TDK

Türk Dil Kurumu, Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün talimatıyla kurulmuştur. Cemiyetin kurucuları, hepsi de milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları olan Sâmih Rif'at, Ruşen Eşref, Celâl Sahir ve Yakup Kadri'dir. Kurumun ilk başkanı Sâmih Rif'at'tır. Türk Dili Tetkik Cemiyetinin amacı, "Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" olarak tespit edilmiştir. Atatürk'ün sağlığında, 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem Kurumun yönetim organları seçilmiş, hem dil politikası belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan Birinci Türk Dili Kurultayı sonunda Kurumun "Lügat-Istılah, Gramer-Sentaks, Derleme, Lenguistik-Filoloji, Etimoloji, Yayın" adları ile altı kol hâlinde çalışmalarını sürdürmesi kabul edilmiştir. Sonraki kurultaylarda bu kollardan bazıları ayrılmış, bazıları tekrar birleştirilmiş; fakat ana çatı değiştirilmemiştir. 1934'te yapılan kurultayda Cemiyetin adı, Türk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Türk Dil Kurumu olmuştur.

Türk Dil Kurumu başlangıçtan beri çalışmalarını iki ana eksen üzerinde yürütmüştür:

1. Türk dili üzerinde araştırmalar yapmak, yaptırmak;

2. Türk dilinin güncel sorunlarıyla ilgilenerek çözüm yolları bulmak.

Atatürk'ün kendisi de Türk dili üzerindeki yerli ve yabancı araştırmaları bizzat inceleyerek, dönemindeki bilginleri Türk dili üzerinde araştırmalar yapmaya yönlendirmiştir. Nitekim Türk dilinin en eski anıtları olan Göktürk (Runik) yazılı metinlerin ilk iki cildi onun sağlığında yayımlanmış; 1940'larda yayın hayatına çıkabilen Divanü Lügati't-Türk, Kutadgu Bilig gibi eserler üzerinde de yine onun sağlığında çalışılmaya başlanmıştır. Daha sonra birçok cilt hâlinde ortaya çıkacak olan Tarama ve Derleme Sözlüğü'yle ilgili çalışmalar da Atatürk'ün sağlığında başlamıştır. Tarama Sözlüğü, 13. yüzyılda başlayan Batı Türkçesinin eski eserlerinin taranmasıyla; Derleme Sözlüğü, Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulmuş büyük sözlüklerdir. Çağdaş Türkçenin grameri, sözlüğü, imlâsı ve terimleriyle ilgili çalışmalar da Atatürk tarafından ilgiyle izlenmiştir.

Türk Dil Kurumunun kuruluşuyla birlikte çağdaş Türkçede çok hızlı bir arılaştırma akımı da başlamıştır. Bizzat Atatürk'ün öncülük ettiği, Türk dilinin yabancı kökenli sözlerden temizlenmesi akımı 1935 güzüne kadar sürmüş; halkın diline girip yerleşmiş kelimelerin dilden atılması işleminden bu tarihte vazgeçilmiştir. Atatürk'ün ölümünden sonra öz Türkçe akımı Türk aydınları arasında sürekli tartışılan bir konu olmuş ve özellikle 1960'tan sonra Türk Dil Kurumu bu akımın öncülüğünü yapmaya devam etmiştir. 1980'den sonra tartışmalar durulmuş, bilimsel çalışmalar hız kazanmıştır.

Atatürk, ölümünden kısa bir süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığını Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumuna bırakmıştır. Bu iki kurumun bütçesi bugün de Atatürk'ün mirasından karşılanmaktadır. Bu miras bugün Türkiye'nin en büyük bankalarından biri olan Türkiye İş Bankası sermayesinin %28,9'unu oluşturmaktadır.

