Fuat Uzkınay, günümüze kadar 8.357 filmin üretildiği Türk sinemasını başlattı
Türk sineması, bir yıkımın sonucu başladı. 14 Kasım 1914'te Rusya'ya ilan edilen cihatla yıkımına karar verilen Ayastefanos Rus Abidesi'nin Yıkılışı'nı filme çeken Fuat Uzkınay, Türk sinemasını başlatan kişi oldu. İlk zamanlarında askeriye tarafından desteklenen Türk sinemasında günümüze kadar 8.357 film üretildi. Yapımcı, yönetmen ve görüntü yönetmeni olarak Türk sinemasına eşsiz hizmetlerde bulunan Fuat Uzkınay, 29 Mart 1956'da hayata gözlerini yumdu
Türk sinemasının hangi filmle başladığı hep bir tartışma konusu oldu.
Manastır doğumlu Manaki Kardeşler, 1905'te 104 yaşındaki büyükanneleri Despina Hanım'ı filme çekti. Türk sinemasının 'Büyükanne Despina' adı verilen filmle başladığı görüşünü savunanlar var. Genel görüş ise Türk sinemasının 14 Kasım 1914'te Ayastefanos Rus Abidesi'nin Yıkılışı'nın filme çekilmesiyle başladığıdır.
1877 - 1878 arasında gerçekleşen Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasındaki 93 Harbi'ni kazanan Ruslar, savaşta ölen askerlerinin anısına bir anıt dikilmesini talep etti. Anıtın dikilmesini istedikleri yerse savaşta Rus askerlerinin en son ilerlediği ve savaşın bittiğini ilan eden antlaşmanın imza edildiği, o zamanki adı Ayastefanos olan Yeşilköy'dü.
Savaş sonrasında böyle bir antlaşma yapılmıştı yapılmasına ama anıtın dikilmesi Osmanlı halkı üzerinde kötü bir etki bırakacağından dolayı yapım izni uzun süre ertelendi. Rusların diretmesi üzerine antlaşmaya uyularak Ayastefanos Rus Abidesi'nin yapımına izin verildi. Anıt, savaşın bitiminden 20 yıl sonra inşa edilip 18 Aralık 1898'de açıldı.
Osmanlı İmparatorluğu, 11 Kasım 1914'te Rusya'ya savaş ilan etti. Halktan gelen tepkiler üzerine de Ayastefanos Rus Abidesi, 14 Kasım 1914'te dinamitlenerek yıkıldı.
O sırada asker olan Fuat Uzkınay, askerlik öncesinde Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg'den aldığı sinema bilgisiyle Ayastefanos Rus Abidesi'nin yıkılışını filme çekti.
Aslında abidenin yıkılışını Avusturyalı bir ekip çekecekti. Ne var ki son anda bu karardan vazgeçilmesiyle çekimi Fuat Uzkınay yaptı. Uzkınay, daha sonra o filmi Kemal Seden ve Şakir Seden ile birlikte işlettiği Ali Efendi Sineması'nda halka izletti. Bu nedenle Ayastefanos Rus Abidesi'nin Yıkılışı, Türk sinemasını başlatan film, Fuat Uzkınay ise ilk Türk sinemacı olarak kabul edilir.
Osmanlı İmparatorluğu Başkumandan Vekili Enver Paşa, I. Dünya Savaşı sırasında Alman ordularının, filmleri bir propaganda unsuru olarak kullandığını gördü. Sinemanın bu yönde önemini fark eden Enver Paşa, 1915'te Merkez Ordu Sinema Dairesi'ni kurarak, Türk sinemasının kurumlaşmasının temellerini attı.
Merkez Ordu Sinema Dairesi'nde görevli Fuat Uzkınay'ın çektiği filmler, askeriye tarafından desteklendi. Bu nedenle askeriye, Türk sinemasının doğuşunda birincil etken oldu.
Cumhuriyet'in ilan edilmesinden sonra Ordu Foto Film Merkezi'nin laboratuvar grup amirliğine atanan Fuat Uzkınay, 1953'te emekli oldu. Uzkınay, 29 Mart 1956'da İstanbul'un Göztepe semtinde 68 yaşındayken hayata veda etti.
