Güneydoğu'nun 'yeşil altını' fıstığın serüveni

Ana vatanı Orta Doğu ve Orta Asya olarak bilinen, arkeolojik kanıtlar neticesinde ge&ccedil;mişi M&Ouml; 6750 tarihlerine kadar giden G&uuml;neydoğu nun yeşil altını: Fıstık. Pazarlaması ve imalathanesi Gaziantep te kurulduğu i&ccedil;in, en &ccedil;ok Şanlıurfa da &uuml;retilmesine rağmen Antep fıstığı olarak bilinen &uuml;r&uuml;n&uuml;n ağa&ccedil; fidesinden sofralara kadar olan ser&uuml;venini, istatistiklerle araştırdık. Meşakkatli bir tarım &uuml;r&uuml;n&uuml; olan fıstığın bu seneki durumunu, ge&ccedil;tiğimiz yıllara g&ouml;re y&uuml;kselen maliyetleri, &uuml;reticinin ve toptancının sıkıntılarını; Şanlıurfa&rsquo;nın T&uuml;lmen k&ouml;y&uuml;nde fıstık &uuml;reticisi Yaşar Coşkun ve fıstık toptancısı Osman El&ccedil;i ile konuştuk. habericionecikanlar#100#left# Fıstık ağa&ccedil;larının olduğu bir tarım alanında her yıl &uuml;&ccedil; kere &ccedil;ift s&uuml;r&uuml;lmesi gerekir. Ayrıca her yıl bahar ayında ağa&ccedil;lar uyanırken, ağa&ccedil;ların mutlaka bellenmesi gerekir. Bu şekilde k&ouml;kler havalandırılır. Bunun yanında bir&ccedil;ok farklı tarım ilacı da belli d&ouml;nemlerde kullanılır. habericireklam#300x250#200#right# Fıstık ağa&ccedil;ları yaz d&ouml;neminde değil, kış d&ouml;neminde su isteyen bir t&uuml;r. Doğru sulamanın doğru zamanda yapılması durumunda fıstıkların bolluğu ve kalitesi artar. Aksi halde yaz sıcağında verilen su fıstığın kırmızı dış kabuğundan soyulmasına (kavlak olmasına) sebebiyet verir ki bu &ccedil;ift&ccedil;i tarafından hi&ccedil; tercih edilmez ve o ağa&ccedil; bir dahaki yıl fıstık vermez. Fıstığın toprağa ekilmesi, doğru ve d&uuml;zenli aşılama yapılması, yılda &uuml;&ccedil; kere &ccedil;ift s&uuml;r&uuml;lmesi, ağa&ccedil;ların bellenmesi, doğru ila&ccedil;ların kullanılması ve doğru sulama tekniklerinin ger&ccedil;ekleştirilmesinin ardından; artık ağa&ccedil;lar hasat d&ouml;nemine hazırdır. Her yıl eyl&uuml;l ayının ilk iki haftası ger&ccedil;ekleştirilen fıstık hasadı kalabalık tarım iş&ccedil;isi gruplarıyla yapılır. Her bir iş&ccedil;i ortalama 40-50 kilogram fıstık toplar. İlk olarak ağa&ccedil;ların altına b&uuml;y&uuml;k ve geniş fıstık bezleri serilir. Bezler toprağın &uuml;st&uuml;nde &ccedil;ekileceği i&ccedil;in yırtılmaya karşı dayanıklı bezler kullanılır ve bu bezler bir fıstık &ccedil;ift&ccedil;isi i&ccedil;in &ccedil;ok değerlidir. Kimse kimseye kolay kolay bez emanet vermez. Bezlerin serilmesinin ardından ağacın yanına &uuml;&ccedil; ayak denen seyyar merdiven konur. Ulaşılamayacak fıstık salkımları merdiven vasıtasıyla, insan boyundakiler de bir başka iş&ccedil;i ile kırılarak bezin &uuml;st&uuml;ne atılır. Burada &ouml;nemli olan, salkımlar kırılırken g&ouml;zlere ve dallara zarar gelmemesidir. Fıstık iş&ccedil;ileri salkımların hangi noktadan nasıl kırılacağını bilir. Eğer g&ouml;zlere ve dallara zarar gelirse o ağa&ccedil; bir daha fıstık vermez. habericireklam#300x250#200#right# T&uuml;m ağa&ccedil;lara bu işlem yapıldıktan sonra fıstık taneleri salkımlardan ayrılır. Hen&uuml;z kızarmamış ham fıstıklar salkıma daha sıkı bağlı olduğundan, elekten ge&ccedil;irilen fıstıklarda olmuş fıstıklar yeni bir beze d&ouml;k&uuml;l&uuml;r, ham fıstıklar ise eleğin &uuml;st&uuml;nde kalır. İş&ccedil;i grubu tarladan &ccedil;ıktıktan sonra &lsquo;habbeciler&rsquo; yani fıstık tanesi toplayanlar t&uuml;m