Müfettişi olarak gönderme emrinin orijinali.
* Harbiye Nazırı Şakir Paşa’nın, 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa’nın talimatlarının yerine getirilmesi konusunda vilâyetlere gönderdiği emir.
* Mustafa Kemal Paşa’nın Genelkurmay’a gönderdiği ve Samsun’daki görevine başladığını bildiren telgrafı.
* Mustafa Kemal Paşa’nın evrak çantası.
* Amasya Tamimi’nin orijinal nüshası.
* Erzurum Kongresi’nde alınan kararların imzalı orijinali ve Kongre’nin mührü.
* Sivas Kongresi’nda alınan kararların imzalı orijinali.
* Misak-ı Millî’nin milletvekilleri tarafından imzalanmış olan orijinali.
* Sevr Andlaşması’nın Osmanlı Devleti’ne gönderilmiş olan orijinal kopyesi.
* Lozan Andlaşması’nın Fransız Dışişleri Bakanlığı’nda muhafaza edilen imzalı orijinal nüshasının görüntüsü.
* Kahramanmaraş’ta Fransız işgaline karşı başlatılan direnişin öncüsü Sütçü İmam’ın tabancası ve kılıcı.
* Millî Mücadele kahramanlarından Satı Kadın’ın yaşmağı ve şalvarı.
* Millî Mücadele’de askerlerimizin kullandıkları bir matara, süvarilere mahsus körüklü çizme, bir ağır makineli tüfek ile sehpası ve bir tüfek.
* İkinci İnönü ve Sakarya Muharebeleri’ne katılmış bir subayın günlüğü.
* Millî Mücadele’de kullanılan ve üzerinde “Dikkat, düşman dinliyor” yazan 50 abonelik telefon santrali ve bir sahra telefonu.
* İzmir’de yayınlanan Âhenk Gazetesi’nin, ordumuzun İzmir’e girişini müjdeleyen renkli nüshası.
* Sakarya Savaşı’nda önce hazırlanmış Sakarya Vadisi’ni gösteren askerî harita.
* Başkumandan Mustafa Kemal Paşa’nın Millî Mücadele’de kullandığı dürbünü, mührü, kalpağı, hokka takımı ve mareşal rütbesini gösteren apoletlerin dikili olduğu pelerini.
* Mustafa Kemal Paşa’nın içerisine bir süngünün gizli olduğu bastonu.
* Büyük Taarruz sırasında çizilmiş muharebe plânı ve öncü bayrağı.
* Mustafa Kemal Paşa’nın “Ordular! İlk Hedefiniz Akdeniz’dir. İleri” emrinin imzalı orijinal nüshası.
* Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir’in kurtuluşunun ardından yayınladığı “Büyük ve Asîl Türk Milleti” hitabıyla başlayan beyannamesi.
* 23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi’nin duvarına asılan ve üzerinde âyetlerle bir hadisin yazılı olduğu sancak ile Meclis’e çekilen ilk bayrak.
* Hattat Tuğrakeş İsmail Hakkı Bey’in İstiklâl Savaşı sırasında yazdığı “Bu da geçer Ya Hu” levhası ile işgal sırasında her gün yazdığı besmelelerden biri.
* Hattat Necmeddin Okyay’ın zaferden sonra yazdığı “Gel keyfim gel” levhası.
* Süleyman Nazif’in, İstanbul’u işgal eden İtilâf kuvvetleri arasında bulunan Fransız birliklerinin komutanı Franchet d’Esperey’i kınamak maksadıyla Hadisat Gazetesi’nde yazdığı meşhur “Kara Bir Gün” makalesinin orijinali.
* Yahya Kemal Beyatlı’nın, Mondros Mütarekesi’nin sebep olduğu üzüntü ile yazdığı “1918” şiirinin kendi elyazısı ile olan nüshası.
* Hindistan Müslümanları’nın Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdikleri zafer sancağı.
* Mustafa Kemal Paşa’ya “Mareşal” rütbesinin verilmesi için İsmet İnönü ile Fevzi Çakmak’ın Meclis’e yaptıkları teklifin orijinali.
* Libya’nın dinî ve millî önderlerinden Şeyh Ahmed Sunusi’nin Mustafa Kemal Paşa’ya hediye ettiği, kını kıymetli taşlarla süslü kılıç.
* Ankara esnafının Mustafa Kemal Paşa’ya hediye ettikleri altın Cumhurbaşkanlığı mührü.
* Hattat, cildçi ve ebrucu Necmeddin Okyay’ın Mustafa Kemal Paşa için ciltlediği özel baskı yapılmış Nutuk nüshası ve Nutuk’un yazıldığı masa.
* İsmet Paşa’nın taşları Türk bayrağını sembolize eden kırmızı ve beyaz renkte imal edilmiş satranç takımı.
* İsmet Paşa’ya ait Buhara Kılıcı.
* Celâl Bayar’ın gözlüğü, Millî Mücadele’de “Galip Hoca” kimliği ile direniş başlattığı sırada çekilmiş fotoğrafı ve daktilosu.
* Hanımlar Esirgeme Derneği’nin İlk Meclis’e hediye ettikleri ve üzerinde Hattat Hâmid Bey’e yazdırdıkları bir âyetin bulunduğu örtü.
* Mareşal Fevzi Çakmak’ın Mustafa Kemal Paşa tarafından Ankara’ya davet edilmesi üzerine gönderdiği teşekkür telgrafı.