Türk Dil Kurumunun yapısıyla ilgili ilk önemli değişiklik 1951 yılındaki olağanüstü kurultayda yapılmıştır. Atatürk'ün sağlığında Millî Eğitim Bakanının Kurum başkanı olmasını sağlayan tüzük maddesi 1951'de değiştirilmiş; böylece Kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır. İkinci önemli yapı değişikliği 1982-1983 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1982'de kabul edilen ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa ile Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altına alınmış; böylece devletle olan bağlar yeniden ve daha güçlü olarak kurulmuştur.

Atatürk, 1 Kasım 1936'da Türkiye Büyük Millet Meclisinin 5. dönem 2. yasama yılını açış konuşmasında Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumunun geleceği ile ilgili dileklerini şu sözlerle dile getirmişti:

Başlarında değerli Eğitim Bakanımız bulunan, Türk Tarih Kurumu ile Türk Dil Kurumunun her gün yeni gerçek ufuklar açan, ciddî ve aralıksız çalışmalarını övgü ile anmak isterim. Bu iki ulusal kurumun, tarihimizin ve dilimizin, karanlıklar içinde unutulmuş derinliklerini, dünya kültüründe başlangıcı temsil ettiklerini, kabul edilebilir bilimsel belgelerle ortaya koydukça, yalnız Türk ulusunun değil, bütün bilim dünyasının ilgisini ve uyanmasını sağlayan, kutsal bir görev yapmakta olduklarını güvenle söyleyebilirim. (Alkışlar)Tarih Kurumunun Alacahöyük'te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya çıkardığı beş bin beş yüz yıllık maddî Türk tarih belgeleri, dünya kültür tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir. Birçok Avrupalı bilim adamının katılması ile toplanan son Dil Kurultayının aydınlık sonuçlarını görmekle çok mutluyum. Bu ulusal kurumların az zaman içinde ulusal akademilere dönüşmesini dilerim. Bunun için, çalışkan tarih, dil ve bilim adamlarımızın, bilim dünyasınca tanınacak orijinal eserlerini görmekle mutlu olmanızı dilerim.

Atatürk'ün bu dileği dikkate alınarak her iki kurum da böylece akademik bir yapıya kavuşturulmuştur.

Bugün Türk Dil Kurumu, 20'si Yüksek Öğretim Kurumu; 20'si Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Kurulu tarafından seçilen 40 asıl üyeye sahiptir. Üyelerin büyük çoğunluğu Türk üniversitelerinde çalışan Türkologlardır. Başbakanın önerisiyle Cumhurbaşkanınca tayin edilen Kurum Başkanı ve 40 asıl üye Bilim Kurulunu oluşturur. Kurumun bilimsel çalışmaları bu kurul tarafından plânlandığı gibi yönetim işlerini üstlenen Yürütme Kurulu ile bilimsel çalışmaları yürüten Kol ve Komisyonların üyeleri de bu kurul tarafından seçilir.

Bilimsel çalışmaları yürüten kollar şunlardır:

1. Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu,

2. Gramer Bilim ve Uygulama Kolu,

3. Dil Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu,

4. Terim Bilim ve Uygulama Kolu,

5. Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu,

6. Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu.

Türkiye Türkçesinin çağdaş sözlüğünü sürekli geliştirerek yayımlayan ve Genel Ağ ortamında sürekli güncelleyen Türk Dil Kurumu, İmlâ Kılavuzu'nu 2000 yılında yayımlamış olup, 2004 yılında İlköğretim Okulları için İmlâ Kılavuzu' nu yayımlamıştır. 1998 yılı içinde 9. baskısı çıkmış olan Türkçe Sözlük'te 75.000 civarında kelime yer almıştır.

Son dönemde, yılda 30-40 bilimsel eseri yayın dünyasına kazandıran Türk Dil Kurumunun üç süreli yayını da bulunmaktadır. Güncel dil konularını ve geniş kitlenin anlayacağı dilde yazılmış araştırmaları içine alan Türk Dili dergisi ayda bir yayımlanmaktadır. Altı ayda bir yayımlanan Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi; Kazak, Kırgız, Tatar vb. Türk topluluklarının dil ve edebiyatlarıyla ilgili araştırmalara yer verir. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten ise tamamen bilimsel araştırmaları içine alır ve yılda bir sayı yayımlanır.