FUAT UZKINAY FİLMLERİ
YÖNETMEN
* Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı (1914)
* Leblebici Horhor Ağa (1916)
* Himmet Ağa'nın İzdivacı (1918)
* Zafer Yollarında (1923)
* İzmir Zaferi / İstiklâl (1942)
YAPIMCI
* Bican Efendi Vekilharç (1917)
* Himmet Ağa'nın İzdivacı (1918)
* Mürebbiye (1919)
* Binnaz (1919)
* Bican Efendi Mektep Hocası (1921)
* Bican Efendi'nin Rüyası (1921)
GÖRÜNTÜ YÖNETMENİ
* Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı (1914)
* Bican Efendi Vekilharç (1917)
* Himmet Ağa'nın İzdivacı (1918)
* Tombul Aşığın Dört Sevgilisi (1919)
* Mürebbiye (1919)
* Binnaz (1919)
* Bican Efendi'nin Rüyası (1921)
* Bican Efendi Mektep Hocası (1921)
* Boğaziçi Esrarı / Nur Baba (1922)
Fuat Uzkınay'ın başlattığı Türk sineması'nda 'İlk'ler ve 'En'ler şöyle;
Film Sayısı: 8.357
İlk Sinema Salonu: Milli Sinema (19 Mart 1910'da İstanbul Şehzadebaşı'nda açıldı.)
Konulu İlk Türk Filmi: Leblebici Horhor Ağa (1916)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Merkez Ordu Sinema Dairesi'nin yapımcısı olduğu 'Leblebici Horhor Ağa', Dikran Çuhacıyan ile Tekfor Nalyan'ın birlikte yazdığı operetten aynı adla sinemaya uyarlandı. Başrol oyuncularından birinin ölmesi üzerine filmin çekimleri yarım kaldı.
Muhsin Ertuğrul, 1923'te 'Leblebici Horhor Ağa'yı sinemaya yeniden uyarladı. Filmde başrolleri Behzat Feriha, Vasfı Hazım Ferdi, Muammer Mahmut ve Deniz Kızı Eftalyah paylaştı.
İlk Komedi Filmi: Bican Efendi Vekilharç (1917)
Yönetmen: Hüseyin Şadi Karagözoğlu
Oyuncular: Hüseyin Şadi Karagözoğlu, Galip Arcan, Behzat Butak
Bir köşkte vekilharç olarak görev yapan 'Bican Efendi'nin öyküsünün anlatıldığı film, gördüğü ilgi üzerine seri haline dönüştü.
* Bican Efendi Mektep Hocası (1921)
* Bican Efendi'nin Rüyası (1921)
Sansüre Uğrayan İlk Türk Filmi: Mürebbiye (1919)
Yönetmen: Ahmet Fehim
Oyuncular: Raşit Rıza Samako, Behzat Butak, Mme. Kalitea
Fransa'da dostuyla kavga edip İstanbul'a gelerek 'Dehri Efendi'nin evinde mürebbiyelik yapan 'Angel', bir süre sonra herkesi baştan çıkarır.
İstanbul'daki işgal kuvvetlerinde görevli Fransız subayı General Franchet D'Esperey, "Bir Fransız kızı, bu şekilde ahlaksızca gösterilemez" diyerek filmin gösterimini yasakladı. Böylelikle Türk sinemasının ilk sansürü bir Fransız tarafından gerçekleştirildi.
Yurt Dışına Satılan İlk Film: Binnaz (1919)
Yönetmen: Ahmet Fehim
Oyuncular: Mlle. Blance, Eliza Binemeciyan, Hüseyin Kemal Gürmen, Rana Dilberyan
Film, 'Efe Ahmet' ile 'Hamza'nın Lale Devri'nin ünlü güzellerinden 'Binnaz'ı elde etmek için birbirleriyle yarışmasını konu edindi.
İlk Film Şirketi: Kemal Film
Kemal Seden ve Şakir Seden tarafından 1922'de kurulan şirket, günümüze kadar 130 film üretti.
