8 adımda beyin sırlarına yolculuk!

Beynin yüzde 75’inin sudan oluştuğunu biliyor olabilirsiniz ama ya boyunun kıvrımları düzleştirildiğinde 4 tane A4 kağıdına denk geldiğini! İnsan vücudunun en karmaşık, en gizemli organı beynin şüphesiz keşfedilecek çok özellikleri var.

Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Geysu Karlıkaya, 22 Temmuz Dünya Beyin Günü kapsamında beynin sırlarını Haberturk.com okuyucuları için anlattı.

1. Beynin uzunluğu ne kadar?: Beynin insan vücudunda öyle önemli bir yeri var ki toplam vücut ağırlığının ancak yüzde 3’ü kadar olmasına rağmen tüm enerjinin yüzde 20'sini harcıyor.

İnsan beyni, kafatasından çıkarılıp tüm girintiler ve çıkıntılar düzleştirilirse 4 tane A4 kağıdı kadar yer kaplıyor. Beyin dokusu ağrısız yani ağrıyı hissetmiyor. Ancak etrafındaki damar, sinir vb ağrıya duyarlı yapılarda ağrı hissedilebiliyor.

Her ne kadar antik çağlarda Mısırlılar mumyalaştırma sırasında beyne önem vermemiş olsalar da günümüzdeki bilgiler eşliğinde beynin sadece insan vücudunun değil tüm evrenin en özgün ve komplike organı olduğu gerçek. Hala bilinmeyenlerle dolu, incelenmesi ve anlaşılması güç, korunması zahmetli ve nakil edilmesi mümkün olmayan bir organ.

2. Erkek beyni ile kadın beyninin farkları neler?: Bir erişkinde ortalama beyin ağırlığı 1380 gr civarında. Erkeklerde beyin ağırlığı kadınlara göre yaklaşık 100 gr daha fazla. Bu fark yenidoğandan yaşlılık dönemine kadar devam ediyor. Ancak beyin içerisinde bazı bölgeler erkeklerde daha yoğun iken bazı bölgeler kadınlarda daha yoğun.

Bu nedenle erkek ve kadın beyinleri çok benzer olmakla birlikte fonksiyonel olarak tıpatıp aynı değil. Erkeklerin motor (hareket) ve uzaysal algılama özellikleri daha baskınken, kadınlarda hafıza ve sosyal tanıma becerileri daha üstün.

3. Beynimizin yüzde 10’u kullandığımız efsane mi?: Beynimizin sadece yüzde 10'unu kullandığımız bilgisi doğru değil. Beynimizin hala gizemini koruyan bölgeleri olsa da bu, bu bölgelerin kullanılmadığı anlamına gelmiyor.

Beyinde canlı sinir hücreleri (nöronlar) ve onları destekleyen hücreler (glial hücreler) bulunuyor. Basit bir iş yaparken bile beynimizin pek çok farklı bölgesinde aktivasyon oluyor.

Örneğin sabah çay içmek için önce düşünmemiz, ardından ayağa kalkıp çaydanlığa doğru yürümemiz, bardağı ve demliği elimize almamız gerekir, bu sırada beynin frontal lob dediğimiz ön kısmı aktifitir.

Ardından çayı doldururken oksipital (görme merkezi), beyincik (denge) ve bazal ganglia (hareket) dediğimiz beyin bölgeleri, dumanı elimizi yaktığında da veya içip tadını aldığımızda parietal loblarda aktivite oluşuyor.

Böyle basit bir işlem için bile birkaç dakika içerisinde beynin hemen her tarafina yayılan yoğun bir nöron aktivasyonu ortaya çıkıyor. Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme tekniği ile günümüzde herhangi birşey düşünürken veya yaparken beynin hangi bölgelerinin aktif olduğu net olarak saptanabiliyor.

4. Mucitlerin beyinleri daha mı çok çalışıyor?: 1955 yılında ölümünden sonra Albert Einstein'in beyni kendi izni olmamasına rağmen otopsisini yapan patolog tarafindan saklanarak ayrıntılı olarak incelenmişti.

İlk değerlendirmeler beynin çekilen fotoğrafları üzerinden yapılmış olup, Einstein'in beyninde ortalama insana göre bazı farklılıklar olduğu yönündeydi.

Bir yandan bu değişikliklerin mi Einstein'in dehasına yol açtığı, yoksa dahi olmanın mı beynini değiştirdiği tartışılırken sonradan yapılan histolojik incelemelerde ortalama erişkin beynine kıyasla bir farklılık olmadığı saptanmış.

En son 2014 yılında yapılan bir derlemede Einstein'in beyin yapısında entellektüel farklılığını açıklayacak anatomik bir özellik bulunmadığı kanaatine varılmış.

5. Beyin işlevsel olarak geliştirilebilir mi?: Beyin aktivitesini artırmaya yönelik pek çok farklı yöntem denendiğini belirten Doç. Dr. Geysu Karlıkaya “Sağlıklı yaşam için yapılan önerilerin pek çoğu sağlıklı bir beyin için de geçerlidir.

