Prematüre bebekler annelerinin kalplerinde büyür

Damla ÇELİKTABAN / HT MAGAZİN

Hamilelik 40 hafta sürer… 37 haftadan önce doğan bebeklere prematüre (olgunlaşmamış) denir… Prematürelik kendi içinde evrelere ayrılıyor: 32–36. gebelik haftasında doğan bebeklere sınırlı prematüre; 32 – 28 orta prematüre, 24 ile 27 haftalar arasındakiler ise yaşam sınırında prematürelik olarak nitelendiriliyor… Kasım ayı prematürelik farkındalık ayı… Bu vesileyle size İnci Candemir’den, oğlu Can’dan ve prematüre ebeveyn danışmanlığından bahsedeceğim…

İnci Candemir 6 yıl önce, oğlu Can’ı, henüz gebeliğinin 24. haftasındayken dünyaya getiren bir anne… 24 hafta (6. ay) demek gebeliğin neredeyse yarısı henüz tamamlanmamış demek. İnci ve eşi 5 günlüğüne gittikleri Amerika’da Can’ı dünyaya getirdiğinde bebek yalnızca 670 gr. ağırlığındaymış. Doğumu 24 haftalık gebelikte gerçekleştiği için İnci ve eşine “Yaşatmak için uğraşalım mı?” diye sormuş doktorlar… “%40 yaşama şansı var ve %95’i hasarlı kalacak...” “Yaşatın” demişler…

5 gün diye planladıkları seyahat Can’ın doğumuyla 135 güne uzamış. Düşünün evinizden binlerce kilometre uzaktasınız, bebeğiniz sürekli yoğun bakımda kalmak zorunda, her an bir komplikasyon olabilir; bir maraz kalabilir ve destek olacak kimse yok. İnci’nin yardımına Prematüre Bebek Danışmanları yetişmiş… İnci Candemir hamileliğinden bugüne kadar yaşadıklarını “670 Gram ile Hayata Tutunmak adlı kitabında anlatmış… Bir filmde seyretseniz “Pes, bu kadarı da olmaz” dersiniz; lakin hepsi gerçek… Bütün bu yaşananların sonrasında İnci Candemir kendisi gibi prematüre bebek sahibi ailelere destek olmanın bir yolunu bulmuş ve Türkiye’nin ilk Prematüre Bebek Ebeveyn Danışmanı olmuş… Gerisini ondan dinleyelim…

670 GRAMLIK BİR ‘CAN’

Can’ın doğumuyla başlayan bir kriz süreci yaşamışsınız evinizden uzakta. Nasıl geçirdiniz o günleri?

Tarifi mümkün değil. Sabahları kahvaltımı yapar yapmaz kendimi hastaneye atıyordum. Sadece öğle aralarında bir şeyler yiyordum, sonra tekrar geri. Amerika’daki sistem anneyle bebek arasındaki bağın yoğun bakımda da devam ettirilmesini söylüyor. Sizin için yoğun bakım ünitesine bir sandalye koyuyorlar. Uyuma haricinde orada 24 saat bulunabilirsiniz. Can 670 gr doğdu. Sürekli yoğun bakımda olduğu için psikolojim altüsttü.

Peki dokunabiliyor musunuz?

Dokunma tekniklerini öğretiyorlar. Dokunmanız gerekiyor, çünkü bebek sizi hâlâ hissediyor. Aslında çoğu zaman prematüre anneleri bebeğe bakmak ve dokunmak istemez ilk zamanlarda. Ama anneler dokunmaya ve konuşmaya teşvik edilmeli. Kanguru bakımı denilen teknikler öğretiliyor. Aslında buradaki amaç, anne ve babayı yoğun bakıma adapte etmek…

Size o sıralarda bir terapi desteği sağladılar mı?

Evet danışmanlar vardı, prematüre bebek anneleri için özel danışmanlar.

Ne yapıyor bu danışmanlar?

Prematüre bebek ebeveyn danışmanları, bebekleri erken doğan ailelere günlük yaşamlarında destek sağlayan, prematüre bebeklerinin gelişimi için doğru bakımın uygulanmasına rehberlik eden teknikleri öğreten uzmanlar. Psikolog değil, sosyal danışmanlar. Çünkü anneler bu süreçte bir psikologdan çok bunu yaşamış bir anneyle konuşmak istiyorlar. Oradaki dört görevli de daha önce bunu yaşamış insanlar. İlk olarak anneye “Kendine gel, gücünü kaybetme” diyorlar; ikinci ise süt temin et. Bir gün ağlama nöbetine tutulduğumda biri bana gelip orada ağlamamı, bu stresi atmak için yollar denememi söyledi. Çünkü bebek sizin endişenizi de hissediyor. Kalp atışları bile bir anda değişebiliyor. Oturup düşündüğünüzde güçlü olmalıyım demeye başlıyorsunuz. Sonuçta bu bir sağlık süreci ve sizin dik duruşunuz diğer süreçleri de etkiliyor. Orada gerçekten sağlam duygularla bulunmak gerekiyordu.

