Gıda için yeni birim kuruldu Hal Yasası da değişiyor
TCMB Başkanı Murat Çetinkaya gıda enflasyonunun kontrol altına alınabilmesi için Gıda Komitesi’nin çalışmaları yanında yapısal konuların araştırılması konusunda teknik altyapıyı hazırlamak üzere “Yapısal Ekonomik Araştırmalar” biriminin kurulduğunu açıkladı. Çetinkaya “enflasyonda ağırlığı yüksek kalemler öncelikli olmak üzere, fiyatları TÜFE içinde belirgin oynaklık yaratan ürünler tek tek ele alınarak somut politika önerileri üretildiğini” belirtti. Bu çerçevede Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın tedbirler aldığını kaydeden Çetinkaya diğerlerini de şöyle sıraladı:
- Lisanlı depoculuk, tarımsal destekler, konularında çalışılıyor.
- Hal Yasası’nın revize edilmesi üzerinde çalışmalar yapılıyor. Yeni Hal Yasası 2012 yılından itibaren yürürlüğe girmişti.
- Reel sektör gelişmeleri ve fiyatlama davranışlarına dair güncel bölgesel bilgileri derlemek amacıyla kurumsal altyapı çalışmaları hızla sürdürülüyor. Reel sektör şirketleri TCMB yöneticileri ve uzmanları tarafından düzenli olarak ziyaret ediliyor.
- Açıklanan önlemler arasında Hal Yasası’nın değiştirilmesi yer alıyor. Bu yasa 2012’de yürürlüğe girdiğinde toptan fiyatlarda yüzde 25’e varan oranda düşüş yaratmış, kendinden bekleneni vermişti. Fakat perakende fiyatlarda herhangi bir düşüş gerçekleşmemişti. Bunun üzerine Merkez Bankası bir ekip kurarak, Antalya Hali ve diğer üretim merkezlerinden yola çıkarak gıda zincirini inceleme ve takip başlatmış, çıkan sonuçları da yayımlamıştı.
- Toptancı tarafındaki düşüşün perakende fiyatlara yansımamasını “perakende zincirine” bağlayan rapor, özellikle büyük uluslararası süpermarketlerin kâr marjının kontrol altına alınmasını tavsiye etmişti. Biz de bu raporu yayımladık. Meyve sebze fiyatlarının, et fiyatlarının TÜFE’nin 2.5-3 katına kadar yükselmesinin de etkisiyle 2014 sonunda kamu kuluşlarının ortak katılımı ile Gıda Komitesi kuruldu.
- İşin Komite’ye havale edilmesiyle fahiş gıda fiyatları artışında bazı önlemler alındı ama başta işaret edilen perakende sektörünün davranışını değiştirecek yapısal değişikliğe gidilmedi. Belki bunun da etkisiyle yeni bir birim olarak Yapısal Ekonomik Araştırmalar kuruldu. Bu birimin iyi bir fonksiyonu olabilmesi için, perakende sektöründeki yoğunlaşmayı da ele alabilmeli ve çözüm üretebilmeli.
HAYATIN İÇİNDEN
YOĞUNLAŞMA DA ARAŞTIRILA
Sorun sadece gıda fiyatlarında yaşanmıyor. Gıda dışında da birçok sektörde eksik rekabetten tüketicinin aleyhinde olabilecek fiyatlamalar yapılabiliyor. Bunda üretim, ticaret, ulaştırma ve depolama, son yıllardaki perakende yapısının büyük payı var. Tekeller, karteller ve az sayıdaki şirketin piyasayı yönlendirmesi olan yoğunlaşma Türkiye’de yaygındır. TÜİK “Yoğunlaşma” istatistiklerini yılda bir yayımlıyor ve 2014 verileri yeni çıktı. Konu tam da Merkez Bankası’nın yeni kurulan birimiyle ilgili. Sanayi ve hizmetler sektörünün yapısı 525 farklı sınıfta inceleniyor. En büyük 4 şirketin pazardan aldığı paya göre yapılan araştırma sonucu üretim ve ticarette çok yüksek ve yüksek yoğunlaşma yüzde 33.3 olarak belirlendi. Sektörlerin üçte birinde pazarın yarısı ve fazlasını, en fazla 4 şirket elinde tutuyor. Bazı sektörlerde sadece 1 şirket, yani tekel var. Bazılarında 2 şirket pazara hâkim. Pazarda büyüklerin hâkimiyeti veya yoğunlaşmanın çok yüksek olması fiyatlama ve rekabet açısından bir olumsuzluk. Merkez Bankası’nın Yapısal Araştırmalar’ı bunu da araştıra.
SONUÇ:“Yük düzgün taşınırsa hafifler.” Ovidius
