Avrupa'da okuyan Osmanlı kızları

Osmanlı'da erkekler için Tanzimat yıllarından itibaren açık olan Avrupa'da eğitim kapısı, II. Meşrutiyet'in nispeten özgürlükçü ve eşitlikçi ortamında kız öğrencilere de açıldı. İlk defa gayrimüslim kızların Fransa'ya gönderilmesinin ardından Türk kızları da Avrupa okullarıyla tanıştı. Bu yıllarda birçok kız öğrenci Avrupa şehirlerinde öğretmenlik, tıp, resim, müzik gibi alanlarda eğitim aldı.

'KENDİLERİNE DENK EŞ BULAMAZLAR' ENDİŞESİ

Ancak Müslüman Osmanlı kızlarına Avrupa'da tahsil imkânı başlangıçta tartışma yarattı. Maarif Nezareti'nin sınavla seçilen gayrimüslim kızları Fransa'ya göndermesi, Osmanlı'da kadınların gelişimi açısından sevinç uyandırmakla birlikte haklarının yendiğini düşünen Müslüman kadınlarda kırgınlığa yol açtı. Ve yurdışında eğitim imkânının Müslüman kızlara da tanınması uzun sürmedi...

Ancak bu gelişme heyecan uyandırmakla birlikte, ahlaki çözülme yaşanacağı kaygısını da beraberinde getirdi. Zira ilmine talip olunan Avrupa, aynı zamanda serbestlik ortamında yaşanan her türlü ahlaksızlığın da merkezi olarak görülmekteydi. O dönem, Kadınlar Dünyası adlı dergide tesettür nedeniyle Avrupa'ya gitmekten çekinenlere, Türk kızlarının Avrupa'da çarşaflarını çıkarmaksızın gezebilecekleri haber veriliyordu. Tartışmalar süredursun, Müslüman kızların Avrupa tahsili 1913-1914 öğretim yılında başladı. Avrupa'ya devlet tarafından asli öğrenci olarak gönderilen ilk Müslüman kızlar, Mukbile Reşad, Emine Müzeyyen, Zehra Hakkı ve Refika Refik oldu.

MEHMET AKİF DE KARŞI ÇIKTI

Bu arada, eğitim için Avrupa'ya gidenlerin sadece tahsil alarak dönmeyecekleri endişesi Mehmet Akif'in Safahat'ında da yer buldu: "Al okut, Avrupa tahsili desinler, gönder / Servetinden bölerek namütenahi para ver / Sonra bir bak ki: Meğer karga imiş beslediğin / (...) Sade bir fuhuşumuz eksikti, evet Ruslardan... / Onu ikmal ediverdik mi, bizimdir meydan / Kızımın iffeti batmakta rezilin gözüne..."

BİÇKİ DİKİŞ İLK SIRADA

İlk gönderilen Müslüman öğrencilerin biçki-dikiş, ütücülük, kolacılık, leke çıkarma alt başlıklarını kapsayan idare-i beytiyye konusunda, yani Avrupa'da öğrenilmesi zaruri görülmeyecek bir dalda gönderilmesiyse ilginçti. Osmanlı kızları için Avrupa'da eğitimde öne çıkan alanlardan biri de güzel sanatlardı. Belgelere göre güzel sanatlar eğitimi için Avrupa'ya giden Müslüman kızlardan ilki, Suphi Paşa'nın torunu Mukbile Reşad.

KADIN HEKİMLER AVRUPA'DA YETİŞTİ

Sonuç olarak Türkiye, Osmanlı döneminde Avrupa'da eğitimle öğretmen, doktor, sanatçı, yazar olarak birçok kadın kazandı. Ancak kadınların "Avrupa'da tahsil-i ikmali" projesinin en görünür etkisi tıp alanında oldu. Kadınlar için Avrupa'da doktorluk eğitimi, nezaretin öncelik verdiği bir konu değildi. Kadın doktora duyulan ihtiyaca rağmen bu konuda pek de acele edilmemişti. Kadın hastaların mahremiyete dayalı sebeplerle kadın doktor tercihi ve bu alandaki boşluk yine Avrupa okullarında tahsil görmüş yabancı kadın doktorlar için bir çalışma imkânı yaratmıştı. Kadın doktor ihtiyacına rağmen o yıllarda Darülfünun Tıp Fakültesi o yıllarda henüz kız öğrenci kabul etmiyordu. Doktor olmak isteyen Müslüman Türk kızların da Avrupa'ya gitmekten başka seçenekleri yoktu.

İLK KADIN HEKİMLER

Safiye Ali, Bedriye Veysi, Namiye Neşe, Şükran Kemal, Semiramis Tezel Almanya'da; Havva Hayrünnisa İngiltere'de; Saada Emin ve Suat Mahmut İsviçre'de; Fatma Reşit ise Amerika'da tıp eğitimi gördü. Yabancı bir ülkede, yabancı bir dilde zorlu tıp eğitimini göze alan bu Türk kızları döndüklerinde Türkiye'nin ilk kadın doktorları arasına girerek tarihe geçtiler.

l. Dünya Savaşı yıllarında Almanya'da Türk kız öğrenciler

Safiye Ali - Tıp
Efzayiş Yusuf - Tarih, edebiyat, felsefe
Fazıla Fazlı - Almanca, fenn-i terbiye, ana sınıfı öğretmenliği
Belkıs Mustafa - Resim
Bedriye Şükrü Kamil - Tıp
Hatice Suat Derviş - Musiki
Şaziye Hayri - Fesefe
Nimet Kazım - Diş Hekimliği
Safiye Sami - Lise, felsefe
Namiye Neşe - Tıp
Nebahat Nihat - Pedagoji
Mükerrem Hasan - Musiki ve dikiş
Refet Süreyya - Piyano
Behice Feham - Almanca ve pedagoji (seminer ve kurs)
Mediha Rıfat - Piyano
Emine Müzeyyen - İdare-i beytiyye, terzilik
Zehra Hakkı - İdare-i beytiyye, terzilik
Hayrünnisa Zekeriya - Lise
Mediha Süleyman - Musiki
Nimet Faik - Lisan
Sıdıka Sabiha - Lisan ve terbiye-i etfal
Havva Feriha - Keman ve Almanca özel ders
Atiye Murtaza - Lisan
Semiramis Ekrem (Tezel) - Tıp

Güldane Çolak kimdir?

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arşivcilik Bölümü'nden mezun olduktan sonra çeşitli şahıs ve kurumlar adına Osmanlı arşivinde araştırma ve Osmanlıca çeviri faaliyetlerinde bulundu. 2008'de Lale Uçan ile birlikte hazırladığı "II. Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Basında Kadın Öncüler" adlı kitabı yayımlandı. Yüksek lisansını İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü'nde tamamladı. Halen aynı üniversitenin Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Ana Bilim Dalı programına devam ediyor.