Kemal Seden'in oğlu Osman Fahir Seden; yapımcı, yönetmen ve senarist olarak Türk sinemasına önemli ölçüde katkı sağladı.
Yapımcı: 119
Yönetmen: 140
Senarist: 163 Film
Müslüman Kadınların Rol Aldığı İlk Film: Ateşten Gömlek (1923)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Oyuncular: Bedia Muvahhit, Neyyire Neyir, Behzat Butak
O tarihe kadar sinemada Müslüman kadınların oynaması yasaktı. Ancak Muhsin Ertuğrul, Kurtuluş Savaşı ruhunu yansıtması için filmde Müslüman kadın oyuncuların rol almasında ısrarcı oldu.
Muhsin Ertuğrul, gerekli izinleri alınca gazeteye ilan verdi. İlana yapılan geri dönüşlerden sonra Ertuğrul, filmde rol almaları için Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir'de karar kıldı.
Halide Edip Adıvar'ın aynı adlı eserinden sinemaya uyarlanan film, gerektiği kadar uzun olmadığı için gerçek savaş görüntüleri de eklenerek süresi uzatıldıktan sonra 23 Nisan 1923'te gösterime çıkarıldı.
İlk Sesli Türk Filmi: İstanbul Sokakları'nda (Türkiye – Mısır – Yunanistan Ortak Yapımı 1931)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul - İhsan İpekçi
Oyuncular: Semiha Berksoy, Hazım Körmükçü, Talat Artemel
Aynı kadına âşık olan iki kardeşin yaşamlarında meydana gelen sıra dışı olaylar konu edildi.
Yurt Dışında Ödül Kazanan İlk Sinemacı: Muhsin Ertuğrul
Muhsin Ertuğrul, 1934'te 'Leblebici Horhor Ağa'yı bir kez daha sinemaya uyarladı. Filmin senaryosunu 'Mümtaz Osman' mahlasıyla Nazım Hikmet yazdı.
'Leblebici Horhor Ağa', 1934'te ikinci kez düzenlenen Uluslararası Venedik Fim Şenliği'ne katıldı. Muhsin Ertuğrul, festivalde 'Onur Diploması' adı verilen ödüle layık görüldü.
İstanbul'da bir gezi sırasında zengin mirasyedi 'Hurşit Bey', 'Leblebici Horhor Ağa'nın kızı 'Fadime'ye âşık olur. İki genç gizli gizli buluşup evlenmeye karar verirler ama 'Leblebici Horhor Ağa' buna karşı çıkar. Çaresiz kalan 'Hurşit Bey', 'Fadime'yi kaçırır.
İlk Korku Filmi: Çığlık (1949)
Yönetmen: Aydın Arakon
Oyuncular: Muzaffer Tema, Emine Engin, Abbas Temizer
Beyazperdeye genç bir doktorun fırtınalı havada sığındığı köşkte öldürülmek istenmesi üzerine gelişen olaylar yansıtıldı.
İlk Renkli Türk Filmi: Halıcı Kız (1953)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Oyuncular: Heyecan Başaran, Asuman Korad, Müfit Kiper
Aynı zamanda sponsor desteğiyle çekilen ilk film olan 'Halıcı Kız', beyazperdeye Isparta'da halı dokuma tezgâhında işçilik yapan, patronunun oğlu tarafından kullanılan, çıkış yolunu İstanbul'a gitmekte arayan 'Gül'ün öyküsünü yansıttı. Her ne kadar ilklerin filmi olsa da büyük ölçüde zarar etti. Bu nedenle Muhsin Ertuğrul, sinemayı bıraktı.
İlk Sinema Yarışması: Türk Sineması Cemiyeti tarafından 1948'de düzenlendi.
Şakir Sırmalı'nın yönettiği;Türkan Pasiner, Reşit Gürzap, Servet Cengiz ve Aziz Basmacı'nın başrollerini paylaştığı 'Unutulan Sır / Domaniç Yolcusu' birinci oldu. Şukufe Nihal'in 'Domaniç Dağlarının Yolcusu' adlı kitabından uyarlanan filmin konusu Milli Mücadele döneminde yaşananlardı.