Türk Dil Kurumunda şu anda, üç proje yürütülmektedir:

1. Türklük Bilimi (Türkoloji) Alanında Yabancıların Eserlerinin Türkçeye Çevrilmesi Projesi,

2. Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi,

3. Mühendislik Terimleri Sözlüğü Projesi.

Türk Dil Kurumu'nun biten projeleri ise şunlardır:

1. Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi,

2. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri ve Şiveleri Sözlüğü ve Grameri Saha Araştırması Projesi,

3. Türkiye Türkçesi ve Tarihî Devirler Yazı Dilleri Grameri Projesi,

4. Göktürk (Runik) Yazılı Belge, Yazıt ve Anıtların Albümü Projesi.

Türk Dil Kurumu 800'e ulaşan yayını, 40 Bilim Kurulu üyesi, 17 uzmanı, 56 çalışanı ve zengin bir araştırma kütüphanesiyle Türkiye'nin saygın bilim kuruluşlarından biri olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Tdk Haberleri

Gündem, 29 Ekim 2018

O kelimeler TDK'dan kalkıyor!

Kadınlara dönük ‘taze, müsait, yollu, oynak’ gibi argo sözcükler Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğü’nden çıkarılmayacak
Gündem, 14 Eylül 2018

TDK'dan "Boşnak" açıklaması

Türk Dil Kurumu'ndan (TDK), "Basılı Türkçe Sözlük'te de genel ağ sayfamızdaki Güncel Türkçe Sözlük'te de 'Boşnak' kelimesinin 'kocasından kaçarak başkasıyla evlenen kadın' anlamı yoktur. Orada sadece 'Bosna halkından veya bu halkın soyundan olan kimse' anlamı vardır." açıklamasında bulunuldu
Gündem, 08 Ağustos 2018

TDK Başkanı: Yabancı kelimelerin tabelalara yazılması yasaklanabilir ya da...

Son dakika... TDK Başkanı Prof. Dr. Gürer Gülsevin, "Türkçenin doğru kullanımıyla ilgili duyarlılığı, farkındalığı yükseltmemiz gerekiyor. Bunun için Türk Dil Kurumu çalışmalarını yapıyor. Ama ticaretle uğraşan insanlar başka endişelerle yabancı isimleri kullanıyor. Onun için yaptırım olabilir mi, olur. Devlet bir kanun çıkarır, Türkçede kullanılmayan, yerli ve yerlileşmiş olmayan, bize yabancı olan unsurları tabelaya yazdırtmayabilir veya yazıyorsa da bazı yerlerde uygulandığı gibi, fazla vergi alabilir" dedi

Gündem, 26 Haziran 2018

TDK Başkanı görevden alındı!

Son dakika... Türk Dil Kurumu Başkanı Prof.Dr. Mustafa Sinan Kaçalin Marmara Üniversitesindeki asli görevine döndürülmek üzere görevden alındı. Kaçalin'den boşalan koltuğa Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gürer Gülsevin getirildi

Gündem, 28 Nisan 2018

Argo kelimelerle ilgili karar verildi!

Ankara Bölge İdare Mahkemesi, kelimelerin argo anlamlarının TDK sözlüğünden kaldırılmasına ilişkin idare mahkemesi kararının yürütmesini durdurdu. Kararda, argo, alay, hakaret ve benzeri anlamları bulunan kelimelerin sözlükte yer almasının değil, kullanımlarının hukuka aykırı olduğu belirtildi
Gündem, 21 Mart 2018

BÖRÜ ne demek?