ağa&ccedil;ların &ccedil;evresini ellerinde kovalarla gezerek beze değil de toprağa d&uuml;şen taneleri toplarlar ve toplam fıstığa katarlar. Bu işlemin bitmesinin ardından tarla sahibi ondan izin isteyen herhangi bir yabancıya tarlasında bulacağı habbeleri &lsquo;helal eder&rsquo; ve tarlasına sokmaya izin verir. K&ouml;y&uuml;n g&uuml;neşi tamamen alan ve başında n&ouml;bet beklenebilecek bir noktasına &ccedil;ok geniş ve dayanıklı bir bez serilir. Kızarmış fıstıklar torbalara konarak trakt&ouml;r vasıtasıyla bu alana taşınır ve bezin &uuml;st&uuml;ne yayılır. Bu fıstıklar hala taze olduğundan dolayı fıstığın bozulmaması i&ccedil;in &ccedil;ok kalın serilmemesine &ouml;zen g&ouml;sterilir. Fıstık serildikten sonra, &ccedil;ift&ccedil;inin 5-6 g&uuml;n s&uuml;recek n&ouml;beti başlar. Kurumaya bırakılan fıstık ilk 24 saat ellenmez, &ccedil;&uuml;nk&uuml; kabuğu taze olduğundan, karıştırma aşamasında kabuklarından soyulur. İlk g&uuml;n&uuml;n ardından takip eden 5 g&uuml;n boyunca fıstık karıştırılarak havalandırılır. Herhangi bir &lsquo;s&uuml;rpriz yağmurda&rsquo; t&uuml;m fıstık bozulacağı i&ccedil;in, &ccedil;ift&ccedil;i elinde t&uuml;m fıstığın &uuml;st&uuml;n&uuml; kaplayabilecek bir su ge&ccedil;irmez &ouml;rt&uuml;yle n&ouml;bet bekler. K&ouml;y&uuml;n bu d&ouml;neminde &ccedil;evrede yağmur altında, pijamasıyla &ccedil;ığlık atarak fıstığının başına koşan &ccedil;ift&ccedil;i g&ouml;rmek &ccedil;ok olasıdır. Fıstığın tamamen kuruduğuna karar verilmesinin ardından fıstık tekrar torbalara konur ve &lsquo;farfar&rsquo; denilen bir eleme işlemine g&ouml;t&uuml;r&uuml;l&uuml;r. Bu işlemle fıstığın i&ccedil;ine karışmış olan boş taneler ayıklanır ve sadece dolu kırmızı taneler kalır. Kalan fıstıklar tekrar &ccedil;uvallanır ve Urfa kent merkezindeki fıstık toptancılarına g&ouml;nderilir. &Ccedil;uvallar tartılır, &ccedil;uvalların &uuml;st&uuml;ne sahibinin adı yazılır. Kurumuş fıstık bozulmaya karşı &ccedil;ok dayanıklı bir &uuml;r&uuml;n olduğundan dolayı fıstığın sahibi fıstığını uygun fiyata satmak i&ccedil;in aylarca bekleyebilir. Fıstığını satmaya karar veren &ccedil;ift&ccedil;i, toptancıya satmasını s&ouml;yler. Toptancı fıstığı satar, y&uuml;zde 2 komisyon + nakliye masrafını alır, geri kalan parayı &ccedil;ift&ccedil;iye g&ouml;nderir. Bu yıl kuru fıstığın kilosu 140 lira civarında. Ancak piyasada fiyatlar hen&uuml;z oturmuş değil. &Ccedil;ift&ccedil;iler fiyatların hala y&uuml;kselebileceğini d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yor. Bu sebeple şu an fıstığı satan da az, alan da az. EN &Ccedil;OK &Uuml;RETİLEN İL: ŞANLIURFA T&uuml;rkiye&rsquo;de 2019/20 &uuml;retim d&ouml;neminde 3,66 milyon dekar alanda fıstık &uuml;retimi ger&ccedil;ekleşti Fıstık &uuml;retim alanında %38,5&rsquo;lik paya sahip olan Şanlıurfa, 1,41 milyon dekar alan ile en fazla &uuml;retim alanına sahip il konumunda. Şanlıurfa&rsquo;yı 1,39 milyon da ile Gaziantep ve 285 bin da ile Siirt takip ediyor. 