İşte Evren'in eyalet haritası

Kenan Evren'in eyaletlerin yolunu açacak nitelikteki 'bölge valilikleri projesi' 24 yıl öncesine dayanıyor. 1983'teki kararnameyle 8 bölge valiliği kurulması ve Ankara'nın pek çok yetkisinin valiliklere devredilmesi öngörülüyordu.

7'nci Cumhurbaşkanı ve 12 Eylül askeri yönetiminin lideri Kenan Evren'in SABAH'a yaptığı çarpıcı açıklamalarıyla gündeme getirdiği ve eyaletlere bölünme yolunu açacak nitelikteki bölge valilikleri projesi büyük tartışma yarattı. 12 Eylül darbesinin lideri ve 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in hazırlattığı proje 24 yıl öncesine dayanıyor. 8 bölgeden oluşan ve Ankara'nın pek çok yetkisini valiliklere devreden 71 Sayılı Bölge Valiliği Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Özal hükümetince reddedildi. SABAH, 12 Eylül döneminde Bülent Ulusu hükümeti sırasında hazırlanan bölge valilikleri kararnamesini veeyalet sisteminin ilk adımı olan haritayı ele geçirdi.

8 BÖLGE VAR Evren'in merkezin yetkisini devretmeyi planladığı daha sonra da valilerin halk tarafından seçileceği bir eyaletler yönetimi biçimine götürmeyi tasarladığı plana ait haritada Türkiye 8 bölgeye ayrılıyor. Her bölgenin bir merkez ili bulunuyor. Birinci bölgenin merkezi Ankara. Diğer bölgeler ise İstanbul, İzmir, Adana, Konya, Kayseri, Erzurum ve Diyarbakır olarak sıralanıyor.

HÜKÜMETE GİTTİ Evren'in, ileride eyalet sistemine geçilebileceğine ilişkin sözlerini yaşama geçirecek nitelikteki bölge valilikleri kararnamesi 4 Ekim 1983'te hazırlandı. Buna ilişkin 82 Anayasası'nda da hüküm yer aldı. Bülent Ulusu hükümetinin son günlerinde hazırlanan ve çıkarılan yetki yasasına dayandırılan kararname, 13 Aralık'ta göreve başlayan Turgut Özal hükümetine gönderildi.

TURGUT ÖZAL İZİN VERMEDİ Dönemin Başbakanı Turgut Özal ve kurmayları arasında tedirginlik yaratan ve tartışmalara neden olan kararname kabul edilmedi. Meclis gündemine getirilen ve bölge valilikleri kurulmasına yönelik yasal düzenleme de Mayıs 1984'te TBMM'de ANAP'lıların oylarıyla reddedildi. Karar Temmuz 1984'te de Resmi Gazete'de yayınlandı.

Özal sistemi değiştirecekti

Evren'in bölge valilikleri harekâtını durduran Özal, daha sonra başkanlık sistemiyle birlikte Türkiye'de il sayısını 100'e çıkarıp ve eyalet sistemine geçilmesi konusunda çalışmalar yaptırdı. Merkezin pek çok yetkisinin eyalet sistemine benzer yapıda bölgelere verilmesini öngören sistem o dönemde de "ileride bölünme yolunu açacağı" itirazlarıyla karşılaştı. ANAP kurmayları Özal'a, "Kürt konusu halledilmeden bölge sistemine geçilemez" dediler. Dönemin tartışmalarını aktaran eski bakanlardan Oltan Sungurlu da Özal'ın da bölge sistemine bölünme kaygıları nedeniyle mesafeli yaklaştığını ve henüz erken bulduğunu kaydetti. Sungurlu, Özal'ın merkezi yetkilerin yerele devri konusunda hazırlıklı olduğunu ve bölge sistemine geçiş için pilot uygulama olarak İstanbul'u eyalet gibi yönetmeyi planladığını söyledi.