BÖRÜ ne demek? sorusu, BÖRÜ dizisi izleyicileri tarafından merakla soruluyor. BÖRÜ kelimesinin anlamını öğrenmek isteyen vatandaşlar, internet üzerinde araştırma yapmaya başladı. Peki BÖRÜ ne demek? BÖRÜ anlamı nedir?
Gündem, 02 Ekim 2017

Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Kaçalin: İmla kılavuzunu kaldıracağız

TDK Başkanı Kaçalin, imla kılavuzu ile ilgili önümüzdeki süreçte yapmayı düşündükleri uygulamaya yönelik, "İmla kılavuzunu kaldıracağız. İmla kılavuzunun önündeki bilgileri sözlüğe koyacağız." açıklamasında bulundu
Teknoloji, 27 Haziran 2017

Drone’un Türkçesi nedir?

Gelişen donanım ve yazılımların yanı sıra mekanik ilerlemeler sonucunda hayatımızın birçok alanına sirayet eden “drone” kelimesine karşılık için TDK bir anket düzenledi

Gündem, 26 Mayıs 2017

Yabancı dildeki tabelalar için ilk adım atılıyor

Türk Dil Kurumu (TDK) Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Bilal Çakıcı, yabancı dildeki tabela ve isimler konusunda açıklamalarda bulundu

Gündem, 27 Eylül 2016

TDK hangisinin doğru olduğuna karar verdi

TDK, kurum ve kuruluş isimlerinde tırnak işaretinin kullanımını kaldırdı
Gündem, 19 Ağustos 2016

TDK sözlüğünde ‘düttürü’ ‘sakal’ ve ‘bahşiş’ tartışması

Prof. Dr. Mehmet Özmen, Türk Dili Dergisi’nde yayımlanan yazısında Güncel Türkçe Sözlük’te yer alan ve içlerinde “düttürü”, “bahşiş”, “sakal”ın da olduğu 73 sözcüğün tanımını yetersiz bulduğunu belirterek yeni karşılıklar önerdi
Gündem, 25 Temmuz 2016

Bu da darbe sözlüğü

Genç kuşak, Türk Dil Kurumu’nun internetteki sözlüğüne girerek, gündemdeki kelimeleri aradı
Gündem, 11 Temmuz 2016

TDK dergisinde 'selfie' için yeni öneri! 'Özçekim' tutmayınca...

Türk Dil Kurumu’nun dergisi için kaleme alınan bir yazıda, 1940’larda Türkiye’de ilk kez yapılan düzeneğe atıfla “görçek” kelimesinin kullanılması önerildi

Gündem, 12 Mayıs 2016

TDK tartışmalı kelimelerle ilgili harekete geçti!

Kirli, oğlan, müsait gibi kelimelerin anlamlarına ilişkin çıkan tartışmaların ardından TDK harekete geçti. TDK'dan Dil Uzmanı Tülay Yılmaz o anlamların neden sözlükte olduğunu HABERTÜRK'e anlattı

Gündem, 29 Nisan 2016

TDK Başkanı'ndan "şapka" isyanı!

TDK Başkanı Mustafa Sinan Kaçalin, 1940’lı yıllardan beri Türkçe'de yer alan şapka işaretinin kullanımının kalktığı yönündeki söylemlerin gerçekçi olmadığını dile getirdi
Gündem, 27 Nisan 2016

TDK'dan 'Türkçe ağızları atlası'

TDK Türk Yazı Dilleri ve Ağızları Bilim Kolu’nun, 2015 yılında başlattığı “Türkiye Türkçesi Ağızları Atlası” proje önerisi tamamlanarak TDK’ya sunuldu
Yaşam, 16 Mart 2015

TDK'nın ıskaladığı kelimeler

Türkçe karşılığı olan fakat kullanılmayan o kelimeler
Gündem, 11 Mart 2015

TDK'dan müsait açıklama!

Kamuoyunda tartışmalara neden olan ‘müsait' kelimesi ile ilgili olarak Türk Dil Kurumu açıklama yaptı. Açıklama kelimedeki tanımların yeniden okunmasına ve düzenlenmesine karar verilmiştir denildi

Gündem, 11 Mart 2015

TBMM'de "müsait" tepkisi

TBMM Genel Kurulu'nda, TDK'nın, "müsait" kelimesini "flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın)" olarak tanımlamasına tepki gösterildi