Ekonominin çıpası gevşiyor
Türkiye’nin dolaylı biçimde içinde yer aldığı Musul operasyonunun başlatıldığı gün açıklanan iki veri, güneyimizdeki istikrarsızlığın ekonomiye yükünü ortaya koydu. Bütçede açık büyüyor, işsizlik artıyor. Şüphesiz ekonominin en önemli iki verisindeki bozulmanın tümü sınırımızın güneyindeki bu gelişmelerden değil. Ama etkilendiğimiz de bir gerçek. Önce verilerdeki bozulmayı aktaralım, sonra da etkilenme kanalı üzerinde duralım.
- Bütçe’nin 9 ayı daha iyi ama eylül kötü. Çünkü eylülde giderler yüzde 10 büyüdü, giderleri büyüten asıl kalem faiz dışı giderler yüzde 12.5 arttı. Onu da cari transferler artırdı.
- Bütçe’nin gelirleri ise yüzde 6.6 büyüdü. Çünkü vergi gelirlerindeki artış yüzde 4.5’te kaldı. Bu nedenle bütçe açığı geçen yılın aynı ayına göre 3 milyar artışla 17 milyara çıktı. Açıktaki bir aylık büyüme yüzde 20’yi buldu.
- Buna bağlı olarak faiz dışı denge de bozuldu. 7.7 milyarlık açık 10.7 milyar liraya çıktı ve yüzde 38 büyüdü. Eylül tam olarak bütçede bozulma ayı olarak geçti.
- 9 aylık dönemde ise hâlâ geçen yılın aynı dönemine göre biraz daha iyi durumdayız. Çünkü birikimli bütçe açığı yüzde 10 daha azaldı. Ancak faiz dışı denge yüzde 5 daha büyük.
- Maliye Bakanı Naci Ağbal, Meclis’e sunulacak 2017 Bütçesi hakkında açıklamalarda bulunurken açığın geçen yıl 23.5 milyardan bu yıl sonunda 34.6 milyar liraya çıkacağını belirtti. 2017 bütçe açığı 46.9 milyar liraya yükselecek. Bütçe açığındaki büyüme bu yıl yüzde 47, gelecek yıl da yüzde 35.
- Buna bağlı olarak faiz dışı fazla bu yıl 12.6 milyar lira azalacak. Bu yüzde 43’lük bir azalmaya denk geliyor. Gelecek yıl da faiz dışı fazla azalması 6.3 milyar lira olacak ve 10.6 milyar liraya inecek. Buradaki azalma da yüzde 37’yi buluyor. Bütçe açığının milli gelire oranı da yüzde 1.2’den bu yıl yüzde 1.6’ya çıkacak, gelecek yıl da yüzde 1.9’a varacak. Sonrasında inşallah yeniden düşüş öngörülüyor. Ama 2018’e kadar kim öle kim kala.
- Nereden bakılırsa bakılsın bütçede üst üste iki yıl ciddi bozulmalar meydana geliyor. Gelirler sınırlı artarken giderler kısalamıyor. Jeopolitik risklerdeki artışlar beklentiler kanalıyla ekonomiyi tüketimden ticarete, turizmden taşımaya, yatırımdan üretime negatif etkiliyor. Savunma ve güvenlik harcamalarının toplam bütçe harcamaları içindeki etkisinin sınırlı olduğunu Bakan Ağbal da kabul ediyor. Asıl etki beklentiler kanalıyla ekonomi tarafından oluyor. Nitekim Naci Ağbal “Jeopolitik riskler ekonomi ve bütçeye etkide bulunuyor. 2016 Bütçesi gerçekleşen farklı kanallardan etkilendi” dedi.
- Yüksek cari açığa, yüksek enflasyona, tersine sermaye akımlarına ve dünyadan esen sert rüzgârlara karşı güçlü bütçe ekonominin en önemli koruyucusuydu. Tutunduğu en önemli çıpaydı. Şimdi bu çıpada gevşeme veya hafifleme oluyor. Bundan sonra savrulmamak başka çıpalar bulunmasını veya mevcut çıpanın yerine konmasını gerektiriyor.
SIĞINMACILAR İŞSİZLİĞİ ARTIRICI ETKİ YAPIYOR
Temmuz ayı işgücü verileri oldukça zayıf geldi. Son bir yılda istihdam edilenler 294 bin arttı. Bu sayı oldukça düşük. Çünkü işgücüne katılım 650 bin arttığından 354 bin kişi daha işsizlere eklendi. İşsiz sayısı 2.970 binden 3.324 bine yükseldi. İşsizlik oranı da yüzde 9.8’den yüzde 10.7’ye çıktı.
- Tarımdışı işsizlik oranı ise yüzde 12.0’den yüzde 13.0’e yükseldi.
- 15-29 yaş arasını kapsayan genç nüfusta işsizlik ise 1.5 artışla yüzde 19.8’e çıktı. Her 5 gençten biri işsiz.
- Bundan da önemlisi eğitimde de istihdamda da olmayanların genç nüfus içindeki oranı yüzde 25.6’dan yüzde 26.3’e çıktı. Bu oran kadınlarda yüzde 36 ile çok daha yüksek.
- İşgücü piyasasındaki bu zayıflık genelde ekonomideki gelişmelerin bir yansıması. Ekonomiyi ise Irak ve Suriye olaylarının etkilediği de açık.
- Ancak söz konusu istihdam olunca Suriye ve Irak’tan gelen sığınmacıların etkisi iyice büyür. Daha düşük ücrete ve kayıtdışı çalışmaya razı oldukları için, daha avantajlı çalışma hakları tanındığı için, sığınmacılar çalışır, yerliler işini kaybeder.
- Musul operasyonunun siyasi ve ekonomik kayıp ile kazancı bir yana, eğer yeni bir göç dalgası başlatırsa istihdam verilerini daha da bozacağı açık.
SONUÇ: “Su çukurda birikir.” Japon atasözü
