Demokrasi adasında yeniden Başkanlık sistemi tartışmaları…
Yaklaşık 30 yıl önce SSCB’nin dağılmasının ardından Orta Asya’da bağımsızlıklarını kazanan Türk Cumhuriyetleri geçen zaman içerisinde erkin bir devlet olabilmek için yoğun çaba sergiliyorlar. Ekonomileri, politik duruşları, sosyal yaşamları 70 yıl süren katı/merkezi ekonominin ardından yeni dünya düzenine uyum sağlamaya çalışıyor. Ancak bağımsızlık, milli devletin oluşumunda tek başına yeterli olmuyor. Bunun için zaman ve belirli düzeyde bir nesil birikimi gerekiyor. Ayrıca bulunduğunuz coğrafya güç mücadelelerinin odak noktası ise pek çok iç ve dış bariyerle yüzleşiyorsunuz.
Bu bakımdan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, soğuk savaşın yeni bir iklime girmesiyle birlikte Çin, Rusya ve ABD’nin vazgeçilmez mücadele alanına dönüşmüş durumda. Bir yandan da bölge ülkeleri arasında geçmişten gelen sorun ya da kaygılar göz ardı edilemez.
İşte bu ülkelerden biri olan Kırgızistan’ın yüzölçümü (200 Bin km2) ya da nüfusu (6 milyonun az özerinde) yanıltıcı gelmesin. Buradaki gelişmeler yakından takip edilmeli. Zira jeopolitik konumu ile küresel güçlerin etki alanında ve olası bir istikrarsızlık Kazakistan, Özbekistan ve Tacikistan’ı birincil düzeyde etkileyecektir.
Türkiye açısından ise Kırgızistan’ın Türk Konseyi’nin daimi üyesi olması ve FETÖ’nün bu ülkede etkinliğini artırma çabası son derece dikkatli davranılmasını gerektirmektedir. Türkiye geçiş sürecinde etkili olmalı.
Devrimleri ile meşhur Kırgızistan’da önceki Cumhurbaşkanları Akayev, Bakiyev ve Atambayev’in ardından şimdi de Ceenbekov görevi bırakmak zorunda kaldı. 4 Ekim’deki parlamento seçimlerine karıştığı iddia edilen usulsüzlükler sebebiyle geniş çaplı gösteriler medyana geldi ve daha önce milletvekilliği de yapmış olan hapisteki Sadır Japarov serbest bırakıldı. Cumhurbaşkanı Ceenbekov, Japarov'un ilerleyişini durdurmak istese de başarılı olamadı. 14 Ekim'de parlamento tarafından Sadır Japarov başbakan olarak atandı. Yeni parlamento seçimleri bir erteleme olmazsa 16 Aralık’ta gerçekleşecek.
Japarov, Ceenbekov görevi bıraktığında cumhurbaşkanlığı yetkilerini de devraldı. Ocak ayında yapılması planlanan Cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar başkan vekili olarak görev yapacak. Japarov, anayasanın izin vermesi halinde cumhurbaşkanlığına aday olacağını söylese de mevcut anayasa, geçici cumhurbaşkanı olarak görev yapan bir kişinin başkanlık seçimlerine katılmasını izin vermiyor. Bir anayasa değişikliği gündeme gelirse -ki Japarov bunun işaretlerini şimdiden vermiş durumda, bir referandum yapılabilir.
Kanaatimce bu ara dönemde Kırgızistan parlamenter sistemden başkanlık sistemine giden bir yolu başlatabilir. Japarov ve ekibi bir zamanlar “demokrasi adası” denilen Kırgızistan’ın parlamenter demokrasiye yeterince hazır olmadığı tezine yakın duruyorlar. Hatırlanacak olursa 7 Haziran 2010 tarihinde kabul edilen yeni anayasa ile parlamenter sisteme geçilmişti.
Öte yandan Japarov hükümetinin yeni Dışişleri Bakanı Ruslan Kazakbaev ilk resmi ziyaretini Rusya’ya yaptı ve mevkidaşı Lavrov’la görüştü. Bir diğer ilginç görüşme iki gün sonra Türk Konseyi Genel Sekreteri Bagdad Amreyev ile Bişkek’te yapılan ve zamanlaması önemli görüşmeydi. Görüşmede Türk Konseyi ile ilişkilerin geliştirilmesi konusunda diyaloğun artırılacağı ifade edildi.
