Sirk spikeri Sertaç Olcayto: Trapezciler Azrail'le yarışıyor

Henüz gösteriye 4 saat var ama içeriden takır tukur sesler geliyor. Koca çadırın kenarını şöyle bir sıyırınca, içeride 2 jonglör antrenman yapıyor. Hava buz gibi ama bir kısmı da dışarıda, çimenlerin üzerinde çalışıyor. O kadar dalmışlar, konsantrasyonları o kadar yüksek ki yanlarından geçtiğimizin bile farkında değiller. E konsantrasyon onların işi! Zira en ufak bir dikkat kaybı iki hafta önce akrobat Yann Arnaud’un hayatına mal oldu. HT Pazar'dan Mete Aker'in haberi...

Tam da bu sebeple Küçükçiftlik Park’tayız...

Etiyopyalı, Venezüellalı, Kolombiyalı, Rus, Ukraynalı, Türk... Çeşitli ülkelerden dansçıların, akrobatların, jonglörlerin olduğu bir çadırdaydık. Daha sonra ip cambazları geldi. İncecik ipte istedikleri gibi hareket ediyorlardı. Üstelik o anki şaşkınlığımız 3 saat sonra göreceklerimizin fragmanı gibiydi. Gösteride 2 kişi ipin üzerinde boru taşıyacak, borunun üzerinde ise bir diğer akrobat sandalyede dengede duracaktı. Düşmeleri an meselesiydi! 4’lü motor gösterisinde içeride arı gibi hareket eden motorların birbirlerine nasıl çarpmadığına hâlâ hayret ediyorum.

‘İNSANLAR BİR KAZA GÖREBİLECEKLERİNİ HİSSETMEK İSTİYOR’

Her izlediğimizde hepimiz hayret ediyoruz ama onlar bunu tam 250 yıldır yapıyor. Başta da söylediğimiz gibi en ufak bir hata hayatlarına mal oluyor. 38 yaşındaki akrobat Yann Arnaud da Cirque du Soleil’in 17 Mart’ta Florida’da yapılan gösterisinde düşüp hayatını kaybetmişti. 15 yıldır Cirque du Soleil’de çalışıyordu. Arnaud, paylaştığı bir fotoğrafın altına “Bu kadar çok çalışma, eğitim ve uğraştan sonra, müthiş hareketimiz bu akşamki gösteride...” yazmıştı. Birkaç saat sonra platforma tutunamadı. Bir seyircinin çektiği videoda, 10 metre yüksekten düşüşünü izledik. İki kızı olan Arnaud, o gece hastanede öldü. Cirque du Soleil grubunun CEO’su ve başkanı Daniel Lamarre, “Çalışanlarımızla beraber bu zor zamanlarda ailesinin destekçisi olacağız ve buna hep birlikte göğüs gereceğiz” dedi. Bildiride Cirque du Soleil grubu bu trajediyle harap olduğunu ve soruşturma başladı- ğında yetkililere destek vereceğini açıkladı. Bir izleyici ise Florida televizyon istasyonuna verdiği demeçte, olayın çocukların gözleri önünde olduğunu ve şoke olduklarını söyledi. Oysa düşme ihtimali değil miydi onları sirke getiren. 80’lerin başlarında Zippos Sirki’ni kuran Martin Burton bu soruya şöyle cevap veriyor: “Aslında sirk, komik bir canavar, çünkü insanlar heyecanlanmak ve titremek istiyorlar ama kesinlikle bir kaza görmek istemiyorlar. Yine de bir kaza görebileceklerini hissetmek istiyorlar; bu yüzden iyi hazırlanmış, oynanan, hissettirilen bir tehlikeyi ince ince işlememiz gerekiyor.” Zippos Sirki ve diğerlerinin olayı bu; pazarlamalarını ‘bir kaza görebilme ihtimali’ üzerine kuruyorlar ama bunun asla yaşanmaması gerekiyor. Son gösterilerinin tanıtımında “Sallanmalar ve adımlar, hiçbir güvenlik ağı ve teli olmadan seyircinin 30 metre üstünde gerçekleşir” ifadeleri yer alıyor!

Küçükçiftlik Park’taki Circo Bellucci de böyleydi, heyecanı artırmak için güvenlik kemeri yoktu. Gösteri öncesi bu adrenalini yüksek işi yapacak akrobatlardan Kolombiyalı Jason ve Venezüellalı John’la tanıştım. İngilizceleri çok iyi değildi ama bir şekilde anlaştık. Birazdan ölümle burun buruna gelecek bu adamlar yanımda sakin sakin oturuyordu. Dile ne gerek var, bundan daha iyi bir anlatım mı olurdu! İkisi de öncelikle yapılan antrenman ve çalışmanın önemini vurguladı. Her gün 2-3 saat çalıştıklarını söylediler. Riski ise şöyle anlattı Jason: “Bu işin en önemli noktası konsantrasyon. Başka şeylere odaklanırsanız düşersiniz.” John için de öyle: “Çok zor bir iş. Çok fazla fiziksel efor sarf etmeniz gerekiyor.”

