Etkinlik ( efficiency) iktisat, işletme ve de diğer birçok alanda (kültürel ve sanatsal etkinlik gibi) yaygın olarak kullanılan bir kavramdır. İktisadi veya ekonomik etkinlik bir ekonomide, veri teknoloji ve belli kaynak stokları altında minimum çaba veya maliyet ile maksimum hasıla (çıktı) elde edebilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Farrell (1957) iktisadi etkinliğin, teknik etkinlik ve tahsis etkinliği olmak üzere iki alt bileşenden oluştuğunu ifade etmiştir. Bu çerçevede, teknik etkinlik karar yapıcı birimlerin veri girdi seti (emek, sermaye ve toprak gibi) ile maksimum hasıla elde edebilme veya belli bir hasılayı en az girdi seti ile elde edebilme yeteneğini ifade ederken, tahsis etkinliği veri teknoloji ve fiyatlar (girdi ve çıktı fiyatları) altında firmanın üretim faktörlerini optimal bileşimde kullanabilme yeteneğini ifade eder.
Yönetim bilimci Peter Drucker' in tanımına göre etkinlik, işlerin doğru yapılması (doing things right) anlamında olup bir yöneticinin performansını ölçme kavramlarından birisidir. Etkin bir yönetici, hedeflediği sonuca veya hasılaya ulaşmada nitelik ve nicelik açısından en optimal girdi bileşimini (emek, sermaye, zaman vb. faktörler kombinezonu gibi) oluşturabilen biridir. Diğer bir ifadeyle, yönetici, hedeflenen üretim düzeyini en az maliyetle elde edebiliyorsa veya eldeki kaynakları en optimal düzeyde kullanarak hasılayı maksimize (en çoklama) edebiliyorsa, bu yönetici etkin bir yöneticidir.
Etkinlik kimi zaman verimlilik kavramı ile eş değer olarak değerlendirilmekle birlikte iki kavram esas itibarıyla farklı anlamları içermektedir. Genel olarak, etkinlik = (fiili çıktı / potansiyel çıktı) iken; verimlilik = (fiili çıktı/girdi) olarak ifade edilmektedir. Ancak etkinlik verimliliğin bir alt bileşenidir. Etkinlik sağlanmadan verimliliğin sağlaması mümkün olmamaktadır. O halde verimliliğin özünde etkinlik vardır.
İnsan ihtiyaçları karşısında kaynakların tüm ihtiyaçları karşılamaya yetebilecek kadar bol olmaması veya kaynakların kıt olması ve uluslararası düzeyde giderek artan rekabet gerek firma gerekse endüstri ve ülke bazında etkinlik kavramının önemini daha da arttırmaktadır. Kıt kaynakları optimal düzeyde kullanabilme ve en az maliyetle en fazla çıktıya ulaşabilme yeteneği firmaları ve ülkeleri daha rekabetçi yapmakta ve toplumsal refah artışına katkı sağlamaktadır.
YAZAR
Ertuğrul Deliktaş
KAYNAK
