Sanayide çarklar yavaşlıyor mu?
Önce kur şoku, sonra enflasyon şoku derken üretim yavaşlıyor. İmalat sanayi üretiminin öncü göstergesi Satın Alma Endeksi PMI’lar ocakta üretimin yavaşlamakta olduğunu gösterdi. Hem İSO-Markit hem de MÜSİAD Sameks Endeksi geriledi.
İstanbul Sanayi Odası PMI’ı aralık ayındaki 52.1 değerinden 50.5’e inerken, genişlemenin az da olsa sürdüğüne işaret etti. MÜSİAD Sameks endeksinin ise genişleme sınırı olan 50’nin altına düştüğü dikkat çekti. Aralık ayındaki 50.7 ile sınırda bir genişlemeyi ifade eden endeks ocak ayında 46.9’a inerek daralma bölgesine geçti.
ÜST ÜSTE YAŞANAN İKİ ŞOK
➔ Üyeler arasında yapılan ankete dayanan endekslerden Sameks’in büyük üreticilerin yer aldığı İSO PMI’den önce daralması, küçük ve orta ölçekli sanayinin gelişmelerden daha çok etkilendiğine yorumlanabilir.
➔ Sanayi üretimindeki bu yavaşlamanın temelinde ise iki ana gelişme yatıyor.
➔ Eylül ayından başlayarak faiz indirimine paralel yaşanan, 20 Aralık’ta doruk noktasına çıktıktan sonra da alınan önlemlerle sönümlenen kur sıçraması ilk şoku oluşturuyor.
➔ İkinci şok da birinci şokun etkisiyle ivmelenen enflasyon sıçraması.
➔ Özellikle girdi maliyetlerinin yükselmesi, üretici fiyatlarının aralıkta aylık yüzde 19 ile çift haneli rakamlara, yıllıkta da yüzde 79’a varması, hem yeni siparişleri azaltıcı hem de üretimi frenleyici etki yarattı.
GİRDİLERDE KESKİN YÜKSELİŞ
➔ Dolar kuru 20 Aralık’taki tepe noktasının yüzde 26 aşağısında 13.50 TL civarına düşmesine karşılık, girdi maliyetleri keskin bir şekilde artışını sürdürdü.
➔ Çünkü sanayi üretimi ham madde tedariki yönünden ithalata bağımlı. İthal edilmeyen yurtiçi ürünler de büyük ölçüde açık ekonomi olmanın gereği dünya fiyatıyla satılıyor. Dünyada emtia fiyatları hızla artıyor. Enerji, sanayi metalleri, değerli metaller, gıdayı da kapsayan CRB Emtia Endeksi Ocak ayında yüzde 9.8 yükseldi.
➔ Kaldı ki üretimde kullanılan ham madde bir günde veya döviz kurunun rekora çıktığı gün toptan ithal edilmiyor. İthalat ay boyunca sürdüğünden aylık ortalama döviz kurunu baz almak gerekiyor.
➔ Dolar döviz alış kurunun ortalaması aralıkta 13.5285 iken, ocak ayında 13.5193 TL oldu. Düşüş yüzde 0.06 kadar. Ortalama bazda kurda kayda değer düşüşler meydana gelmezse ithal ham madde maliyetleri gerilemez.
➔ Yeni biten 2021 yılında 210 milyar dolarlık ham madde, 35 milyar dolarlık yatırım malı olmak üzere üretimin içinde kullanılan toplam ithal girdi 246 milyar doları buldu. Bu da geçen yılki GSYH’nın yüzde 287i düzeyinde.
YENİ SİPARİŞLER AZALDI
➔ Bir yandan girdi maliyetlerindeki baskılar ile nihai ürün fiyat artışları, diğer yandan nihai tüketicinin sıçrayan fiyatlara karşısındaki ürkekliği yeni siparişleri azalttı. Ocak ayında toplam siparişler üst üste dördüncü aydır yavaşladı.
➔ Kur artışı ise eylülde başladı ve aralık ayına kadar hızlanarak geldi. Ortalama dolar kuru artışları ekimde yüzde 7.3, kasımda yüzde 15.1 ve aralıkta yüzde 28.5’e vardı.
➔ İhracat siparişleri ise yedi aylık artış sürecinin ardından ocak ayında hız kesti. İSO PMI’nin izlediği 10 sektörden 4’ünde yurt dışından alınan yeni siparişlerde artış kaydedildi. Aralık ayında 7 sektörde ihracat siparişi artarken, ocakta 4’e inmesi fiyat yükselişlerinin ihracat pazarlarındaki müşterileri olumsuz etkilemesine bağlandı.
➔ Buna paralel ocak ayında 10 sektörden 8’inde üretim faaliyetleri daralırken, sadece 2’sinde arttı. Bu sektörler kimyasal, plastik ve kauçuk ile giyim ve deri ürünleri sektörleri.
POZİTİF 2 GELİŞME
➔ Ocak ayında üretim tarafında pozitif iki gelişme vardı. Biri istihdamın artması ki, 10 sektörden 7’sinde istihdam artışı kaydedildi. Böylece istihdamdaki artış eğilimi 20 aya ulaştı.
➔ Diğer pozitif gelişme enflasyonist baskıların bir miktar hafiflediğine ilişkin sinyallerin alınması ve tedarik zincirindeki aksamaların kısmen azalmasıydı.
➔ Öncü veriler sanayide ivme kaybının sürebileceğini gösteriyor. Çünkü iki büyük şok yaşadık ve bunların yaptığı hasar tespiti ile tamiratı, kısacası hazmedilmesi zaman alabilir.
➔ Bunun yanında kur artışı durdu ama yıl başında yüksek kamu zamları da yapıldı. Dünyada da fiyatlar hızla artıyor. Yani enflasyonist baskılar çok az hafiflemiş olsa da, devam ediyor.
➔ İstihdam artışı ise genişlemeye yönelik umudun korunduğuna yorumlanabilir. Ancak bunun doğruluğu için bir aylık gerçekleşme yeterli olmayabilir. Şubatı da bir görelim. Tablo o zaman daha netleşebilir.