'AYI ISIRDI, 1 YIL TEDAVİ GÖRDÜM’

Yüksek konsantrasyon için uyku ve yemek çok önemli. Gösteriden 2 saat önce yenilen yemek genelde tavuk ve salata oluyormuş. Peki daha önce bir kaza geçirmişler mi? Evet ikisi de geçirmiş. Ancak o düşmeleri, “ufak hasar” olarak adlandırıyorlar. O esnada morluklarını ve vücudundaki ezikleri gösteren John “Motosiklet durduğu zaman bazı yaralar oluyor ama bu benim için normal. 2-3 saatte iyileşiyor” diyor. John bir kez, 10 yıl önce ciddi biri yaralanma yaşamış, izleri de hâlâ kolunda: “Bir sirkte kolumu bir ayı ısırdı. 1 yılımı hastanede geçirdim. Çok zordu.” İşte gerçek Revenant...

DiCaprio gibi oyuncu değil onlar, gerçekten ölümle burun burunalar... Başka bir örnek yine Cirque du Soleil’den. Sirkin kurucularından birinin oğlu Olivier Rochette de 2016’da San Francisco’da bir gösteri sırasında ölmüştü. Peki bu ölümlü kazaların hiç mi yaptırımı yok? Öylece ölüveriyorlar mı yani! Montreal’deki mütevazı bir başlangıçtan sonra, şu anda dünya çapında birçok gösteride 1300’den fazla sanatçıyı istihdam eden Cirque du Soleil’e 2013’te güvenlik eksiği sebebiyle para cezası verildi. Çünkü 31 yaşındaki Fransız akrobat Sarah Guyard-Guillot, Las Vegas’taki gösteride güvenlik kablolarının kasnaktan çıkması sonucu 28 metreden düşüp ölmüştü. Ne yazık ki ölümler bununla sınırlı değil. Ukraynalı 24 yaşındaki Oleksandr Zhurov da 2009’da düzenlenen bir antrenman yarışında hayatını kaybetti.

Sirklerdeki kaza istatistikleri, dev eğlence sektörünün içinde pek öne çıkmıyor, ama 2012’de Wall Street Journal’da çıkan habere göre bu alanda çalışan 100 kişinin 56.2’si yaralanıyor. Bu yaralanma oranı, profesyonel spor takımlarının 4, inşaat ve itfaiye gibi işlerinse 5 katından fazla. Mesela, Orlando’da yerleşik bir sirk olan La Nouba’da, 42 akrobat, 1999 ve 2014 yılları arasında yaralanma sebebiyle bir haftadan fazla süre işten uzak kalmış. Sadece işten uzak kalsalar iyi, tazminat veya sendika desteğinin olduğu durumlarda bile yaralanmalar kariyerlerini sona erdirebiliyor. Mesela akrobat Meaghan Muller, 2005’te eğitimde yaşadığı bir kaza sonucu betona düştü; bilekleri ve çenesi paramparça oldu. Muller WSJ’ye verdiği demeçte, “13 ameliyat oldum ve hiçbir gösteri yapamadım, iflas ettim” diyordu.

SAATLİK ORTALAMA 17.11 DOLAR KAZANIYORLAR

Riskleri bile bile nasıl bunu göze aldıklarını 2006 ile 2010 arasında Cirque du Soleil’de trambolinde performans gösteren Bruno Gagnon’dan dinleyelim: “Evet, ölebilirsin ve bu gerçekleştiğinde bütün topluluk için kötü bir an olur, ama milyarda bir gerçekleşiyor.”

Peki kelle koltukta çalışan akrobatların gelirleri nedir? Değer mi? Küçükçiftlik Park’taki akrobatlar, gösteri başına ortalama 200 Euro alıyormuş. Tabii bu yaptıklarına ve işin tehlikesine göre değişiklik gösteriyor. Mayıs 2016 rakamlarına göre ABD’de sirk göstericileri saatlik ortalama 17.11 dolar kazanıyor. Saatlik ücretler 8.66 dolardan başlıyor ve 43.36 dolara kadar yükselebiliyor.

The Independent Theatre Council ise haftada en az 447.5 sterlin kazanılması gerektiğini söylüyor.