Askerlerden kuşku duyduk

ÖZAL hükümeti tarafından "Türkiye'nin bölüneceği" kaygısıyla reddedilen eyalet kararnamesine ilişkin tartışmaların içinde yeralan dönemin bakanları askeri yönetime yönelik kuşku duyulduğunu ifade ettiler. Özal'ın yakın etkin isimlerinden Vehbi Dinçerler kapalı kapılar ardındaki tartışmaları 24 yıl sonra SABAH'a anlattı. Dönemin Devlet Bakanı Dinçerler, "Bu konu hükümette de, partide de konuşuldu. Bu iyi niyetle konmuş olsa da 'Bunlar zaten ülkeyi bölmek için geldiler' diye etiket yapıştırırlar' diye kaldırdık" dedi. Askeri yönetimin Anayasa yaptığına dikkat çeken ve Evren'in, kararnameyi çıkaramadıklarına ilişkin sözünün doğru olmadığını belirten Dinçerler, Celal Güzel'in de "Durup dururken niye üstümüze alalım" dediğini, hükümette "Uygulasalardı niye sivil yönetime bıraktılar" görüşünün hâkim olduğunu anlattı.

Kürtçe yasağını Evren getirdi

ÖZAL'IN sağ kolu Hasan Celal Güzel ise, düzenlemelerin "Ayrılıkçı, bölücü unsurların cesaret alacağı" endişesini gündeme getirdiğini anımsattı ve "Bölge valiliği üniter sistemi tartışılır hale getiriyor" dedi. Etnik haritalar gibi düzenleme yapılmasının eyalet, özerk yönetim sonra da federatif yapı gibi bölünmelere yol açacağını belirten Güzel, şimdi bölünme kaygısından söz edilirken bölge valiliğinin gündeme getirilmesini doğru bulmadığını vurguladı. Evren'i eleştiren Güzel, şöyle konuştu: "Çelişkiye düşüyor. Kürtçe yasağını Evren getirdi. O yüzden neler çektik. 12 Eylül cuntasının kötü mirası bunu yapan kişinin bölge valiliğinden söz etmesi garip. 82 Anayasası en merkeziyetçi Anayasa. Sen kalk bu Anayasayı yap sonra da giderayak Özal hükümetine bırak. Geçiremeyeceklerini iyi biliyorlardı. Herkes üniter devlet diye itiraz edecekti." Gazetecilerden Kenan Evren'e destek

EVREN'İN sözleri basında da tartışma yarattı. İşte SABAH'ta yayınlanan Evren röportajının ardından köşe yazarlarının kaleme aldıkları

* Fatih ALTAYLI (SABAH): "Misak-ı Milli sınırları demek olan Kuzey. Irak'ın da bulunduğu bir 'eyaletler' sistemini düşünmek neden olmasın. "

* Mehmet BARLAS (SABAH): "Demokrasiyi ve çoğulculuğu vazgeçilmez model olarak benimsemiş Türkiye'de katı merkeziyetçilikten uzaklaşmanın Güneydoğu'daki sorunlara çözüm getireceğini söylüyor."

* Ergun BABAHAN (SABAH): "Türkiye kafası karışık insanların ülkesidir. Dünün faşisti bugün karşınıza kökten demokrat olarak çıkabilir. Bakınız şekil a: Kenan Evren."

* Ertuğrul ÖZKÖK (HÜRRİYET): "Böyle bir tartışmayı ancak Evren gibi bir insan başlatabilirdi. Bu cesareti gösterdiği için kutluyorum. Yaşı 90 ama emin olun, çoğumuzdan genç."

* Ali SİRMEN (CUMHURİYET): "Bir zamanlar kitaplar yaktıran Kenan Bey, herhalde kitap, özgürlük, Kürt sorunu ve demokrasi konusunda konuşması gereken son kişi olsa gerek."

* Mustafa MUTLU (VATAN): "Sözleriyle bir anayasa suçu işlediği ortada. Sıradan biri söylese anasından emdiği süt burnundan getirilir."

* Mehmet YILMAZ (HÜRRİYET): "Evren'le Öcalan'ın aynı yerde buluşmalarına bir söz bulamıyorum."

* Ruhat MENGİ (VATAN): "Evren 89 yaşında. İstisnai beyinler dışında bu yaştaki konuşmaların sağlıklı kabul edilmesi için doktor raporu istiyorlar."

Osman AYDOĞAN -SABAH