* Mareşal Fevzi Çakmak’ın, Kâzım Karabekir’in ve Refet Paşa’nın üniformaları, Refet Paşa’nın ayaklı dürbünü, Kâzım Karabekir’in İstiklâl Madalyası ve Ali İhsan Sabis’in kılıcı.
* Doğu sınırlarımızı kademe kademe belirleyen Gümrü, Moskova ve Ankara Anlaşmaları’nın imzalandığı kalemler.
* Meclis-i Mebusan’dan TBMM’ye intikal eden ve İlk Meclis’te kullanılan gong.
* Meclis’in 1921’de kabul ettiği Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun, yani Anayasa’nın elyazısı ile taslağı.
* 23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi’nde kürsünün hemen arkasına asılan ve üzerinde “Onlarla istişare et” âyetinin yazılı olduğu levha.
* Mustafa Kemal Paşa’nın, 1920’de Meclis’in açılışından iki gün önce yapılması gerekenler ve edilmesi gereken dualar konusunda vilâyetlere, sancaklara, kazalara ve kolordulara gönderdiği genelenin aslı.
* Cumhuriyet’in ilân belgesi: Meclis’in 29 Ekim 1923’teki 43. oturumunda kabul ettiği tasarının orijinali.
* Mehmed Akif’in kaleme aldığı İstiklâl Marşı’nın Meclis’te 12 Mart 1921’de resmî marş olarak kabulünden sonra yazılan tasdikli sureti ve Ekrem Zeki Üngör’e ait bestenin bestekârın imzasını taşıyan notası.
* 1925 ile 1928 arasında ikinci Meclis binasının genel kurulunda kürsünün arkasına asılan ve üzerinde o devrin büyük hattatı Hulûsi Efendi’nin yazdığı “Hakimiyet Milletindir” ifadesinin yazılı olduğu levha.
NUTUK’TAN HAMDULLAH’IN KUR’AN’INA...
Sergilenen bu objelerin hemen tamamının uzun uzun yazmayı gerektiren hikâyeleri vardır ama bunlardan sadece biri, muhafaza edildiği ATASE’den, yani Genelkurmay Askerî Tarih Arşivi’nden alınarak sergiye getirilen Necmeddin Efendi tarafından cildlenmiş özel baskı Nutuk hakkında pek bilinmeyen bir tesadüfü nakledeceğim:
Reisicumhur Mustafa Kemal’in, Halk Fırkası’nın İkinci Kurultayı’nda, 1927’nin 15 ile 20 Ekim günleri arasında aralıklarla 36 saat 31 dakika boyunca okuduğu ve Samsun’a çıkışından itibaren Millî Mücadele’nin safhalarını anlattığı “Nutuk”un 1927’de iki farklı baskısı yapılmış, az sayıda lüks kâğıda basılan nüshalar protokole dağıtılmış, diğer baskılar satışa çıkartılmış ve satıştan elde edilen gelir Türk Tayyare Cemiyeti’ne bırakılmıştı.
1883 ile 1976 arasında yaşayan, döneminin önde gelen hat, ebru ve cilt üstâdı Necmeddin Okyay, Mustafa Kemal Paşa’nın talimatı ile özel baskılardan 15 adedinin metin kısmıyla belgelerini ayrı ayrı deri cild yapmış, ön ve arka kapaklardaki motifler için Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilen eski yüzyılların kitaplarındaki kalıpları kullanmıştır. Nutuk’u tamamlayıcı mahiyetteki haritaları da arka kapakların iç kısımlarına yerleştirdiği zarflara koymuş, ve bu zarfları “Necmeddin ebrusu” denen kendi ebrularından imal etmişti.
Mustafa Kemal, Necmeddin Efendi’nin icazetli talebesinden olan hat üstâdı Prof. Uğur Derman’ın anlattığına göre, bu 15 adet deri cild için Necmeddin Okyay’a yüksek bir ücret ödemiş ve Necmeddin Efendi bu meblâğı çok önemli bir işe harcanmıştı:
O günlerde İstanbullu bir ailenin elinde, İkinci Bayezid devrinde yaşayan ve Türk hattının en büyük isimlerinden olan Şeyh Hamdullah’ın yazdığı bir Kur’an vardır, aile bu Kur’an’ı satmak istemektedir ve Necmeddin Okyay, Mustafa Kemal’den gelen para ile bu Kur’an’ı satın almıştır.
Nutuk’un ciltlenmesinden elde edilen meblâğ karşılığında sahip olunan ve hat tarihimizin çok önemli eserlerinin başında gelen Şeyh Hamdullah imzalı bu Kur’an şimdi Topkapı Sarayı’nda muhafaza ediliyor...
Millet Kütüphanesi’nde iki ay boyunca açık kalacak olan “Millî Mücadele” sergisini mutlaka gezin... Halide Edib’in 1919 Mayıs’ında İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesinden sonra Sultanahmet’te düzenlenen protesto mitingindeki meşhur konuşmasını o zamanın görüntüleri eşliğinde kendi sesinden dinledikten ve yine o dönemi her bakımdan aksettiren belgeler ile eşyaları gördükten sonra, Millî Mücadele’nin ne büyük zorluklarla kazanıldığını ve Cumhuriyet’in hangi şartlar altında nasıl kurulduğunu çok daha mükemmel şekilde hissedeceksiniz.