Uluslararası Ödül Kazanan İlk Türk Filmi: Susuz Yaz (1963)
Yönetmen: Metin Erksan
Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Ulvi Doğan, Erol Taş
Necati Cumalı'nın aynı adlı eserinden sinemaya uyarlanan filmde çiftçi 'Osman' arazisinde çıkan suyu kendi başına sahiplenmek ister, ancak suya ihtiyaçları olan diğer köylüleri karşısına alır. Bu çatışmada hapse düşen kardeşi 'Hasan'ın eşi 'Bahar'a da göz koyar.
'Susuz Yaz', aynı zamanda Hülya Koçyiğit'in sinemaya adım attığı film olma özelliğine de sahip.
'Susuz Yaz', kadının ölen kocasının kardeşiyle evlendiği gerekçesiyle sansürlenmesinin yanı sıra yurt dışında gösterimi yasaklandı. Aynı zamanda filmin yapımcısı olan Ulvi Doğan, 'Susuz Yaz'ın bir kopyasını otomobilin bagajında Almanya'ya kaçırdı.
'Susuz Yaz', katıldığı Berlin Film Festivali'nde 'En İyi Film' dalında 'Altın Ayı' kazandı. Ödül kazanmasıyla cesaretlenen Ulvi Doğan, 'Susuz Yaz' için Oscar adaylığına da başvuruda bulundu.
'Susuz Yaz', böylelikle yurt dışında ödül kazanan ilk film olmasının yanı sıra Türkiye'nin ilk Oscar adayı da oldu.
En Çok Film Çekilen Yıl: 1972 (302 Film)
Yeşilçam oyuncularının sık sık kullandığı "Yılda 300 film çekilen yılları gördük" cümlesinin kaynağı 1972...
1972'de çekilen filmlerden biri de Ertem Eğilmez'in yönettiği , Filiz Akın ile Tarık Akan'ın başrollerini paylaştığı 'Tatlı Dillim'di. Ayrıca Kemal Sunal'ın sinema kariyeri bu filmle başladı.
En Çok Film Çeken Şirket: Erler Film (202)
1961'de faaliyete geçen şirketin çektiği filmlerin 60'ı siyah - beyaz, 142'si renkli.
Erler Film'in filmlerinden biri de 1985 yapımı 'Keriz'... Kartal Tibet'in yönettiği filmde başrolleri Kemal Sunal ile Perihan Savaş paylaştı.
En Çok Başrolde Rol Alan Kadın Oyuncu: Türkan Şoray (196 Film)
En Çok Başrolde Rol Alan Erkek Oyuncu: Cüneyt Arkın (294 Film)
EN ÇOK İZLENEN 10 FİLM
1- Recep İvedik 5... 7.437.050
2- Recep İvedik 4... 7.369.098
3- Düğün Dernek... 6.980.070
4- Fetih 1453... 6.572.618
5- Müslüm... 6.480.563
6- Düğün Dernek 2: Sünnet... 6.073.364
7- Ayla... 5.589.872
8- 7. Koğuştaki Mucize... 5.362.622
9- Aile Arasında... 5.289.051
10- Arif ve 216... 4.968.462
Yapımcı, yönetmen ve senarist Murat Şeker, mesleğinin ilk ferdi Fuat Uzkınay'ı şöyle değerlendirdi; 'Eğer Türk değil de İngiliz / Amerikan olsaydı hayatı ve yaptıkları çoktan bir sinema filmine dönüşmüş olurdu. Türkiye'de kameraya çekilen ilk belgeye imza atmasının yanı sıra Sigmund Wienberg'den projeksiyon makinesini kullanmayı öğrenmesi, Seden Kardeşler'i sinema salonu açmaya teşvik etmesi gibi bu ülkede sinema kültürünün oluşması için çok emek vermiş bir isim Fuat Uzkınay. Ruhu şad olsun..."
Murat Şeker Kariyeri
Yapımcı: 10
Yönetmen: 14
Senarist: 11
