Okul İçin Değil Yaşam İçin Kitaplar ve Meltem Erinçmen Kânoğlu

Kitaplar eğitim kadar, yaşamdaki sorunları çözmek içindir de. Bibliyoterapi hayata tutunmayı ve sarsılmamayı sağlar. Böyle bir bakış çocuklukta gelişir.Türkiye’de çocuk yayıncılığı giderek büyüyen bir sektör. Her yıl basılan yaklaşık 700 milyon kitabın yarısı eğitim alanında ve 50 milyon kadarı da çocuk ve gençlik kitabı. Estetik peşinde koşan, dilin inceliklerine haiz ve okumayı bu niteliklere dönüştürmüş kuşaklar doğması emek ve zaman ister. Bu konuda çalışan, değerli ve başarılı bir çocuk yazarı ve akademisyen olan Doç. Dr. Meltem Erinçmen Kânoğlu’yla, kendisi ve kitapları hakkında bir söyleşi yaptım. Aktardığım tüm “eser ve fikirler” tamamen kendisine aittir.

AKADEMİDEN ÇOCUKLARLA İLETİŞİME

Kânoğlu büyükler kadar, çocuklar için de yazıyor ve “Çikolata Yayınevi”ni yönetiyor. Kendisi halen Yeditepe Üniversitesi Radyo, TV ve Sinema Bölümü’nde akademisyen. İstanbul Ü. Amerikan Dili Edebiyatı lisansı, Boğaziçi Ü. Mütercim Tercümanlık yüksek lisansı ve Marmara Üniversitesi İletişim Bilimleri doktorası derecelerine sahip. Romanları, edebiyatı, popüler kültür ve toplum ilişkilerini inceleyen yazarın, iletişimle ilişkili ve disiplinlerarası birçok çalışması var. Bir radyo oyununun yanı sıra, 20’den fazla çocuk kitabını farklı yaş grupları için, farklı türlerde kaleme almış. Bu denli özgün eser vermesi ve her açıdan çocuk ve gençliğin gelişimi için yöntemler düşünebilmesi kendisini nadir birisi yapıyor. Kitaplarını çikolata çocuk, çikolata yetişkin ve çikolata akademik olarak ayırmış. Eserlerinin bazıları sunum ve tasarım patentine sahip. Çocuklar için akademik yazmayı öğrenme ve uygulama serisi olan “Koca Ayak Mut” da bunlardan birisi.

KOCA AYAK MUT (8+)

Çikolata yayınlarının beş kitaplık dizisi olan Mut; Bursa-Uludağ’da yüzlerce yıllık çam ağaçları arasında yaşayan bir varlığın ve ona ulaşan çocukların öyküsü. Okuyucu ilk kitabı okudukça yazıyor ve her bölümün sonunda kapalı sayfaları yırt aç yaparak asıl bilgiyi ve hikâyenin akışını görüyor. Kitap, tamamen yazılıp bittikten sonra da açılabilir. Yaratıcı yazarlığı geliştirmeyi amaçlayan seride, “Paragraf Ustası” ile konu, destek ve ayrıntı cümleleriyle karşılaşan okur, etkinliklerin cevaplarını kitabın sonunda bulabiliyor. Mut, “Kompozisyon Uzmanı” sayesinde çocukları akademik yaşam ve yazı tekniğine hazırlamakta. Serinin son kitabı “Koca Ayak Mut - Öykü Yazarı”, faydalı model patentli bir yöntem olan “Dağ Modeli Öykü Yazma Tekniği”yle yazmayı eğlenceli hale getirip aşamalandırıyor. Danslı ve müzikli paragraf yazma atölyeleriyle tamamlayıcı sınıf içi etkinliklere de sahip.