Sütünüz geldi mi?

Ben doğum yaptıktan sonra bir hemşire gelip bana bir göğüs pompası verdi ve ne olursa olsun 3 saatte bir sütümü sağmamı söyledi. “Sütün gelsin gelmesin, bu senin asli görevin” dedi. Bence bu çok önemli; anneye sen bu işin bir paçasısın, senin bir görevin var demek bu. Çok şükür ki dördüncü gün sütüm geldi ama Can yaşama savaşı verdiği için ona verilemedi, saklandı. Ben sabrettim. “Anne sütünü verdiğim günden sonra iyileşecek” dedim. Bana sihirli bir iksir gibi geliyordu. Dördüncü gün anne sütü verdiler.

Ondan önce ne veriyorlardı?

Serum. Çünkü bağırsakları soğan zarından bile inceydi. Ben durmadan pompa yaptım. Stresten sütün kesildiği günler de oldu. Ama azmettim ve böylece Can’a bir buçuk yıl anne sütü verebildim. Bu çok önemli bir süreç. Annenin de bir süreden sonra kendini suçlama evresi başlıyor. Prematüre bebekler organları ve merkezi sinir sistemi olgunlaşmadan doğuyorlar. Dolayısıyla göz, kulak, ciğer, kalp ya da beyinde bir hasara yakalanma ihtimali hep var.

Şimdi kaç yaşında Can?

6 yaşında ve sapasağlam. 3-4 yaşına ‘acaba’larla geldik. 5 yaşına geldiğinde hiçbir terapi uygulanmadan bütün istatistik verilerinin dışına geçince “Benim bunu hikâyeleştirmem lazım” dedim ve kitabı yazdım. Sonra danışman olmaya karar verdim. Bu süreçten geçince bunu yaşayan başka ailelere de ışık tutmak istiyorsunuz. Ben de eğitimini aldım.

Can kaç yaşına geldiğinde yaşıtlarıyla eşitlendi becerileri?

4 – 5 yaşında farkı kapattı. Ailenin sağladığı bakım koşulları ile çok orantılı... Bu bebeklerin özel bakımla büyütülmesi gerekiyor. Sizin tutumunuz bebeği direkt etkiliyor. Prematürelik bir risktir ve herkes kendi koşullarında değerlendirilir. Herkes kendi koşullarını ve genetiğini taşıyor. Türkiye prematüre bebek bakım teknolojisinde dünya kalitesini yakaladı. Lakin bu bebekler çok hassas oldukları için ileriki yaşlara kadar takip edilmeleri gerekiyor.

Evet, ama Türkiye’de böyle bir takip yok...

Prematüre bebeği eve götürdüğünüzde periyodik bakımı için gidiyorsunuz, 15 dakika profesörün odasında kalabiliyorsunuz yalnızca. Ailelerin bu noktada neyi, ne için ve nasıl yapacakları konusunda bilgilenmesi gerekiyor. Kaynak sunulması lazım… Türkiye’de duyu bütünlemesi de var, oyun terapisti de var, fizyoterapi vs. bütün bu terapiler var artık... Bu gibi noktalarda bu danışmanlığın bir nebze de olsa boşlukları kapatma özelliği var.

Evde bakım kalitesi sağlığı etkiliyor

Prematüre bebek ebeveyn danışmanlığı hastanede sonra da devam ediyor mu?

Benim verdiğim eğitimin yarısı evde bakıma yönelik... Bebeğin daha sonraki yaşam kalitesi anne – babasının bakım koşullarına çok bağlı... Anne – baba ne kadar bilgi ile desteklenirse ilerleyen dönemde hayat kalitesinde o kadar başarılar oluyor. Gelişimde nelere dikkat edilmeli, beslenme, uyku... Bilinçli bakmak başarıyı etkiliyor. Bütün bebekler iyi bakılmak ister ama bu bebekler bir tık daha özel bakım istiyorlar.

Aileler size sürecin hangi kısmında ulaşıyorlar?

Keşke ilk günden ulaşabilseler… Çünkü o birinci gün travmasını atlatmak çok zor... Ailenin konuşmaya çok ihtiyacı var. Çünkü anneanne, dede, baba “Aman kızım o koltuğu öyle çekmeseydin, o şeyi de yapmasaydın, dünkü o köfteyi de yemeseydin” gibi annenin hiç duymak istemeyeceği şeyler söylüyorlar. Mesela geçen gün bir danışanım dedi ki “Eve bir usta geldi geçmiş olsun dedi. Ya ben bebek dünyaya getirdim, tebrik edilmek istiyorum” gibi... O noktalarda benim ya da danışmanımın devreye girmesinde çok büyük fayda var.