Yeni yıl kararı sudan olsun

Ayşe ÖZEK KARASU / HT PAZAR

Şu globalleşme ortamında, “yeni yıl kararları” alma kültürü bize neden bulaşmadı acaba? Belki de bulaşmadığı iyi oldu. Stresli bir iş çünkü. Bilimsel araştırmalar öyle diyor. Çok fazla görev üstlenince beyin itiraz ediyor mesela.

Kimse "Ben sürekli yeni yıl kararları alırım" demesin. Bireysel olarak alabilir. Burada, toplumun iliklerine işlemiş yeni yıl kararları kültüründen ve bunun sosyal bilimlerin uğraştığı bir mesele haline gelmesinden söz ediyoruz. Bridget Jones gibi takıntılı bir şekilde, içki, sigara ve patronla flörtü bırakmak için günlüğe not düşenlerden bahsediyoruz.

Yeni yıl kararlarında hedef sapmaları bazı ülkelerde önem sorun! Mesela ABD'de, İngiltere'de derinlemesine sosyolojik, psikolojik ve biyolojik araştırmalar yapılıyor; niyet ve başarı istatistikleri tutuluyor. Yeni yıl kararları listeleri yayınlanıyor. Sonra da bu kararlar nasıl başarıyla uygulanır diye akıl-fikir listeleri yayınlanıyor.

ABD'deki yeni bir araştırmaya göre yüzde 47'lik bir kesimin listesinde "kilo vermek" ve "daha fit olmak" ilk 10 karar arasında yer alıyor. Ve maalesef bunların ancak yüzde 8'i başarıya ulaşabiliyor. Egzersiz bahsinde başarı için spor hekimlerinin tavsiyesi şu: 5 km'lik bir koşu ya da yüzme yarışına girmek gibi bir hedef koyun, gerçekçi olun, kendinizi gaza getirmek için bu konuda sosyalleşin, egzersizin tadını çıkarın, gülümseyin ve nihayet gym'e gidip hoca tutun.

Tamamı safsata! Ruh miskin, beyin isyankârsa, hedefi tutturmanın yolu yok. İngiliz psikolog Richard Wiseman'ın yeni yıl kararları almış 3 bin kişiyi yıl boyunca takip ederek yaptığı araştırma bunu kanıtlıyor. Deneyin başlangıcında katılımcıların yüzde 52'si, sigarayı bırakmak, daha az içmek, kilo vermek, düzenli spor salonuna gitmek gibi kararlarında kendinden emin görünüyor. Yıl sonunda sadece yüzde 12’si hedefine ulaşmış bulunuyor. Kadın ve erkek için ayrı başarı kıstasları da çıkıyor deneyden. Erkekler, haftada 1 kilo vermek gibi bir hedef konulduğu zaman ya da karşı cinse daha çekici görüneceksin diye ödül vaat edildiğinde daha başarılı oluyor. Kadınlar ise dost ve yakınlarından destek aldıkları ve küçük kaçamaklara rağmen azmi elden bırakmadıkları zaman.

Başarısızlığın sırrı ise şu: Bütün bir yıl yiyip içtikten sonra hepsini birden bırakmaya karar vermek. Bunun yerine, enerjinin tek bir davranışı değiştirmeye kanalize edilmesi gerekiyor. Richard Wiseman başarı için şimdi yeni bir yol daha bulmuş. Geçen hafta The Guardian’da “2015 kararlarını gerçekleştirmek için geceleri iyi uyumanız gerekiyor” diye yazıyordu. Çünkü bin kişiyle yeni bir deney yapmış ve “Geceleri iyi uyku çekiyorum” diyenlerin yüzde 60’ının yeni yıl hedeflerine ulaştığını tespit etmiş. Uykusu zayıf olanların ise yüzde 44’ü başarmış. Wiseman’a göre bu tespitler, uyku bozukluğunun irade gücü ve özdenetimi zayıflattığına dair bulgunun da kanıtı.

İşte şimdi bu tespitten yola çıkarak iyi uyku formülleri veriyor. Yani yeni yıl kararlarında başarıya giden yol biraz dolambaçlı hale geliyor. “Uyku öncesi cep telefonu, bilgisayar, tablet ışığına maruz kalmayın” diyor, çünkü bunlar melatonin üretimini sekteye uğratıyor. Beyni yormak için alfabetik sırayla ülke ya da sebze-meyve isimleri saymak da önerdiği formüller arasında.

İLLE DE İRADE GÜCÜ

Beyin rutin alışkanlıkları kolay kolay bırakmaya meyilli bir organ değil. İrade gücünden sorumlu olan “prefrontal korteks” de bütün davranış bağlantılarını kuran hayli meşgul bir bölge. Yani yeni yıl kararlarıyla uğraşmaktan başka işleri de var. Stanford Üniversitesi’nde şöyle bir araştırma yapılmış: Akılda tutmaları için bir grup öğrenciye 2 haneli, diğer bir gruba da 7 haneli sayı verilmiş, koridorun sonuna konulan pasta ya da meyvelerden yemeleri istenmiş. 7 haneli sayı verilen öğrencilerin çoğu, beyin sayılarla yüklendiğinden pastayı yemiş, 2 haneliler ise kaloriye odaklanabildiği için meyveleri tercih etmiş.

Londra Üniversitesi’nde yapılan 84 günlük bir deney de bütün alışkanlıkların bir günde bırakılamayacağını gösteriyor. Deneklerden herhangi bir davranışı gündelik alışkanlık haline getirmeleri istenmiş. Kahvaltıdan sonra 10 dakika yürüyüş hedefi koyanlar bunu ancak 50 günde alışkanlık haline getirebilmiş. Sabah kahvesinden sonra 50 karın egzersizi diye iddialı sallayan denek 84 günde becerememiş. Kahvaltı sonrası bir bardak su içmeye niyetlenen ise en üstün performansı göstermiş: 20 günde. Yeni yıl kararı alacaksak, sudan başlayabiliriz.