MACERA ve HAYATTA KALMA

“Güneş Gezegeni Dizisi”nde (10+), dört kitap boyunca pozitif bir enerjiyle, iklim değişimi geçirmiş bir Türkiye’de, distopik geleceğin zor şartlarında yaşamda kalma önerileri var. İlk kitap “Dış Dünya Gezisi”nde çölde kalan dört genç, yön bulma, toprağı terleterek su üretme ve sinek kurtlarını kullanarak yara temizleme gibi beceriler geliştiriyor. “Ani Sel”de doğal afetler karşısında neler yapabileceklerini, “Tohum İzcileri”nde Safranbolu’dan Kaçkarlar’a doğru bir yolculuk süresince hayat ve toprakla ilişkili bilgileri ve “Vadideki Yerleşke”deyse Kaçkarlar’ın yeşil ortamını, fırtınaları, küçük canlıları, güneş panelinin yapımını ve solucanlarla “torf yapmayı” öğreniyorlar. Kânoğlu distopik-bilim kurgu örnekleri vererek, doğal kaynakların tükendiği ve kirlendiği bir çağda, gezegenimizin gelecekte yeniden yaşanılır olmasını sağlamayı amaçlıyor. Benzer biçimde tarih ve arkeolojiyi kullanarak, “Acemi Kâşifler” adlı yarı roman yarı çizgi romanındaysa, bir grup gencin, bir sarsıntı sonucu düştükleri Hattuşa’nın yeraltını keşfedişlerini anlatıyor. Macera ve keşif kategorisinde olan, “Büyükanne Vertigo M. - Bir Karınca Meselesi” (8+), Kânoğlu’nun yaşlı bilge hali. Bilimsel gerçekler, evdeki eşyalardan aletler yapma fikri ve karıncalar üzerinden çocukların araştırma hevesini arttıran seri, yıldırımlardan enerji üreterek Beykoz’u ışıklandırma girişimiyle ikinci kitapta devam edecek.

TUMBURLUPLAR (6+)

“Tumburluplar”, çocukların karşılaştığı tüm sorunlar ya da korkularla yüzleşmeyi, öz denetimle sorunları çözmeyi ve derinlemesine bilgilendirmeyi Vygotsky yöntemiyle başarıyor. Konulara lambur lumbur değil tumbur tumbur dalarak, hayatta “Hayır!” demeyi veya kendine ait bir arabanın şoförü olarak istediğin yere, istediğin şekilde ve istediğin zamanda gitmenin önemini anlatıyor. Çocuklar oyun içerisinde öğrenerek, gri tavşan oluyor ve kitabın içindeki boşluklara adını yazarak kitabın kahramanı oluyor. Serinin kitaplarında, yerine göre ambalajın nasıl bir iletişim aracı olduğunu (“O Bir Reklence”), 8 yaşında bir YouTuber olmanın ve internetin risklerini ve kendini korumanın 5 altın kuralını (“İnternette Güvenlik”), duygular ve sırları dengelemeyi, 25.000 dişli salyangozdan ders alıp (“Cesaret Belgesi” karşılığında) diş hekiminden korkmamayı, doğru beslenmeyi (“Aburlup Cuburlup”) ve disleksik kişilerin hayata bakışını (“Disleksi Misleksi”) öğreniyor. Tumburluplar özellikle 1. ve 2. sınıflar için etkinlikler içeren kitaplar. Soyut düşünemeyen 8 yaş grubu çocuklar, video çekmeye ve yayınlamaya başladıklarında büyük risklerle karşılaşırlar. Tumburlup serisi bu tür zor konuları işleyerek 36 kitapla tamamlanacak.

4+ ÇOCUKLAR İÇİN

Tumburluplar’ın, 4+ “Küçük Tumburluplar Uzayda” kitabı da var, yine “4+ yaş” için “Beethoven'ın Kulak Trompeti” ve “Mor Salyangoz Lila” kitapları mevcut. Şiir formatında yazılan ve hayal gücünün ve yaratıcılığın engelsizliğini anlatan “Beethoven'ın Kulak Trompeti”, etkileşimli bir kitap. Okuyucu, yayınevinin sitesinden (cikolatayayinevi.com) kitabın görselleri, okunuşu ve müziğine ulaşabilir. Çizimlerini “Erhan Gezen” yapmış. Kulak trompeti bozulan Beethoven, bir zaman yolculuğuna çıkar ve günümüzün Galata’sına gelerek duyma aygıtı yardımıyla hiphop, rock ve jaz müziğini keşfeder. Sonunda kendi 9. Senfoni’sini (henüz bestelememiştir) bir konserde dinler ve geri döner. “Mor Salyangoz Lila”, çocuklar arasındaki öteki algısını ve benzemezliği işleyen bebek bir mor salyangozun hikâyesini anlatmakta. 6 soru eşliğinde çocuklar, veliler ve öğretmenler bir etkinlik kurarak “temel değerleri” paylaşıyorlar. Çizimleri çok başarılı olan Lila, yeni kitaplarla serileşecek.