2019/20 &uuml;retim d&ouml;neminde T&uuml;rkiye&rsquo;de 80 bin ton fıstık &uuml;retimi ger&ccedil;ekleşti. Fıstık &uuml;retiminde Şanlıurfa, 32 bin ton &uuml;retimle T&uuml;rkiye &uuml;retiminin %37,6&rsquo;sını ger&ccedil;ekleştirerek yine ilk sırada yer aldı. Gaziantep 26 bin tonluk &uuml;retim ile ikinci sırada, 12 bin tonluk &uuml;retim ile Siirt &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sırada yer alıyor. T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re 2019/2020 piyasa d&ouml;neminde T&uuml;rkiye&rsquo;nin fıstık ihracatı 2.600 ton olarak ger&ccedil;ekleşti. Bu ihracatın da %90&rsquo;ı kabuksuz fıstık ihracatı. İhracatın ilk sırasında %36 oranı ve 935 ton ile İtalya yer alıyor. İhracatta İtalya&rsquo;yı, 396 tonla Almanya (%15), 232 tonla İsrail (%9), 108 tonla Mersin Serbest B&ouml;lgesi (%4) ve 103 tonla Suriye(%4) takip ediyor. Aynı piyasa d&ouml;neminde T&uuml;rkiye&rsquo;nin fıstık ihracat değeri 50,5 milyon dolar olarak ger&ccedil;ekleşmiş olup, bu değerin %95&rsquo;ini kabuksuz fıstık oluşturuyor. T&Uuml;RKİYE D&Uuml;NYADA D&Ouml;RD&Uuml;NC&Uuml; D&uuml;nyada 2019/20 &uuml;retim sezonunda 717 bin ton fıstık &uuml;retimi ger&ccedil;ekleştiği tahmin ediliyor. Fıstık &uuml;retiminde 2019/20 &uuml;retim sezonunda ABD 336 bin ton ile ilk sırada yer alıyor. Aynı &uuml;retim sezonunda İran 205 bin ton, T&uuml;rkiye 85 bin ton, Suriye 70 bin ton ve AB 22 bin ton &uuml;retim ile ABD&rsquo;yi takip ediyor. T&uuml;rkiye, d&uuml;nya fıstık &uuml;retiminin %12&rsquo;sini karşılamakta. D&uuml;nya fıstık ticaretine bakıldığında, 2019/20 sezonunda ihracatın %5 artışla 371 bin tona, ithalatın ise %4 artışla 339 bin tona ulaştığı g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. ABD 144 bin ton ile d&uuml;nya fıstık t&uuml;ketiminde lider konumda. ABD&rsquo;yi, &Ccedil;in, AB ve T&uuml;rkiye takip ediyor. BARAJ VAR, SU YOK FAO verilerine g&ouml;re 2019 yılı d&uuml;nya fıstık ekim alanında %40 ile İran ilk sırada yer alıyor. T&uuml;rkiye ise %35 (366 bin hektar) ile d&uuml;nya fıstık &uuml;retim alanında ikinci sıradadır. Yani T&uuml;rkiye nin fıstık sekt&ouml;r&uuml;ndeki en b&uuml;y&uuml;k sorununun verimlilik olduğu g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. &Ouml;zellikle su, adına t&uuml;rk&uuml;ler yazılacak kadar hayati bir sorun. Şanlıurfa nın bir&ccedil;ok &ccedil;ift&ccedil;isi yıllarca, bırakın ağa&ccedil;larını sulamayı, k&ouml;y evinde kendisi i&ccedil;in bile su bulamadı. Bu kurak topraklarda &ccedil;ift&ccedil;ilerin kendi imkanlarıyla kuyu kazdırması hem maliyet olarak &ccedil;ift&ccedil;ileri borca soktu, hem de 40 metre derinde bile su bulunamadığı zamanlar oldu. Ge&ccedil;tiğimiz yıllarda Şanlıurfa B&uuml;y&uuml;kşehir Belediyesi, T&uuml;lmen k&ouml;y&uuml;ne Atat&uuml;rk Barajı ndan i&ccedil;me suyu hattı ulaştırdı. Ancak T&uuml;lmen in ve T&uuml;lmen gibi bir&ccedil;ok k&ouml;y&uuml;n tarım sulama hattı hala yok. Bazı &ccedil;ift&ccedil;iler maliyetini kendileri &uuml;stlenerek ağa&ccedil;lar i&ccedil;in su kuyusu kazıyor, bazıları ise ağa&ccedil;ların akıbetini sadece yağmur suyuna bırakmak durumunda. B&ouml;lgeden &ccedil;ift&ccedil;i heyetleri defalarca Ankara ya gitti. Ancak su, hala t&uuml;rk&uuml;lerde. Devletin doğru fıstık politikaları, fıstık &ccedil;ift&ccedil;isine destek, kuraklıkla m&uuml;cadele kapsamında sulama sorununun &ccedil;&ouml;z&uuml;lmesi; hem &ccedil;ift&ccedil;iyi hem toptancıyı hem imalat&ccedil;ıyı daha verimli kılacak &ccedil;&ouml;z&uuml;m olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Doğru politikalarla T&uuml;rkiye nin fıstık piyasasında y&uuml;ksek potansiyeline ulaşması işten bile değil. Verimde etkinliğin sağlanması, kapsamlı ve disiplinli bir politikanın yanında, &ccedil;ift&ccedil;inin doğru koordinasyonundan ge&ccedil;iyor.