‘HER SEFERİNDE KORKUYORUM’

Her gösteride ikili hava çemberinde ölümle burun buruna gelenlerden biri de Ukraynalı Perunova Oksana. Partneri Abramova Julia’yla beraber uyum ve tehlike içinde gösteri yapıyorlar. Oksana yaptığı işe Ukrayna’da bebekken başlamış ve 20 yıldır bu işi yapı- yor. İşinin en zor yanını “Havada çok tehlikeli bir pozisyonda çalış- mak” olarak tanımlıyor. Bununla nasıl başa çıktığını sorduğumda ise “Disiplinle, çok antrenman yaparak” diyor. “Yine de her seferinde çok korkuyorum. Ama işim bu.” Antrenmanları partneriyle beraber yapması gerektiğinin altını çiziyor ama havada bu kadar uyumlu olan çift röportajda yan yana gelmiyor, çünkü araları biraz bozukmuş. İlginç!

‘TRAPEZCİLER AZRAİL’LE YARIŞIYOR’

8 yıldır sirk spikerliği yapan Sertaç Olcayto’yla gösteri öncesinde buluştuk.

Bugüne kadar sirklerde nelerle karşılaştınız?

Sirk aslında karavan hayatıdır. Birçok ülkeden insanlar olur. Tiyatro ve sinema gibi değil, tamamıyla kişinin kendi özünde olan bir şey, kişi kendi sanatını yaratıyor. Diğer sanat dalları daha çok takım oyunu gibi... Burada ise hepsi sorumluluklarını kendileri alıyor.

Hiç kazaya rastladınız mı?

Kaburga ve omuz kırıkları çok gördüm. Tehlikeli şovlar hassas konulardır, en ufak bir dengesizlik, yanlış basmak ve arkadaşını algılamada gecikme kazaya sebebiyet verebiliyor. Özellikle trapezde. Ölen Arnaud’yu da tanıyorduk. Motor şovda da motorun dönüş anında ufak bir vidasının çıkması 4 motorcunun birbirine girmesi demek. Bunların büyük bölümü 5 sene gerektiren çalışmalar. Mesela motor şovda bir kaza olmuştu. 5’li motor şovuydu, içeri 3 tanesi girmişti. O aşamada birinin hatası oldu. Ufak kırıklarla atlattık. Onun dışında trapezde bazen hızlı sallanmalarda fırlıyor gidiyor şovmen. Tribüne düştü bir kez. Ufak morluklarla kurtardık işi. Bir ölüm görmedim. Umarım yaşamam.

Peki en çok nelere şaşırdınız?

Timsahın derisinin ben çok sert olduğunu düşünürdüm. Ancak ha bizim derimiz ha timsahın derisi... Orada şok oldum. Sonra sahibiyle olan diyaloğunu ve güreşmesini gördüm.

En tehlikeli ve heyecan verici gösteri hangisi?

Normalde kaplan ve aslanlı gösteriler tehlikeli. Karşınızdakinin ne yapacağını bilmiyorsunuz. En ufak bir kan kokusunda eğitseniz de bir anda vahşileşebiliyorlar. Trapezciler ise Azrail’le yarışıyor. Havadaki o taklalar, yer değiştirmeler, hele de çift trapezler... Tamam hayvan tehlikeli ama insanlar da kendi hayatlarını aksiyona sokuyor. Daha çok para kazanmak için daha çok risk alıyorlar, hayatlarını ortaya koyuyorlar. Her sunuşumda aynı heyecanı yaşarım. Her an bir şey olur mu olmaz mı diye...

Performansçılar gösterilere nasıl hazırlanıyor?

Antrenman sürekliliği şart. Gruplarla yapılan şovlarda kişilerin aynı düşündüklerini gördüm. Bir beyin haline geliyorlar. Gözlerini kapatsalar da birbirlerini sezebiliyorlar.

‘AKRABOTIN ÖLÜM RİSKİ, DRAMATİK BİR ŞEKİLDE KRİSTALLEŞİR’

İnsanların bu risk dolu gösteriyi yıllardır merakla izlemesinin sebebini Haifa Üniversitesi Sosyoloji ve Antropoloji Bölümü’nden Yoram Carmeli şöyle anlatıyor: “Gösterilerde hayatı tehlikeye sokmak dramatize ediliyor ve bu performans yapanın kontrol ile kontrolü kaybetmesi arasındaki bir vardiya olarak düşünülüyor. Akrobatın olası yaşam kaybına dair beklentisi, dramatik bir şekilde kristalleşir. İzleyicinin deneyimlerinde, sanatçının gerçek hayatı gerçek dışı olur. Böylece, tehlike gösterisini izlemek performansçıyı sosyal ve ontolojik olarak dışlar, sirkin eşsiz oluşunun bir parçası haline gelir.”