DEĞİŞEN KİTAPLAR

Kânoğlu’nun tüm öyküleri Türkiye’de geçiyor. Bir soru ya da sorunla başlayan öyküler, farklı yollardan çözümlerle tamamlanıyor. 10 yaş altı için kurgulanan karakterler Tutu, Müfettiş Amanvermez, Bon, Muru, Buz ve Nana gibi cinsiyetsiz isimlere sahip. Kitaplarda kullanılan bilgiler yeni baskılarda güncelleniyor ve bilgiye kullanılmak üzere bir mesafeyle yaklaşılıyor. Kitap etkinliklerini düzenlemek için çeşitli okullara seyahat eden yazar, gerek seminer vererek, gerek 25-40 ya da 40-100 kişilik gruplara uygulama yaptırarak, öğrenme süreçlerine doğrudan katılmakta. Doğaya bir bütün olarak saygı duymak, solucanlardan toprak ya da çiçek gübresi üretmek ya da güneş paneli yapmak gibi pratikler kazanmak temel ilkeler. Kitaplarından Lila Lübnan’da yayınlanırken, Beethoven’ın Kulak Trompeti ve Mut Kanada ve Fransa’da “Medya Nedir?” ise Amerika’da yayıncıların ilgisini çekmiş.

ÇİKOLATA AKADEMİK

10 yaş üstü (4. sınıflar) için akademik bir seri de mevcut. İlkokullarımızda hala medya okuryazarlığı dersi bulunmamakta. Bu bilinci oluşturmak ve medyanın güdümlemesinden ve stereotipleştirmesinden kaçınmak için “Medya Nedir?” kitabından yararlanılabilir. Etkinlikler içeren kitap, haftalık bir saat dersin ardından öğretmenin vereceği proje ödeviyle bitiyor. Kitabın işlenebilmesi ne yardımcı olacak gerekli kaynaklar, sitede mevcut. Medya mesajları yoluyla gerçek sanılan medyatik ürünler aslında mevcut olmayabilir; örneğin reklamlarla yeşillik alanda gibi yansıtılan bir ev aslında apartmanlar arasındaki küçük bir yeşillik alanda olabilir. “Sunulan gerçek” ve “var olanı” ayırt etmek için, çocuklar seviyesinde bir yöntem takibi oldukça zor. Medya güdümlü moral panikten ve tepkiden sakınmanın yollarını arayan akademik serinin ilk kitabından sonra, “İletişim Nedir?” ve “Dijital Vatandaş Kimdir?”çalışmaları da yayına hazırlanıyor. Çocukların iki dünyası olan gerçeklik ve dijital kimlik, tanınmak ve fark edilmek için ebeveynleri beklemekte.

TEKNO-ÇOCUKLAR

Z ve Alfa kuşağı derken birden karşımıza çıkan K Kuşağı, dijital yerliler olarak, dünyanın fiziksel sınırlarını kaldırmakta. Bilgi erişimini, girişimciliği, hayata entegre teknolojileri, robotları, sanal gerçekliği ve temassızlığı ilke edinen bu kuşak, öğrenme stratejilerini de az konuşarak ve az doğrudan iletişerek geliştirmekte. Yeni Alfalar ile K’lar için bir internet etiği geliştirmek ve özdenetim kurmak kolay değil. “Başarısızlığı bir öğrenme süreci” olarak gören Kânoğlu’na göre insanın “üretükecileşitirilmiş” bu çağda teknolojik şımarıklardan kurtulması hala mümkün. Bir araştırmaya göre Türkiye’de çocuklar, kitap okuma alışkanlığını %70 civarında öğretmenlerinden kazanıyor. Kânoğlu’nun eğitim girişimi, hem çocuğun tek başına yöntem kazanmasını hem de öğretmen etkinliklerini içerdiği için çok yönlü bir yapıya sahip. Güncel konulara odaklı kalması, çocukluk ve gençliğin tüm aşamaları için merak uyandırıcı eserler vermesi ve akademik bilgi birikimi ve deneyimini bu yolda kullanması benzersiz bir sentez yaratmış.

Pedagoji ve edebiyat arasındaki çatışmayı bir yana bırakırsak, bilgi dolu, yaratıcı ve inisiyatif sahibi olmak için kazanımlar sağlayan kitaplarla, yeni nesil çocukları heyecanlandırmak kolay değil. Bu açıdan kendisinin yaratıcılık üzerine modelleme yeteneklerini desteklemek gerektiğini düşünüyorum. Kânoğlu için en iyi öğrenme yöntemleri uygulamak ve yazmakla mümkün. Bu görüşe katılmamak elde değil. En iyi okur, yazmayı öğrenendir. Uygulayandır.