Akdeniz diyeti (zeytinyağlı, salata, çiğ sebze meyve) ile beslenmek, tansiyon, kan şekeri, kolesterol kontrolü, düzenli egzersiz, stresten uzak bir yaşam ve iyi uyku düzeni genel olarak beyin sağlığını korumaya yönelik öneriler arasında yer alıyor” diyor.

6. Beyin bazı şeyleri unuturken bazı şeyleri nasıl unutmuyor?: Hafıza sistemi üç aşamada çalışıyor. Bir olay olduğunda veya bir bilgi edindiğimizde bir yandan verileri dikkatimiz aracılığıyla şifreler ve kayıt edilecek hale getiriyoruz.

Bunu yaparken eş zamanlı duyu organlarımızla da gerekli ses, koku, tat duyuları ve hatta o anda hissettiklerimiz de şifrelenerek kaydediliyor. Ardından bilgi sağlamlaştırılarak kalıcı bir hafıza deposuna aktarılıyor ve gerekli olduğunda geri çağrılarak kullanılıyor.

Bütün bu aşamalar beynin farklı bölgelerinde gerçekleştiği için, hafıza sisteminin iyi çalışması için beynin pek çok bölgesinin birbiriyle ahenkli çalışması gerekiyor.

Hafızanın birinci aşamasında dikkat çok önemli, dikkatimizi toplamak çok kolay değilken dağılması çok kolay ve hızlı olabilir, bu durum hafızayı olumsuz etkiler.

Örneğin aynı anda birden fazla iş yapmak, bir konu konuşurken eş zamanlı televizyon seyretmek ve aynı anda akıllı telefondan sosyal medyayı takip etmek hemen hepimizin yaptığı birşey. Tek hedefe odaklanmak bilginin sağlam bir şekilde kayıt edilmesine ve depolanmasına yardımcı oluyor.

Hafızaya kayıt edilecek bilgi çok tekrarlanırsa, hatırlanması için gereksiz ayrıntılardan uzaklaşılıp ufak ipuçları yanına eklenirse veya yanında ek olarak gelen ses/koku/korku/sevinç gibi emosyonel yükü fazla ise daha sağlam depolanıyor ve hatırlanması daha kolay oluyor, aksi durumda ise unutulabiliyor.

7. Beynimizin bazı bölümleri daha mı çok çalışır?: Yaşadığımız çağda yaşam süresinde belirgin uzama olmasına rağmen beyin dokusu ve fonksiyonları 20-30'lu yıllardan itibaren azalmaya başlıyor.

Beynimizin farklı bölgelerinin farklı görevleri var ve yaptığımız işe göre farklı beyin bölgeleri çalışıyor. Bu nedenle yaptığımız işle ilişkili beyin bölgeleri daha aktif oluyor.

Fiziksel bir aktivite sırasında beynin hareket merkezleri ağırlıklı olarak çalışırken, okuma sırasında görme merkezi, konuşurken konuşma merkezi aktive oluyor.

8. Beyin gücüyle bir şeyleri yerinden oynatmak mümkün mü?: Günümüzde beyin gücünü kullanarak uzaktaki eşyaları yerinden oynatmak (telekinezi) bilimsel olarak varlığı kanıtlanmış bir durum değil. Telepati konusunda ise durum biraz farklı.

Geçen sene (2014) yılında Washington Üniversite'sinden bilgisayar mühendisliği ve psikoloji bölümlerinin ortak çalışması olarak Rao, Stocco ve arkadaşları tarafindan yapılan bir deney çok heyecan verici. Bu çalışmada, iki birey aralarında yaklaşık 1 km uzaklık olan farklı odalara yerleştiriliyorlar.

Bireylerden bir tanesinin önündeki bilgisayarda görebildiği ama müdahele edemediği bir bilgisayar oyunu ve başında beyin dalgalarını ölçen elektroensefalografi elektrodları var. Oyun sırasında gerekli gördüğü zamanlarda düşünce gücüyle ''ateşle'' emrine odaklanması isteniyor. Elektroensefalografide elde edilen veriler internet aracılığıyla diğer odadaki bilgisayara iletiliyor.

Bu odadaki bilgisayar manyetik bir uyarıcıya bağlı ve bu uyarıcı da oyunundan habersiz ancak elinin altında bir tablet bilgisayar bulunan bireyin başına ayarlı. Bu şekilde oyun oynayan birey tarafından düşünce gücüyle verilen ''ateşle'' emrinin yüzde 25-83 başarı oranıyla karşı tarafa geçtiği bildiriliyor.

Üç farklı çift ile yapılan bu deneydeki başarının tekrarlanabiliyor olması bu deneyi önemli ve anlamlı kılıyor. Beyinden beyine iletişim adı verilen bu yöntemle ilgili çalışmaların sayısının hızla artacağı düşünülüyor.